جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

متن نهج‌البلاغه مانند هر متن حدیثی دیگر احتمال نقل معنا دارد. یکی از راه‌هایی که می‌توان به اصالت لفظ در نهج‌البلاغه پی‌برد کشف نظام معنایی الفاظ است. برای نمونه اعانه با هفت واژه دیگر هم معناست. برای دلالت‌یابی معنایی این واژه می‌توان از بررسی مترادفات همان واژه استفاده کرد. پرداختن به ظرایف و تفاوت معانی واژگان بر عهده دانش «فروق‌اللغه» است، این دانش، معنای دقیق‌تر و زوایای پنهان دلالی بیشتری را از واژگان ارائه می‌دهد. این پژوهش به بررسی «درخواست کمک» حضرت علی علیه السلام و دیگر معصومین علیهم السلام در ساختار «إعانة» و چرایی گزینش آن از بین مترادفات و تفاوت آن با دیگر مترادفات پرداخته و به روش تحلیلی-کتابخانه‌ای مبتنی است. برای این پژوهش از قرآن، نهج‌البلاغه، معاجم و... بهره گرفته شده‌است. دلالت این ساختار، امداد پی‌درپی و حمایت مستمر تا رسیدن کمک‌شونده به هدف خود می‌باشد. این در ‌حالی ‌است که مترادفات آن چنین دلالتی را نرسانده و هر یک به زاویه‌ای خاص از مفهوم یاری و کمک دلالت می‌کردند و با مفهوم اصلی «إعانة» تفاوت‌هایی از زوایای گوناگون داشتند.

حادیث و آموزه‌های نبی اکرم(ص) در مورد اهل بیت(ع) در گذر زمان همواره با تنقیص و تحریف مواجه شده است. بررسی تحریف به حذف روایات فضائل اهل بیت(ع) در صحیحین نمایانگر نفوذ این تحریفات حتی در میان اصلی ترین منابع روایی اهل سنت یعنی صحیح بخاری و صحیح مسلم خواهد شد. با توجه به جایگاه صحیحین در میان اهل سنت و از آنجا که تحریفات آنها منجر به تردید و یا انحراف در بخشی از عقاید و تفکرات جامعه اسلامی می‌شود، کشف و ارائه‌ی این تحریفات لازم و ضروری می‌نماید. در این جستار با بازخوانی و تطبیق یک به یک احادیث مشترک در صحیحین و مقایسه‌ی آن دو با هم، پرده از حذفیات بخاری و مسلم از احادیث نبی اکرم(ص) در مورد فضائل اهل بیت(ع) برداشته می‌شود. پژوهش ما در این زمینه نشان خواهد داد، بیش از یک سوم از آنچه مسلم و بخاری از خاندان پیامبر ارائه داده‌اند، مبتلا به تحریف است و این روند همچنان ادامه دارد و نسخه برداران و منتشران صحیحین نیز بر همان روش به حذف و دگرگونی فضائل اهل بیت(ع) مشغولند. استناد کتب معروف روایی به احادیثی از صحیحین در خصوص اهل بیت(ع) که اکنون در این دو کتاب یافت نمی‌شوند، حکایت از حذف این روایات در طول تاریخ دارد و کشف آنها استدلال این تحقیق را کامل می‌کند. روش ما در این تحقیق کتابخانه‌ای، توصیفی و تحلیلی است.

کتاب مرآه العقول فی شرح اخبار آل الرسول، اثر ارزشمند محدث نامی علامه محمد باقر مجلسی، شرحی بر کلیه‌ی روایات کتاب الکافی کلینی است. علامه مجلسی در خلال شرح روایات، به بررسی واژه‌های غریب در احادیث نیز پرداخته است. با توجّه به اهمیت شناخت واژگان غریب در فهم کلام معصومان و کمبود منابع غریب الحدیث در شیعه، در این طرح با شناسایی، استخراج و نهایتاً تنظیم الفبایی ریشه واژگان غریب الحدیث این شرح، در صدد تنظیم غریب الحدیثی جامع از این اثر ارزشمندیم. پژوهش حاضر به واژگان غریب بخش دوم جلد 2 از صفحه 227 «بَابُ اخْتِلَافِ الْحُجَّهِ عَلَی عِبَادِه‌» تا انتهای « بَابُ أَنَّ النِّعْمَهَ الَّتِی ذَکَرَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کِتَابِهِ الْأَئِمَّهُ ع‌ » صفحه 450 جلد دوم کتاب مرآه العقول اختصاص یافته که علاوه بر استخراج تعداد 131 واژه غریب، منابع علامه در شرح این واژگان نیز مشخص شده است. بیشترین منابع علامه برای شرح واژگان را کتب لغت و غریب الحدیث تشکیل می‌دهند. طبق تصریح علامه مجلسی وی در این جلد بیشترین استفاده را به ترتیب از کتاب‌های القاموس المحیط فیروزآبادی و الصحاح جوهری، برده است. در این پژوهه برای فهم بهتر واژه‌ی غریب، بخشی از حدیث که این واژه در آن قرار داشته تقطیع و آدرس روایت از کتاب الکافی چاپ 8 جلدی دار الکتب الإسلامیه نیز استخراج شده است.

