جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نوشتار حاضر به بررسی پیدایش رده و گروههای مرتدی می پردازد که پس از استقرار نخستین حکومت مرکزی اسلامی پدید آمد و در این مقطع ارتداد اشکال مختلفی یافت؛ برخی ادعای پیامبری کردند،کسانی مخالف پرداخت زکات (مالیات) بودند و گروهی دیگر از دین برگشتند. نوشتار حاضر این سؤال را مطرح می سازد که چرا این بحران بلا فاصله پس از ایجاد شرایط تثبیت حکومتی تازه رخ می دهد؟ نگارنده بر آن است که شرایط سیاسی شبه جزیره عربی و سنن و قواعد اجتماعی این سرزمین نقش مهمی در زمینه سازی پیدایش چنین بحرانی داشته است. نگارنده همچنین خاطر نشان می سازد که ابوبکر این بحران سیاسی را با استفاده از قواعد اجتماعی و سیاسی این ناحیه فرونشاند.

غیبت امام زمان(ع) مهم‏ترین رویداد تاریخ سیاسى مذهب شیعه است که عملاً تاریخ شیعه را به دو دوره مجزا؛ یعنى دوران حضور ائمه(ع) و دوران غیبت تقسیم کرده است. دوران غیبت کبرى از سال 329ه آغاز شد؛ در نامه‏اى که امام مهدى(ع) چند روز قبل از وقوع غیبت کبرى به على بن محمد سمرى چهارمین و آخرین سفیر خود نوشت، اعلام داشت که دوران غیبت کبرى فرا رسید و ظهور مجدد او منوط به اجازه خداوند است.2 سال 329ه را مى‏توان سال گسست در تاریخ رهبرى شیعه نامید. وقوع این حادثه تأثیرات مهمى در تاریخ شیعه بر جاى نهاد که مهم‏ترین آن خلاء رهبرى است. این امر موجب بروز انشعاب‏هایى در درون شیعیان شد. علماى شیعى تلاش نمودند با تبیین نظریه امامت در دوازده نفر، مانع این امر شوند و پس از حملات فکرى مخالفان به توجیه و تبیین مسئله غیبت پرداختند. اهتمام ایشان در پاسخ‏گویى به تکلیف رهبرى شیعیان در زمان غیبت به ارائه نظریه جانشینى علما منجر شد و سرانجام تلاش کردند راهکارهاى عملى و نظرى چگونگى زندگى شیعیان در درون جامعه اهل سنت را نشان دهند.

اسلام سیاسی‌ترین آئین توحیدی است . شرط عملی شدن بسیاری از احکام آن وجود دولتی دینی است . اولین شکاف عمیق در جهان اسلام بر سر جانشینی پیامبر رخ داد و منجر به تمایز عقیده‌ای شد که پیروان آن مهمترین رکن آن را امامت می‌دانند. در فلسفه سیاسی شیعیان، امام جانشین یامبر در همه شوون مربوط به وی جز نبوت خاصه است . شرط احراز منصب امامت ، منصوص و معصوم بودن و اعلمیت است . از شیعیان این شرط را تنها 12 امام شیعه‌دار هستند. در دوران حضور ائمه، آنان خود علیرغم مبسوط الیه نبودن-تنظیم حیات سیاسی شیعیان را بر عهده داشتند. سختگیری و فشار فراوان خلفا منجر به غایب شدن دوازدهمین امام گردیده اما پیش از آن امام مهدی (ع) علما را به عنوان جانشینان خود در حوادث واقعه برگزیر. بحران ناشی از غیبت امام زمان (ع) و نامعلوم بودن زمان ظهور او و شرایط پدیده آمده ناشی از حکومت یافتن آل‌بویه شیعی مذهب ، فرصتی را پدید آورد تا علمای شیعه بتوانند نظریه امامت را تدوین کنند. آنان در این مرحله همچنان بر لزوم بدست‌گیری امر حکومت تنها امام معصوم و نامشروع بودن هر حکومتی غیر از آن تاکید کردند. تحت تاثیر و نفوذ و غلبه جریان عقل‌گر در محافل شیعی و مواجه با واقعیت موجود-سلطان جائز و نامشروع-و فقدان امام معصوم، فقهای شیعه جواز همکاری محدودی را با این نوع حکومت ، در جهت حفظ حقوق و منابع جامعه شیعی، صادر کردند. آنان با تفسیر روایات ، امور مربوط به وظایف دینی امام در تبیین و تفسیر شریعت را به خود اختصاص دادند. گر چه برخی از آنان قائل به آن بودند که فقیه، در صورت توانایی می‌تواند بخشی از وظایف مربوط به امامت را برعهده گیرد لیکن این تفویض به اندازه‌ای نبود که بتواند نیازهای جامعه شیعیان را برآورده سازد. علمای شیعه با محصور دانستن صلاحیت رهبری و حکومت جامعه به امام معصوم و نیز نامشروع دانستن هر حکومتی در دوران غیبت امام و عدم ارائه تئوریی مبنی بر کسب قدرت از سوی خود آنان عملا این سوال را که متوالی اداره امور سیاسی و حکومتی شیعیان در زمان فقدان امام معصوم کیست ؟ بی‌پاسخ نهادند.