جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مرجعیّت قرآن کریم از تعابیر نوظهور حوزه مطالعات تفسیری به شمار می‌آید که ضمنِ وفاق اکثری بر اصل آن، رویکردهای متفاوتی درباره آن وجود دارد. این پژوهش درصدد است با روش تحلیل محتوای کیفی در استخراج مضامین و مقوله‌ها از بیانات آیت‌الله خامنه‌ای، گرانیگاهِ فکری ایشان در زمینه مرجعیّت قرآن را کشف و ارائه نماید. یافته‌های تحقیق کاشف از عقیده آیت‌الله خامنه‌ای به «مرجعیّت / امامت قرآن کریم» در فرایندهای حکمرانی، بنیان‌های دانشی و سبک زندگی است. این نظریه که بر مجموعه‌ای از مبانی «قرآن‌شناسی» (بر پایه پدیدارشناختی قرآن)، «انسان‌شناسی» و «دین‌شناسی» استوار است، در سه مقوله کلان و سیزده مؤلفه خُرد سامان یافته است؛ «تدبّر» دال مرکزیِ مقوله «الزامات مرجعیّت قرآن» است که به موجب آن نظریه مرجعیّت متّکی به یک هویّت واحد و جمعیِ شکل‌گرفته از آگاهی‌های انسجام‌یافته‌ای است که محصول مجموع‌نگری به قرآن است. تحلیل‌های کمّی حاکی از این است که مایز اصلیِ نظریه آیت‌الله خامنه‌ای با دیگر نظریّات مشابه در مقوله «چرایی مرجعیّت قرآن»، یک «مایز روشی» است. «ظهورِ عملِ دینی» در قواره اجتماع (کارایی / امتداد اجتماعیِ معرفت)، دال مرکزیِ این مقوله است که دیگر دال‌های شناور، حول آن مفصل‌بندی شده‌اند. این دال مرکزی، ره‌آورد «داناییِ توأم با عاطفه» (توأمانی عقل و دل) است و قرآن کریم تنها منبع معرفتی است که در روشِ تعلیمیِ خود، دانایی را توأم با جهات عاطفیِ انسان به قصد تحقق کارایی می‌آمیزد. نقشِ راهبردیِ سه‌گانه «تلاوت، استماع، تدبّر» در ساختارِ معرفتِ قرآنی و تعلیماتِ دینی، از این رهگذر بازیابی می‌شود.

چارچوب نظری راهبردهای مدیریتی فضای مجازی برگرفته از اندیشه رهبر فرزانه انقلاب اسلامی، پشتیبان نظری مباحث مطرح شده در این پژوهش است که فرضیه آن عبارت است از این که: کشف راهبردهای مدیریتی فضای مجازی در اندیشه مقام معظم رهبری میسر است. بررسی این فرضیه منوط به روش توصیفی- تحلیلی با استناد به اندیشه های معظم له است و بدین منظور راهبردهای مدیریتی فضای مجازی در اندیشه ایشان به تصویر کشیده می شود. بر این اساس- در فضای مجازی- هر گونه مطلب و اندیشه در قالب متن، تصویر و فیلم می تواند بین کاربران مبادله شده و به صورت جدی ابعاد مختلف زندگی و حیات بشری را تحت تأثیر قرار داده و بسترساز تحولات اساسی در زندگی انسان شود؛ لذا مقام معظم رهبری از فضای مجازی به عنوان قدرت نرم یاد می کند که دارای اثرگذاری بالایی در عرصه های مختلف فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، سبک زندگی، ایمانی، اعتقادات دینی و اخلاقی است. یافته های پژوهش نشان می دهد با نگاه کلی به اندیشه های راهبردی مقام معظم رهبری درباره فضای مجازی، می توان عرصه های مختلف آن- از جمله آموزش دینی- را با بکارگیری راهبردهایی هم چون شناخت فرصت ها و تهدیدها، برنامه ریزی هدفمند، مقاوم سازی فرهنگی، بکارگیری روش های تبلیغاتی کارآمد، نظارت و پایش و قانون و اخلاق مداری مدیریت کرد.

