جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در دیدگاه معاصر، استعاره انتقال الگوی استنباطی حوزۀ مبدأ به حوزۀ مقصد است و براساسِ آن می‌توان بسیاری از مفاهیم فلسفی را بازخوانی نمود. چگونگی ادراک و مراحل مختلف آن در فلسفۀ سینوی به شیوۀ استعاری و برمبنای استعارۀ ساختار رویداد لیکاف و جانسون قابلِ‌فهم و تبیین است. طرح‌وارۀ حرکت اساس استعارۀ ساختار رویداد است که به‌صورتِ کلان‌استعارۀ «ادراک حرکت است» از ترکیب استعاره‌های اولیه «معرفت حرکت است» و «علم حرکت است» تشکیل یافته و قادر است تمام اقسام ادراک اعم از ادراک جزئی و کلی را بازسازی نماید و، در آن، حرکت کلی شامل ریزحرکت‌هایی می‌شود که خرده‌استعاره‌های کلان‌استعاره حرکت را تشکیل می‌دهند و هر کدام از این خرده‌استعاره‌ها بر جنبه‌ای از فرآیند ادراک تمرکز و آن را برجسته می‌کند. این مقاله با رویکرد استعارۀ مفهومی، ازطریقِ بیان حوزۀ ادراک (حوزۀ مقصد) توسط حرکت (حوزۀ مبدأ)، در پی ارائۀ خوانشی جدید از معرفت‌شناسی سینوی است.

احیای مسئله اتحاد عاقل و معقول در حکمت متعالیه و اقامه دلیل‌های نو از سوی حکیم سبزواری، از سویی گویای روند رو به تصاعد خردورزی است و از سویی نشان دهنده تعلق خاطر حکمای اسلامی به واکاوی مبادی و مقاصد معرفت و شناخت انسانی است. مبادی مسئله اتحاد، در ادوار پیشاصدرایی، بیش از همه از سوی ابن سینا، واکاوی شده، و در حکمت متعالیه این مبحث به تعالی و تفوق رسیده است. حکیم سبزواری با غنی‌سازی همان پیش‌نهاده‌ها، با بار معنایی متعالی به اقامه برهان‌هایی بر مسئله اقدام کرده است. برهان تضایف یکی از براهین مسئله است که در آن انگاره «تجرد عاقل و معقول» و نسبت‌سنجی مفهومی بین آن دو نقش اساسی دارد. برخی از پژوهندگان، به طرح شبهات به این برهان‌ها دست یازیده و مسئله اتحاد را به کلی بی‌بنیان معرفی کرده‌اند. واکاوی شبهات‌ یکی از این مقاله‌ها بر این برهان،پس از تبیین عناصر اصلی در دلالت برهان و نقش مؤثر آن در اثبات مسئله اتحاد، مورد اهتمام این نگاشته است.

معناداری زندگی از موضوعات مهمی است که ذهن بشر را به خود مشغول نموده، بشر به دنبال این است که چه عواملی باعث معناداری زندگی می‌شود. یکی از این عوامل معناداری زندگی اندیشه در باب مرگ است. این پژوهش با روش همبستگی مفهومی به رابطه‌ی معناداری زندگی و مرگ‌اندیشی از دیدگاه علامه طباطبایی که ارتباط مستقیمی با یکدیگر دارند، می‌پردازد. معمولاً معناداری زندگی به سه معنای هدف، ارزش و کارکرد به کار می‌رود. در این نوشتار دیدگاه علامه طباطبایی از جهت کارکرد تبیین می‌گردد و ارتباط معناداری با مرگ‌اندیشی از این زاویه مورد بررسی قرار می‌گیرد. ایشان بر اساس اعتقاد به مبدأ و معاد، مرگ‌اندیشی را عامل مهمی در معناداری زندگی انسان می‌داند.که زندگی انسان را معنادار می‌سازد و انگیزه و شوق انجام عمل صالح و اجرای قوانین الهی را در وی ایجاد می‌کند.‌ مرگ‌اندیشی بر تمام رفتارهای فردی و اجتماعی انسان تأثیر می‌گذارد. چون تمام اعمال انسان در جهت رسیدن به هدف نهایی زندگی‌اش معنا پیدا می‌کند و چنین زندگی معناداری از کارکردهای بسیاری در حوزه‌های ارتباطی انسان با خود، دیگران، عالم طبیعت و خداوند برخوردار است.

