جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جهانی‌شدن کووید-19، آمار بالای سرایت بیماری و مرگ‌ومیر ناشی از آن، پژوهشگران و اندیشمندان این موضوع به‌ویژه جامعه‌شناسان را به‌صورت آشکاری مجاب کرده تا آن را مسئله‌ای اجتماعی بدانند. هدف این پژوهش، کشفِ تفسیر و معنای دین از منظر دانشجویان پسر ساکن شهر تهران در مواجهه با پاندمی کوویدـ19 و تأثیر آن بر سلامت روانی‌ـ‌اجتماعی آنان می‌باشد. روش پژوهش مقالۀ حاضر، کیفی و از راهبرد نظریۀ زمینه‌ای استفاده ‌شده است. به این منظور با 23 دانشجوی پسر ساکن شهر تهران که با روش نمونه‌گیری هدفمند و استراتژی گلولۀ برفی انتخاب‌شده بودند، مصاحبه‌های عمیق و نیمه‌ساختاریافته انجام شد. هشت مقولۀ اصلی و یک مقولۀ هسته از خلال نظام کدگذاری داده‌ها استخراج شد: ترس از مرگ، تقویت تفکر و اعتقاد نسبت به آخرت و جهان پس از مرگ، پررنگ‌شدن بعد مناسکی دین‌داری، تقویت بعد اعتقادی دین، دین و آرامش در دوران شیوع پاندمی، تقویت سرمایۀ اجتماعی و سلامت اجتماعی در دوران شیوع پاندمی، ظهور و بروز معانی جدید از زندگی، تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی. همچنین، «پاندمی کووید-19 و بازگشت به معنویت» به‌عنوان مقولۀ هسته انتخاب و درنهایت، مدل پارادایمی مستخرج از داده‌ها تنظیم شد. یافته‌ها بر این دلالت داشتند که دانشجویان پسر در مواجهه با پاندمی کوویدـ19 به شکلی معنادار دین‌داری را در ابعاد اعتقادی و مناسکی در خود تقویت نموده و یا بازگشت به معنویت را تجربه کرده‌اند. همچنین نقش دین در بهبود سلامت روان و جسم این افراد در مواجهه با پاندمی کوویدـ19، پررنگ و مهم می‌باشد؛ موضوعی که در عصر جهانی با فرهنگی فردگرا، نگاه بشر را به مفاهیمی مانند انسجام و همبستگی، صمیمیت و مشارکت اجتماعی، نیکوکاری در بحران و آرامش در زندگی دعوت می‌کند.

توجه به معانی و تطور برخی از کلمات و تحقیق در این گونه موارد منجر به ارائه فهم صحیح از متون دینی می‌گردد. از جمله این موارد می‌توان به معنای «اضربوهن» در آیه‌ نشوز اشاره کرد. بسیاری از مترجمین و مفسرین قرآن، ضرب در اینجا را به معنای «زدن و تنبیه جسمانی» ترجمه و تفسیر کرده‌اند، حال آنکه در کتب لغت یا معنای «زدن» ذکر نشده یا «زدن» یکی از معانی فرعی «ضرب» بیان شده است. در قرآن کریم هم لفظ «ضرب» و مشتقات آن در معانی متفاوتی استعمال شده و در روایاتی که از پیامبر اسلام(ص) وارد شده نیز «ضرب» به معنای غیر «زدن» استعمال شده و برخی از تابعین همچون عطاء معنای خشم گرفتن برای زن را از «ضرب» در آیه نشوز برداشت کرده‌اند و همچنین روایات فراوانی که از پیامبر اسلام در مورد نهی از زدن زنان وارد شده تمام این‌ها گویای آن است که ضرب در آیه نشوز معنایی غیر از آنچه مترجمین و مفسرین برداشت کرده‌اند دارد. لذا می‌توان گفت که «اضربوهن» لزوماً به معنای زدن جسمانی نیست، بلکه نوعی از برخورد با زنان ناشزه است.

در دنیای غرب، برخی اسلام و پیامبرش را جنگجو، خشن، خونریز و قسی القلب معرفی کرده‌اند و جایگاه مسلمانان را تا حد تروریست تنزل داده‌اند! حال آنکه حقیقت امر جز این است و منشأ این نوع تحلیل و برداشت را می‌توان در دشمنی غرب با اسلام، گزینشی برخورد کردن با سیره و منش پیامبر اسلام، و فهم نادرست از دین اسلام و عدم اطلاع جامع از دین اسلام دانست. پیامبر اکرم برای انجام رسالت خود اصول و مبانی را در دستور کار خود قرار داد که در فراگیر شدن اسلام در عربستان و کشورهای همسایه با ایجاد صلح و دوستی میان مردم و ایجاد همزیستی مسالمت آمیز میان مردم آن منطقه نقش بسزایی را ایفا کرد. از همین روی برای معرفی چهره‌ جامع از پیامبر اکرم(ص) در این مقاله سعی شده است شیوه‌های بر خورد پیامبر اکرم(ص) در دعوت به مبانی اسلام بازخوانی شود و مبانی و اصول کلی آن با تکیه بر آموزه‌های قرآنی استخراج شود.