در اندیشه قرآنی آیت‌الله خامنه‌‌ای، حاکمیت تشریعی خدا، ملازم با حکومت دینی به معنای اجراى تشریع خداوند در جامعه؛ از طریق ولیِّ ماذونِ از طرف خدا اعمال می‌شود. پژوهش حاضر، با هدف تحلیـل قرآنیِ توحید در حاکمیت، با استفاده از روش‌شناسی توصیفی - تحلیلی، با عنوان چگونگی اعمال توحید در حاکمیت در اندیشه قرآنی آیت‌الله خامنه‌‌ای در عصر غیبت، با تأکیدی بر کتاب «طرح کلی اندیشه اسلامی» نگاشته شده است. مهم‌ترین دستاورد این پژوهش، آن است که توحید، را در عرصه زندگی عملی انسان‌‌ها تجلی می‌بخشد؛ به این صورت که تحقق عینی حق حاکمیت الاهی، با دو شرط «ابلاغ تشریع» به مردم و «اجرا»ی آن در جامعه امکان پذیر است که با اذن دادن به پیامبران و امامان و ولی فقیه، اعمال می‌‌شود. نوآوری پژوهش، نیز آن است که سعی شده است این مسئله را، در اندیشه قرآنی آیت‌الله خامنه‌‌اى، با تاکید بر عصر غیبت، مورد بررسی و اثبات قرار دهد.

در این مقاله، مسئله ما این است که با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی متکی به اسناد کتابخانه‌ای، مفهوم دو مؤلفه «اقامه دین» و «حاکمیت دین» در دین شناسی آیت الله خامنه ای و ادله کلامی ایشان برای اثبات «اقامه دین» و «حاکمیت دین» به عنوان اجزای دین اسلام را تحقیق و تبیین کنیم. یافته های تحقیق نشان می دهد که «اقامه دین» به معنای عمل به آن در همه شئون زندگی، یکی از اجزای اسلام است. مجموع «معارف و احکام» و «تحقق خارجی» آنها دین اسلام را شکل می دهد و اسلام بر اقامه همه اجزای دین و عدم اکتفا به تحقق بعضی از آنها اصرار دارد. «حاکمیت دین» نیز یکی از اجزای دین اسلام است. اسلام هم دارای «حاکمیت عام حُکمی» است که به معنای شمول احکام نظام بخش آن بر همه شئون حیات انسان است و هم دارای «حاکمیت عام عینی» بر جامعه است که مظهر آن، حاکمیت سیاسی اجتماعی اسلام است.

امر به معروف و نهی از منکر به دلیل نقشی که در رشد جامعه دارند، از مسائل مهم مورد اشارۀ قرآن هستند. در قرآن کریم، امر به معروف به معنای فرمان دادن به هر کاری که عقل و شرع آن را خوب بداند و نهی از منکر به معنای نهی از هر کاری که عقل یا شرع آن را بد بداند، آمده است. مکتب حیات‌بخش اسلام، با نگاه کلان‌ به زندگی اجتماعی انسان، جایگاه برجسته‌ای را به این دو امر اختصاص داده و آنها را از مهم‌ترین ساز و کارها برای تداوم ارزش‌ها و هنجارها و از بزرگ‌ترین اصول نظارتی در جامعه اسلامی دانسته است. مقاله حاضر با روش‌کتابخانه‌ای و رویکردی ‌توصیفی، با هدف بیان نقش امر به معروف و نهی از منکر در رشد جامعه، بر اساس مستندات قرآنی و با تأکید بر دیدگاه مقام معظم رهبری به مواردی همچون: ایجاد وحدت، اقامۀ قسط و عدل، ایجاد امنیت در جامعه، اعتلای سطح بینش اجتماعی، سالم‌سازی محیط جامعه و بصیرت نسبت به توطئه‌های دشمنان پرداخته است.