کلام خدا و معصومین علیهم السلام دارای پیوستگی و دقت نظرِ قابل دریافت است. عدم فهم صحیح مراد خداوند و معصومین علیهم السلام منجر به کج فهمی و انحرافات گوناگونی مانند اخلاقی و عقیدتی‌ می‌شود، البته قرآن و معصومین علیهم السلام بر تفکّر و دقّت‌نظر نسبت به کلامشان تاکید دارند ، این اصل درباره حضرت علی علیه السلام و کلماتشان– امام اول بودن شیعیان و خلیفه چهارم بودن اهل سنت- دارای حساسیت بیشتری است، و چون ترجمه، خود به تنهایی گویای مفهوم واقعی کلمات قرآن و ائمه علیهم السلام نیست بررسی آنها از منظرهای مختلف، به ویژه دامنه لغت می‌تواند راه‌گشا باشد. پرداختن به ظرایف و تفاوت معانی واژگان بر عهده دانش «فروق‌اللغه» است، این دانش معنای دقیق‌تر و زوایای پنهان دلالی بیشتری را از واژگان ارائه می‌دهد. در قسمتی از نامه 53 نهج البلاغه، از ترکیب «یَفرُطُ مِنهُم الزَّلل» استفاده شده است. این بخش از نامه 53 درباره مردم و رفتارهای اشتباه آنها، انواع اشتباهاتشان و نحوه برخورد والی با ایشان را تبیین می‌نماید. فارغ از نکات بی‌شمار روانشناسی و جامعه‌شناسی موجود در این جملات، نکات بی‌نظیر لغوی متعددی در آن رویت می‌گردد. هدف این پژوهش؛ توجه به معنای دقیق این کلمه‌ها و نزدیک شدن به منظور اصلی حضرت علی علیه السلام از استعمال این واژگان در جمله، برای استفاده کاربردی‌تر و بهتر از آن است. در نگارش این پژوهش از معاجم، ترجمه‌ها، کتابهای حدیثی و قرآن بهره برده شده است.

تفسیر قرآن کریم از دانش‌های مهم‌ و اصیل‌ اسلامی است. برای دست‌یابی به تفسیری صحیح از آیات قرآن باید مبانی، قواعد و روش‌های تفسیری مورد تأیید معصومان‌ ع شناسایی شده و به کار گرفته شود. این موارد را می‌توان از منابعی مانند قرآن، حدیث، عقل و آرای بزرگان دین به دست آورد. علی‌رغم این که کتب و پژوهش‌های متعددی در این زمینه نگاشته شده است، ولی قواعد و مبانی تفسیری غالباً مستنبط از دلائل عقلی، زبان‌شناختی و تجربی است و در کمتر نوشته‌ای مبانی و قواعد، مستنبط از احادیث است. در این پژوهش، با محور قرار دادن روایات معتبر کتاب کافی قواعد، مبانی و روش‌های تفسیری مورد تأیید معصومان ع، از روایات استنباط و تبیینِ نو می‌گردد. با روش تحلیل روایات، مبانی تفسیری مانند امکان و جواز تفسیر قرآن، مشروط بودن فهم صحیح قرآن به بهره‌گیری از روایات، منحصر بودن فهم تمام معانی ظاهری و باطنی قرآن به معصومان ع و وحدت مضمون آیات قرآن و سخنان معصومان ع از احادیث استنباط می‌گردد. همچنین طبق روایات، روش‌های تفسیر قرآن با قرآن، تفسیر قرآن با حدیث و تفسیر قرآن به‌ وسیله‌ عقل، مورد تأیید ائمه است. همچنین قواعد تفسیری مانند به کارگیری ادبیات عرب در تفسیر، لزوم توجه به سیاق آیات، لزوم توجه به فضای نزول آیات، منحصر نکردن معنای آیه در مورد نزول، لزوم توجه به آیات دیگر در تفسیر قرآن، لزوم بهره‌گیری از روایات در تفسیر، بهره‌گیری از عقل در موضع مناسب، پرهیز از بهره‌گیری از منابع و روش غیرمعتبر در تفسیر قرآن و ممنوعیت تفسیر به‌ رأی از روایات معتبر کتاب کافی استخراج می‌گردد. طبق نظر برگزیده در روش جامع تفسیری مورد تأیید ائمه ع، مفسر باید تمام این مبانی را رعایت کند و از هر سه روش تفسیری بهره ببرد و تمام قواعد تفسیری مذکور را به کار گیرد تا به تفسیری صحیح و کامل از قرآن کریم دست یابد.