دراین تحقیق به بررسی آیات مرتبط با شروراخلاقی دردیدگاه علامه طباطبایی وفخررازی خواهیم پرداخت و تفاوت وبرداشت تفسیری این دو فیلسوف مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت. هدف آن است که ارتباط شروراخلاقی با بلایای طبیعی ازنظراین دومفسربیان شود وبرداشت های تفسیری آن درقرآن مورد واکاوی قرار گیرد. براساس آیات قرآن کریم دومحور آیات درباره بلایا وجود دارد. آیات به صورت عام وآیات‌ به صورت خاص. باتوجه به کثرت آیات، آیات خاص را دسته بندی کردیم و به شروراخلاقی دراین چندین موضوع پرداختیم. باتوجه به کثر‌ت آیات، آیات خاص را با نگاه به هفت موضوع دسته بندی کردیم که عبارتند: شرک، فسق، تقلید ناروا، نفاق، کفر، اطاعت ازطاغوت و دنیاطلبی. 1:فسق: سوره بقره آیات8تا20سوره بقره26و27 سوره آل عمران ،149-15 وآیات163-167ال عمران 2:شرک وتقلید ناروا: سوره بقره آیات 168تا171وایه 221 3:منافقین: سوره بقره آیات 204_207بقره 4: طاغوت:سوره بقره ایات256_257 سوره بقره ایات136_147 ترک ولایت مومنین وقبول ولایت کفار نفاق است و شرایط ازبین بردن ریشه های نفاق 5:دنیاطلبی:سوره بقره آیه 255 گناهان اجتماعی:سوره بقره آیه 275_281 6:میگساری:سوره بقره آیه 219_220 مضرات جسمانی واخلاقی میگساری

مقاله‌ای با در پیش گرفتن روند شبهه‌زایی بر مبادی هستی‌شناسیِ فلسفۀ اسلامی، مدعی است که ایرادات ابتکاری بر نظریۀ فیض با محوریت آموزۀ تشکیک، در همۀ مکاتب فلسفی فراهم آورده تا نشان دهد ابتنای نظریۀ تعلیم و تربیت بر فلسفۀ اسلامی، بی‌اعتبار و بی‌فایده است. این مقاله پس از پراکنده‌گویی‌ها و تولید شبهات گوناگون و عنوانْ قرار دادنِ «پیامدها در تعلیم و تربیت»، قصد دارد با الزامات مردود بر فلسفۀ اسلامی، به نظریه‌پردازی بدیع درباره «هدف و مراحل تعلیم و تربیت» نائل گردد! آنچه بیش از همه برای خرده‌گیری مقاله به کار آمده، برشی از مبحث تشکیک وجود و چون و چرا دربارۀ برخی مطالب پراکندۀ هستی‌شناختی است و هیچ اشاره اندکی حتی به مواضع نفس‌شناختی و انسان‌شناسی و مراحل رشد انسان در فلسفه اسلامی نکرده تا بتواند مراحل تعلیم و تربیت را همسو با مراحل رشد در دیدگاه فلاسفۀ اسلام احراز کند و برای شبهات خود، راه به ظاهر منطقی به روی مخاطب بگشاید. با این وصف، مدعی است که به نوآوری نائل شده و دو نظریۀ توالی‌گرا و توازی‌گرا را مردود دانسته و به احداث نظر سوم یعنی جمع بین هر دو راه یافته است. واکاوی دعاوی مقاله و اتهاماتش علیه فلسفۀ اسلامی به ویژه در امر تعلیم و تربیت، عیار تمایز نقد راستین را از شبهه‌زایی برملا خواهد ساخت.

