جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

محبت و عشق ورزی، از مهم ترین گریش های اصیل در وجود آدمی است که می تواند عالی ترین منیع انگیزش برای رفتارهای اخلاقی باشد. این پزوهش به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای به این نتایج دست یافته است که هرچند خوددوستی میلی تاثیرگذار در صدور افعال است، اما مانعی بر سر راه انجام اعمال از روی عشق ورزی نیست و تا عملی برخاسته از میل اصیل خیرخواهانه نباشد از حد نصاب ارزش اخلاقی برخوردار نمی گردد. خیرخواهی و عشق ورزی میلی فطری و اصیل در همه انسان ها قرار دارد که می تواند مستقلا سرچشمه رفتارهای اخلاقی گردد. در این صورت است که می توان از عشق ناب به فضایل اخلاقی و محبت معنوی به عنوان عالی ترین عامل انگیزه بخشی در رفتارهای اخلاقی سخن گفت. رفتار بر مبنای اخلاق فاضله و محبت ورزی، تلازم با انقیاد الهی دارد و موجب تقرب وجودی به خداوند می گردد. این معنا می تواند در پرتو بینش الهی تقویت شود و به سطحی از آگاهی برسد که تنها رضوان الهی منشا انگیزش در عملکردهای اخلاقی گردد.

موضوع شادکامی در سال‏های اخیر توجه بسیار زیادی را به خود جلب کرده و بسیاری از پیمایش‏های جهانی به این موضوع اختصاص یافته است و کشورها بر اساس میزان شادکامی مردمانشان سنجیده و رتبه ‏بندی می‏شوند. درباره نحوه سنجش شادکامی جوامع، دو دیدگاه وجود دارد: برخی از محققان از امکان طراحی سنجه ‏هایی عام برای سنجش شادکامی در همه جوامع و فرهنگ‏های مختلف سخن می‏گویند. در برابر، برخی بر ضرورت طراحی شاخص‏های سنجش شادکامی متناسب با فرهنگ‏های مختلف تأکید دارند. پژوهش حاضر با طراحی پرسشنامه شادکامی اسلامی با محوریت «الگوی اسلامی شادکامی» (پسندیده، 1397) به مقایسه دو مدل شادکامی اسلامی و مدل شادکامی آکسفورد پرداخته است. نتایج مقایسه این دو مدل نشان می‏دهد هرچند شباهت‏هایی میان این دو مدل ازجمله توجه به معناداری زندگی، رضایت از زندگی، اهمیت روابط اجتماعی در شادکامی و لذت جسمانی وجود دارد اما تفاوت‏هایی بنیادین در مبانی خداشناسی، انسان‏ شناسی، جهان ‏شناسی و دین‏ شناسی دارند.