رجال شیخ طوسی از مهم‌ترین کتاب‌های رجالی شیعه به شمار می‌رود که در میان متأخران و معاصران جایگاهی والا دارد. برخی افراد، این کتاب را برای برداشت‌های رجالی و گاه تاریخی کافی می‌دانند، اما به نظر می‌رسد اعتماد ویژه به رجال شیخ، آن هم بدون در نظر گرفتن دیگر گزارش‌های تاریخی نادرست است. این مقاله با چنین پیش‌فرضی برای مشخص شدن میزان اعتبار این کتاب، آنچه را که شیخ طوسی درباره اصحاب امام حسین(ع)بیان کرده است، مورد بررسی و واکاوی قرار می‌دهد. در این پژوهش با تکیه بر دیگر گزارش‌ها و تحلیل‌های تاریخی و تطبیق نسخ خطی و چاپی متعدد از رجال شیخ طوسی، قابل تأمل بودن برخی گزارش‌های شیخ طوسی درباره اصحاب امام حسین(ع)به اثبات می‌رسد.

اگرچه پژوهش در روایات اسباب نزول قرآن از جهاتی صورت گرفته است، اما با رویکرد تاریخ‌مندی پژوهشی صورت نگرفته است، در این مقاله با این رویکرد، اسباب نزول قرآن تحلیل شده است. شبهات مستشرقین در این زمینه، ضرورت پرداختن به این موضوع را ضروری می‌نماید. از مستشرقان معاصر، اندرو ریپین شخصیتی است که در آثارش به ویژه در تز دکترای خود به اسباب نزول با رویکرد فقه اللغه­ای به صورت مستقل پرداخته است و در مواردی به تاریخ‌مندی قرآن تأکید دارد. نصر حامد ابوزید نیز در کتاب «مفهوم النص»، فصلی را به اسباب نزول اختصاص داده است و از این باب بر تاریخ‌مندی تأکید می‌ورزد و متن قرآنی را همچون همه متون، «پدیده‌ای فرهنگی» و «محصول تعامل با واقعیت زنده تاریخی» می‌داند و اسباب نزول را چیزی جز بافت اجتماعی آیات قرآن کریم نمی‌داند. برای پاسخ به این شبهات در این مقاله تأکید می‌شود که اسباب نزول قرآن نه‌تنها عمومیت و جاودانگی را محدود نمی‌کند بلکه برای وصول به جاودانگی گریزی از توجه به واقعیت‌های عینی عصر نزول نیست. نقدی که بر این نظریه وارد است عدم توجه به قاعده «عمومیت لفظ نه خصوص سبب» می‌باشد. به رغم نزول خاص برخی آیات، عمومیت مفاد آن­ها نزد فقها مسلم است.

در تاریخ تشیع نام برخی از افراد در شمار شیعیان و اصحاب ائمه ضبط شده است؛ اما وقتی ادله و منابعی که این قبیل اسامی را ضبط کرده‌اند، بررسی می‌شوند، خلاف آن مدعا ثابت می‌شود. در بسیاری از کتاب‌ها نام یزید بن‌حصین به عنوان یکی از شیعیان امام حسین(ع) و به عنوان شهید کربلا ضبط شده است، حال آنکه وقتی مستنداتی که برای اثبات شهادت یزید اقامه شده است، نقد و ریشه‌یابی‌تاریخی می‌شوند، نه تنها نمی‌توان نام وی را در شمار شهدای نینوا دانست، بلکه به تصریح تاریخ کهن و معتبر، یزید یکی از دشمنان امام حسین(ع) بود که بعد از عاشورا و در قیام توابین سلیمان بن‌صرد را به شهادت رساند و زمان عمر بن‌عبدالعزیز خلیفه اموی را درک کرد؛ از همین روی لازم است برای شناخت شیعیان واقعی، طبق اصول و قواعد پژوهشی در تاریخ، منابع و مستندات بازکاوی شوند.

مجموعه رویدادهای مربوط به واقعه عاشورا، نیازمند پژوهش و بازخوانی است. مقاله حاضر با محور قرار دادن پرسشی درباره اصالت تاریخی مقبره حر بن یزید ریاحی(۶۱ه.ق) به بررسی دو دیدگاه در این زمینه می‌پردازد. برخی از محققان، مستند به برخی گزارش‌های تاریخی بر این باورند که طایفه حر پس از حادثه عاشورا، جسد مطهر او را در مکانی که به عنوان مقبره ایشان معروف است، به خاک سپردند و از نبش این قبر به وسیله شاه اسماعیل(۹۳۰ه. ق) و سیره مردم برای زیارت حر به عنوان گواه درستی ادعای خود یاد می‌کنند. در مقابل این دیدگاه، برخی دیگر بر این باورند که جسد مطهر حر به همراه دیگر شهدا در قبری دسته جمعی و در روضه حسینی به خاک سپرده شده است. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی به این نتیجه رسیده است که به استناد منابع کهن و معتبر، حر بن یزید در روضه حسینی و همراه دیگر شهدا، به خاک سپرده شده است