حکیم سبزواری در فضای حکمت متعالیه و با مبانی مسلّم متعالی و گذر از چارچوب مماشات با مبانی فلاسفه پیشین، به اقامه براهینی در اثبات اتحاد عقل و عاقل همت گماشته است. برخی مبادی این براهین در پوسته و ظاهر، نه در مغز و محتوا، همان مبادی حکمای پیشین است. از جملة این براهین، تکیه بر عینیت ذهن و ذهنی است. این برهان بر مبانی مسلّم و متقن حکمت متعالیه مبتنی است. از جمله این مبانی است: شناخت دقیق ذهن و رابطة وجودی آن با ذهنیات، نیز چیستی و هویت علم و رابطة نفس و قوا که همه از مبانی خاص حکمت متعالیه است. این برهان در گام اول به عنوان تأییدیه‌ای بر اتحاد عاقل و معقول مطرح شده است زیرا به نظر می‌رسد از تشبیه رابطة ذهن و ذهنی با رابطة خارج و خارجی و تمثیل آن دو به یکدیگر کمک می‌گیرد. اما در گام واپسین، استناد به مبانی ویژه حکمت متعالیه و فضای حاکم بر آن، به قوت خود می‌گراید و به عنوان برهان مطرح می‌گردد و شائبة تشبیه و تمثیل ذهن به خارج را می‌زداید، از این منظر که ذهن از مراتب خارج است و رابطه خارج و خارجی بر همه مراتب عین حاکم است.

در فرایند خردورزی، خودپردازی عقل، امری معمول و رایج در همه مکاتب فلسفۀ اسلامی است. برخی در این آزمون دشوار سرفراز و برخی ناکام مانده و به تردید گرفتار و به تعطیل فرجام سپرده‌اند. مسئلۀ اتحاد عقل و عاقل و معقول در زمرۀ مسائلی است که عقل به توانایی قلمرو و کیفیت خردورزی خود می‌پردازد. ابعاد مختلفی از معرفت‌شناسی و هستی‌شناسی و نفس‌شناسی در این مسئله بروز و نمود دارد. همین امر، نظریه‌پردازی را دچار دشواری مضاعف نموده است. ابن‌سینا با تأثیر از نارسایی برخی مبانی خود، بخشی از قلمرو آن را پوچ و قائل به آن را به عدم فهم متهم کرده است. فقط صدرالمتألهین بر اساس مبانی قوم، حتی خود ابن‌سینا و سپس در حد پیشرفته‌تری، استوار بر مبانی خاص حکمت متعالیه، به احیاء و بازآفرینی آن اهتمام ورزیده است. در حکمت متعالیه نتایج مهم معرفتی و انسان‌شناختی از آن مدنظر است و توجیه خردپسند برخی باورهای اصیل دینی به تحلیل متعالی از آن منوط شده است. پژوهنده‌ای هردو دیدگاهِ مُثبت و نافی را ناتوان از تحکیم مطلوب انگاشته و ادعای توقف و تعطیل نظریه‌پردازی را بر آن مترتب کرده است. واکاوی نشان می‌دهد این ادعا مترتب بر برداشت‌های نادرست از ادلۀ اثباتی صدرالمتألهین است و ادعای تکافؤ و هم‌ترازی مردود است.

حکیم آقاعلی مدرس طهرانی حکیمی نامور و نوآور در فضای حکمت متعالیه است. تحکیم مبانی و نتایج استوار بر روش کاربست عقل و نقل، از امتیازات معمول در آثار آن حکیم ماهر است. «مماشات با قوم در بدایات و افتراق در نهایات» رویّه برجسته‌ای است که او در آثار خود پیموده تا روش صدرالمتألهین را با عنایت تام پاس داشته باشد. این رویّه سبب اشتباه از سوی برخی پژوهندگان شده است. آنان در مراحل اولیه نظرپردازی وی متوقف گشته و نتوانسته‌اند به مراحل نهایی حکمت متعالیه راه یابند و دچار تحریف در بیان مواضع و رهیافت‌های این حکیم عالیقدر شده‌اند. مسئله «تشکیک وجود» یکی از این خاستگاه‌های شبهه‌خیز است. مقاله‌ای با عنوان «تشکیک خاص وجود از منظر آقاعلی مدرس» تلاش کرده تا موضع حکیم را در تشکیک خاص فروبکاهد و از این رهگذر اوج توحیدپردازی حکیم را در رد توحید شخصی وجود خلاصه کند. تقطیع عبارات و توقف در مواضع بدوی و تحریف دیدگاه و ایرادهای عجیب بر حکیم، رهاورد آن مقاله است. رجوع به نص سخنان حکیم کاستی و سستی ادعاهای مقاله را در مراحل گردآوری و فهم و داوری در باره موقف حکیم در خصوص تشکیک وجود و کاربرد آن در اثبات و تبیین توحید شخصی وجود آشکار می‌سازد.