موضوع سیاست خارجی در آموزه‌های قرآن کریم قابل پی جویی است؛ ازاین‌رو می‌توان آنچه امروزه در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران دنبال می‌شود را با آیات قرآن کریم سنجید. یکی از مقوله‌های بسیار مهمی که در سیاست خارجی اسلامی مطرح است، «صلح» است؛ موضوعی که توسط آیت‌الله خامنه‌ای در بیانات و پیام‌های مختلف به آن اشاره شده است. بر این اساس، پژوهش حاضر بر اساس روش تحلیل محتوا و روش معناشناسی درصدد پاسخ‌گویی به این سؤال اصلی است که مستندات قرآنی صلح در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای کدام‌اند؟ برای پاسخ به این پرسش پس از تحلیل صلح در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای و تبیین معناشناسانه صلح در قرآن کریم به بازشناسی این اصل پرداخته‌ شده است؛ بدین معنا که مقولات و نتایج حاصل از بیانات آیت‌الله خامنه‌ای با مقولات و نتایج مفهوم مورد نظر در قرآن کریم مقایسه شده و شباهت‌ها، تفاوت‌ها و میزان تناظر آن‌ها سنجیده و مشخص شده است بیانات رهبر انقلاب اسلامی به چه میزان بر اساس مستندات قرآنی است. بر اساس یافته‌های پژوهش، سلم در قرآن کریم با مفهوم مصطلح «صلح» ترادف بیشتری دارد و رهبر انقلاب اسلامی برای صلح به‌عنوان یکی از اصول سیاست خارجی به آیه 8 سوره ممتمنه و آیه 128 سوره نساء استناد جسته است. بر این اساس دولت اسلامی باید پیشنهاد سازش از سوی کافران را بپذیرد، درصورتی‌که آنان تهاجم نکرده و نکنند.

انتظار فرج، انتظار تحقق یافتن آرمان‌های بزرگی همچون عدالت‌خواهی، اصلاح‌طلبی و ظلم‌ستیزی است که براساس اندیشۀ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای ماهیت این چنین انتظاری، قبول نکردن وضع جاهلانه موجود و تلاش برای رسیدن به وضع مطلوب است. این پژوهش با شیوۀ توصیفی تحلیلی و با استفاده از روش اسنادی و کتابخانه‌ای در پی پاسخ به این سؤال است که آیا انتظار از منظر رهبری دارای مفهومی ذهنی و متواطی است یا واقعیتی خارجی و مشکک، که با توجه به ذومراتب بودن، کارکردها و آثار ویژۀ خود را دارد؟ براساس نظام فکری ایشان، انتظار فرج، حقیقتی تشکیکی و ذومراتب است که رسیدن به اعلی مرتبۀ آن بدون تحقق مراتب قبلی امری محال است. امید به آینده، خودسازی متعهدانه و ظهور محاسن اخلاق و دگرسازی در جامعه منتظر، عدم پذیرش نظام‌های فاسد و عدم تحمل ظلم و ستم مستکبرین دنیا و نجات مستضعفین عالم با تشکیل حکومت دینى در راستاى حاکمیت قرآن و اسلام و در نهایت برافراشته شدن پرچم توحید و عدل به رهبری حضرت بقیةالله الاعظم؟عج؟ از جمله مراتب کارکردگرایانۀ انتظار در منظومۀ فکری آیت‌الله خامنه‌ای است.

«روش اجتهادی در استنباط گزاره‌های کلام سیاسی از متون و منابع آن، بر این مفروض استوار است که کلام سیاسی به تبع علم کلام، به رغم بهره‌گیری از تکثر روشی در دو بخش «تبیین» و «دفاع» در بخش «تولید و استنباط نظریات و مسائل اساسی خود از فقدان دستگاه روشگانی مستقل رنج می‌برد و همین امر سبب توسعه نایافتگی علم کلام و دانش‌های همپیوند با آن از جمله کلام سیاسی شده است.برای تحقق این ایده از روش اکتشافی که از سنخ روش استنطاق از متن می‌باشد استفاده شده که با طی مراحل استجماع، استظهار ، استنباط از ظهورات و استنطاق از متن، مفاهیم مرتبط با استنباط اصولی باز تعریف شده و علم اصول به مثابه روش خوانش و اقدام به ارائه الگویی با عنوان «روش اجتهادی» کرده است و با بازسازی و ساماندهیِ مجدّد ساختار بخش های مرتبط علم اصول، مراحل استنباط گزاره‌های کلام سیاسی از منبع قرآن به شکل یک فرایند بررسی می‌شود و نتایج آن می‌تواند برای کسانی که قصد استنباط گزاره‌های کلام سیاسی دارند، مورد استفاده قرار گیرید.موفقیت و نوآوری آن در ورود روشمند،قاعده مند و ارائه الگوی روش شناختی است مقارنه سازی روشگانی ادله اصولی در کلام سیاسی و تطبیق آن‌ها از ابداعات این تحقیق است.