مقاله حاضر، در پی بررسی شاخصه‌های تفسیر انفسی عرفانی قرآن است. عرفان؛ یعنی شناختی که از دریافت‌های باطنی، بر اثر سیر و سلوک و مجاهدت با نفس بدست می‌آید. در این روش عرفانی در عین توجه به معانی باطنی معانی ظاهری نیز همزمان قصد می‌شود. سؤال اصلی پژوهش، چیستی و ویژگی‌های روش‌شناسی این نوع تفسیر است، این پژوهش به شیوة توصیفی تحلیلی و به روش کتابخانه‌ای، به بررسی این موضوع از دیدگاه قرآن و حدیث می‌پردازد. مدعای مقاله این است که این روش تفسیری، به فهم تازه‌ای از قرآن ما را رهنمون می‌کند که متفاوت از روش‌های دیگر است. این فهم عمیق، با تأکید بر بطن قرآن و روایات، اهداف و مقاصد قرآن، هدایت عمیق برگرفته از آیات و روایات را دنبال می‌کند، طبق این نظر، فهم قرآن، تنها محصول فعالیت فکری حصولی نیست و صرفاً با ابزارهای‏‎ ‎‏معرفتی- از قبیل صرف و نحو و ادبیات و غیره- حاصل نمی‌شود؛ این علوم تنها‏‎ ‎‏برای رسیدن به مرتبه ظاهر و پوستۀ قرآن بسنده می‌کنند. فهم معانی عمیق قرآن و جان علم وتوحید احدی صمدی، مستلزم درک حضوری و شهودی حضرت حق و طی مراحل سیر و سلوک انفسی روحانی به واسطۀ ریاضت‌های شرعی و عبادات‏‎ ‎‏خاص است.‏ ایمان قلبی تنها از راه شهود ـ و نه ادراک عقلی ـ حاصل می‌شود. در صورتی که‏‎ ‎‏حقایق قرآنی به قلب وارد شوند، ایمان و اطمینان قلبی دست خواهد داد. بالاتر از مرتبۀ‏‎ ‎‏ایمان هم، شهود غیبی انبیاء می‌باشد.

این‌ مقاله‌ درصدد است‌ پس‌ از بیان‌ رویکردها دربارة‌ فاعل‌شناسی‌ و واقعیت‌ عالم‌ و امکان‌ معرفت‌ و تفاوت‌ معرفت‌ و علم، به‌ مهم‌ترین‌ مباحث‌ معرفت‌شناسی‌ عرفانی‌ بپردازد؛ از این‌رو به‌ مباحثی‌ چون‌ تعریف‌ معرفت‌شناسی‌ عرفان‌ که‌ نوعی‌ شناخت‌ شهودی‌ و وجدانی‌ است، از دیدگاه‌ قرآن‌ و سنت‌ و نیز از منظر عارفان‌ اشاره‌ و نیز مبرهن‌ شده‌ است‌ که‌ «قلب‌ و دل» یگانه‌ترین‌ ابزار معرفت‌شهودی‌ و عرفانی‌ به‌ شمار می‌رود و به‌ سبب‌ عللی‌ که‌ در متن‌ آمده، این‌ نوع‌ معرفت‌ نیز در بعضی‌ مواقع‌ از آفت‌ خطا مصون‌ نبوده‌ است؛ از این‌رو باید برای‌ تشخیص‌ شهود معصوم‌ از خطا، ملاک‌ها و معیارهایی‌ ارائه‌ شود؛ بدین‌ جهت‌ در سیر بحث، به‌ اتحاد معرفت‌ عرفانی‌ و شناخت‌ عقلی‌ با توجه‌ به‌ جایگاهی‌ که‌ عقل‌ خالص‌ در برابر عقل‌ مشوب‌ نزد اهل‌ معرفت‌ دارد، اشاره‌ شده‌ است. در ضمن، به‌ مراتب‌ و درجات‌ معرفت‌ عرفانی، مانند مکاشفه، محاضره، و مشاهده‌ که‌ به‌ نوعی‌ به‌ مراتب‌ مقام‌ حضور اشاره‌ دارد، پرداخته‌ شده‌ و از مباحث‌ مهمی‌ که‌ مدنظر قرار گرفته، چگونگی‌ رهیافت‌ و دستیابی‌ به‌ این‌ نوع‌ معرفت‌ یا ابزارهایی‌ مانند تقوا، مجاهده، اخلاص، ایمان، عمل‌ صالح‌ و عمل‌ به‌ علم‌ است‌ و در نهایت، عوامل‌ انسداد معرفت‌ شهودی‌ و عرفانی‌ نیز بررسی‌ و بازنگری‌ شده‌ است.