آقاعلی مدرس طهرانی نقش ویژه در تداوم و ترویج مبانی و رهیافت‌های حکمت متعالیه دارد. «بدایع الحکم» و «رسالة فی التوحید» دو اثر وزین و ویژه او در توحیدنگاری است. تبیین مفصل و مبرهن توحید با زبان پاسخ‌گویی در «بدایع الحکم» بی‌بدیل است. با آن همه تفصیل، موضع او درباره وحدت وجود در «نظریۀ وحدت شخصی وجود در اندیشۀ ابوالحسن طباطبایی جلوه و آقاعلی مدرس طهرانی» با تحریف لفظی و معنوی و تقطیع عبارات، دستخوش تحریف شده است. اتهاماتی از قبیل دوگانه‌انگاری، ابطال مقامات وجود، لزوم سریان ذات واجب، تباین‌انگاری وجودی واجب تعالی و فعل مطلق، دستاورد این مقاله است که معظم‌له را بر پایه آنها ناقد بلکه نافی وحدت شخصی وجود قلمداد نموده است. داستان نقد ادعایی، ترکیبی است از اتهامات، شبهات، سوء رداشت از عبارات تقطیعی و خطاهای فراوان در مقام گردآوری و داوری. استناد به موضع سلبی حکیم در برابر خوانش باطل از وحدت وجود، مستمسک اساسی آن مقاله است. راستی‌آزمایی داستانِ نقد ادعایی با عرضه بر نص عبارات حکیم، پوچی این مدعاها را به‏وضوح نشان می‌دهد و موضع استوار او را همسان با سایر حکمای مدقق و عرفای محقق، از تقریرکنندگان وحدت شخصی وجود با بیان متقن و برهانِ مستحکم می‌نمایاند.

حکیم سبزواری در فضای حکمت متعالیه و با مبانی مسلّم متعالی و گذر از چارچوب مماشات با مبانی فلاسفه پیشین، به اقامه براهینی در اثبات اتحاد عقل و عاقل همت گماشته است. برخی مبادی و مواد این براهین به ظاهر، نه محتوا، همان مبادی و مواد حکمای پیشین است. یکی از عوامل وقوع در شبهات برای برخی نوپژوهان غفلت از همین مطلب است. از جمله براهین حکیم سبزواری بر اتحاد عاقل و معقول برهان «ماده و صورت» است که وی در اقامه آن، از یک سو به مبادی هستی‌شناختی ماده و صورت و نفس نظر دارد و از دیگر سو، نگره علم‌النفس صدرایی را زیربنای تتمیم این برهان قرار داده است. مقاله‌ای در جهت مخدوش‌نمایی همه ادله حکیم سبزواری اتهاماتی را به نگارش سپرده و حکیم را متهم به «خلط فاحش» در تشخیص مطالب ابتدایی فلسفه نموده است. در این راستا در مردودنمائی برهان ماده و صورت، به دو اتهام عمده روی آورده است. از سویی حکیم را به کاربرد قیاس تمثیلی به جای قیاس برهانی متهم کرده و از دیگر سو به ایراد مصادره به مطلوب محکوم پنداشته است. واکاوی نشان می‌دهد این برهان بر اتحاد تام است و آن مقاله هم در مقام گزارش دچار تحریف شده، هم در مقام داوری به اتخاذ مواضع غیرمنطقی منحرف گشته‌است.