گفتمان حکمرانی خوب، از چند دهه پیش توسط سازمان­ها و نهادهای بین المللی و بعضی از اندیشمندان و نظریه‌پردازان غربی مطرح شده است. با توجه به طرح ابتدایی موضوع این موضوع در غرب و با استناد به نظریات پیشینی اندیشمندانی مانند: سید جواد طباطبایی مبنی بر انحطاط و زوال فلسفه و اندیشه سیاسی در ایران پسا ابن سینا و سید احمد طباطبایی دال بر تعارض اسناد بین المللی با مفاهیم اسلامی، این نظریه نشر یافته است که با توجه به زوال و تعارض فلسفه و اندیشه سیاسی در ایران، جهت مطالعه و تحقیق در زمینه حکمرانی خوب به منابع ایرانی و اسلامی با دیده تردید نگریست و به ضرورت با مراجعه به ادبیات منتشره غربی به موضوع پرداخته شود. در این پژوهش با هدف اعتبار سنجی نظریات مذکور با فیش برداری کتابخانه­ای و بهره­گیری از روش توصیفی و تحلیلی با استناد به آرای موسس فلسفه و اندیشه سیاسی در ایرانِ پسا اسلام، فارابی و مقام معظم رهبری(مدظله) در جایگاه رهبر انقلاب اسلامی ایران، به دنبال یافتن پاسخی برای سئوال هستیم که آیا با توجه به عناصر و ویژگی­های مطرح شده غربی، از حکمرانی خوب در آرای فارابی و مقام معظم رهبری(مدظله) بحثی شده است؟ با مطالعات انجام شده به این گزاره دست یافتیم که مبانی معرفتی، هستی‌شناسانه و انسان‌شناسانه دو ساحتیِ فلسفه و اندیشه سیاسی در ایران، نه تنها اعم از نظریات تک ساحتی امروزه غربی بوده، بلکه فلسفه و اندیشه سیاسی در ایران منحنی زوال را طی نکرده و مغایرتی نیز ندارد و اعم از نظریه‌های تک ساحتی غربی است.

انقلاب اسلامی با آرمان‏‌های عدالت، جمهوریت، قانون‏‌گرایی، عزت، استقلال، آزادی، اسلامیت و نظایر آن توانست به پیروزی برسد و محمل ساخت ایدئولوژی، قانون اساسی و نظام‌‏سازی نیز بر همین اساس پدیدار شد. چالش بسیاری از نظام‌‏های سیاسی در تحقق اهداف ایدئولوژی و نظام اعتقادی خود، ایستایی و انجمادی است که به دنبال تغییرات اجتماعی و تغییر نسلی در جامعه رخ داده و توان کنترل اجتماعی و قدرت اقناعی آن را کاهش می‏‌دهد که می‏‌تواند منجر به تضاد دولت ـ ملت شود. امری که برای جمهوری اسلامی نیز می‌‏تواند حادث شده و یا موجود باشد. در این راستا اما رهبر انقلاب اسلامی با طرح دو مفهوم «جهاد تبیین« و «مطالبه‌‏گری» میان ایدئولوژی و آرمان پیوند زده و تلاش می‏‌کند تا آنچه ایدئولوژی انقلاب اسلامی بر آن استقرار یافته را حفظ کند و استمرار بخشد. مسئله پژوهش حاضر این است که: «چه نسبتی میان دو مفهوم جهاد تبیین و مطالبه‌‏گری در نظام اندیشگی آیت‏ الله خامنه‏‌ای وجود دارد؟» روش جمع‌‏آوری اطلاعات، اسنادی است و تحلیل داده‏‌ها نیز بر اساس روش تحلیل اسنادی و با استفاده از آرای اندیشمندانی چون مانهایم در تحلیل نسبت ایدئولوژی و یوتوپیا، اینگلهارت و روشه در تغییر نسلی و اجتماعی و سایر نظریه‌‏پردازان برای توضیح نسبت مفهومی مطالبه‏‌گری و تبیین حقیقت در اندیشه آیت ‏الله خامنه‌‏ای بهره گرفته شده است. پژوهشگران مقاله به این یافته رسیده‌اند که در اندیشه آیت ‏الله خامنه‏‌ای، جهاد تبیین به معنای ادراک ایدئولوژی انقلاب اسلامی در جامعه و مطالبه‏‌گری به معنای آرمان‏‌خواهی و پویایی مداوم در ایدئولوژی انقلاب اسلامی است.