عرفان‌های هندی اصیل و نوپدید را می‌توان برخاسته از متون ودایی دانست؛ ولی آنچه امروزه مشاهده می-شود، کم‌رنگ شدن مسئله الوهیت در عرفان‌های نوظهور هندی‌‌ است. در این عرفان‌ها آنچه در ابتدا خودنمایی می‌کند نظریاتی هست که انسان را محور هستی می‌داند؛ ولی با بررسی دقیق می توان فهمید که رهبران فرق، پیروان را تنها به سوی خود می‌خوانند و خود را در محوریت قرار می‌دهند. در بررسی ادیان هندی از گذشته تا به امروز الوهیت از یک وجود غیب الغیوبی به وجودی مادی تنزل می‌یابد و ویژگی‌های انسان با توجه به تمایلات نفسانی توصیف می‌شود. اوشو جایگاه خدا را در عشق جنسی و گاهی همان موضع سرور می‌داند و معتقدست که اساس هستی بر رابطه جنسی بنیان شده است. سای‌بابا تمام همت و آموزه‌های خود را برای آرامش انسان به‌کار می‌گیرد و شادی بخشیدن به پیروانش که به او تعلق دارند را هدف بزرگ خود می‌داند. در ادیان کهن تکامل انسان، در گرو دوری از تمایلات نفسانی و انقطاع از دنیاطلبی عنوان شده است؛ اما در مکاتب نوظهور هندی مسئله الوهیت نادیده گرفته شده است و شعارهای انسان‌محوری سرداده می‌شود؛ برای تکامل، نه‌تنها تمایلات و شهوات انسانی کنار گذاشته نمی‌شود بلکه سعادت و تکامل در گرو اسیر شدن در این امیال تعریف می‌شود. اوشو تکامل را در رابطه بی‌حدومرز جنسی می‌داند. در هیچ‌کدام از ادیان هندی مبدأ و معادی برای انسان توصیف نشده است و تمامی زندگی در همین دنیا و یا عالمی شبیه به آن خلاصه می‌شود. اگرچه دربرخی متون به‌طور مبهم از تکامل و رهایی انسان و ورود به قلمرو خدایان بحث می‌شود؛ ولی رفته-رفته این نظریات کنار گذاشته می‌شود؛ موضوع تناسخ در اندیشه‌های هندی ورود می‌یابد. جریان‌های اخیر معنوی شباهت کمی به ادیان اصیل دارند؛ درواقع این عرفان‌ها را باید عرفان‌های نوپدید غربی دانست که از واژه‌ها و اصطلاحات هندی برای جذابیت استفاده نموده است. رهبران این فرق فقط، روانشناسانی هستند که متأثر از اندیشه‌های امانیستی و غربی، آموزه‌هایی را ارائه می‌کنند؛ چراکه همواره نگاه نو به خدا، هستی و انسان طرفداران زیادی داشته است و آنچه مهجور مانده، «حقیقت» هست.

حلقه مفقوده در نظریه‌های اخلاق هنجاری، بررسی میزان تأثیرگذاری حقیقی آنها بر تربیت اخلاقی افراد و جوامع است. نظریه های اخلاقی موجود را می‌توان به نظریه‌های فعل مبنا، فاعل مبنا، نظریه‌های ترکیبی و دو کانونی تقسیم کرد. هر یک از این نظریه‌ها نسبت به مسئله تربیت اخلاقی کاستی‌هایی دارند که برخی مثل فعل مبنایان، به حقوق بیشتر نزدیک هستند تا اخلاق. نظریه‌های فاعل مبنا و ترکیبی و دو کانونی هم با وجود توجهاتی به مسئله تربیت، کارایی لازم را در این خصوص ندارند. در دین اسلام با مفهوم ایمان می‌توان به نظریه اخلاقی‌ای دست یافت که علاوه بر برخورداری از ژرف‌اندیشی و توجه لازم به رفتار، نیت، منش و صفات اخلاقی از جامعیت لازم و توجه کامل به رشد اخلاقی برخوردار باشد. نگرش توحیدی اسلام حد نصابی را هم در ابعاد معرفتی، منشی و رفتاری دارد که بدون تحقق آن ارزش اخلاقی ایجاد نمی‌شود.

از وظایف اخلاق هنجاری ارائه معیارهای فراگیر اخلاقی و تعیین مصادیق ارزش اخلاقی است؛ در این میان سه گروه نظریه غایت‌گرا، وظیفه‌گرا و فضیلت‌محور تلاش کرده‌اند تا به این مهم بپردازند. هر یک از این سه نظریه اشکالاتی دارند که نیازمند بررسی و تحقیق است. از این میان امکان تلفیق میان این سه دیدگاه به گونه‌ای که ساختار آنها باقی بماند نیز وجود ندارد. بنابراین تنها راه حل این است که ویژگی‌های یک نظریه اخلاقی درست و قابل قبول بررسی شود تا راهی برای دستیابی به آن باز شود. مهم‌ترین شاخص‌هایی را که یک نظریه درست باید رعایت کند عبارتند از: توجه کافی به بی‌طرفی اخلاقی، برخورداری از ادله درست، در نظر گرفتن ماهیت اخلاق، بهره‌مندی از مبانی اخلاقی صحیح، نظام‌مندی و سازگاری و کاربردی بودن. می‌توان از دین اسلام با توجه به برخورداری از مبانی قوی و دستورات روشن، به نظریه‌ای رضایتبخش در این باب دست یافت. البته این مهم نیازمند بررسی مسئله در ابعاد نظری، عملی و کاربردی مبتنی بر آموزه‌های اسلامی است.