جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

صوفیان و عالمان دینی نخبه به عنوان سرمایه های گرانقدر انسانی برای جامعة دینی به شمار می روند و باعث پویایی و بقای آن هستند. مهاجرت این اصناف به خارج از جامعة خویش، صدماتی جبران ناپذیر به پیکرة دین و دینداری وارد می سازد. در دوران صفوی امواجی از مهاجرت عالمان نخبه و صوفیان به سوی هند وجود داشت که علل، روند و نتایج آن می تواند به عنوان الگویی در تحلیل این پدیده در دوره های آینده، استفاده شود. این تحقیق که به روش توصیفی- تحلیلی صورت پذیرفته، نشان می دهد که ناامنی های فکری، اقتصادی و سیاسی را در ایران صفوی باید مهمترین علت مهاجرت دانست. روند مهاجرت ها در دوران شاه طهماسب اول و شاه عباس به واسطة تشدید شرایط فوق، حالت صعودی داشته و در دیگر دوره ها، افت و خیز کمتری را از سر گذرانده است. این روند و جهت گیری های آن در بستر این مقاله تا حدی بررسی شده است

آیین‌ها و مناسک‌، از نخستین‌ و مهم‌ترین‌ ابعاد یک‌ دین‌ به‌ شمار می‌روند که‌ در رویارویی‌ با فرهنگ‌ غالب‌، متحول می‌شوند. این‌ مقاله‌ که‌ به‌ روش توصیفی‌-تحلیلی‌ به‌ نگارش درآمده است‌، نشان می‌دهد که‌ از زمان ورود مسلمانان به‌ ایران تا عصر حاضر، چگونه‌ عوامل‌ درونی‌ (مانند: کاهش‌ موبدان) یا بیرونی‌ (همچون: عرف اکثریت‌) بر مناسک‌ زرتشتی‌ِ مربوط به‌ »مرگ« تأثیر نهادند. این‌ تأثیرات که‌ در سه‌ جهت‌ فروکاهشی‌، ثابت‌ و افزایشی‌ جریان یافته‌، منجر به‌ حذف، تبدیل‌، تغییر، توجیه‌، تثبیت‌، تحکیم‌، تقلید و تحمیل‌ در بعضی‌ از آیین‌های‌ درگذشتگان بوده است‌. نتایج‌ عینی‌ تحولات را می‌توان در امور گوناگونی‌ مشاهده کرد، از جمله: حفظ‌ اعتبار مناسک‌ به‌ عنوان ابزاری‌ برای‌ پشتیبانی‌ درگذشتگان و تسکین‌ بازماندگان، تقویت‌ بنیان­های‌ اعتقادی‌ زرتشتی‌ با توجیحات جدید، انطباق صور آیینی‌ کهن‌ با شرایط‌ نوین‌، بهره­گیری‌ از مناسک‌ مرگ به‌ عنوان عامل‌ بازیابی‌ هویت‌ تاریخی‌ و دینی‌، همگامی‌ با جامعه‌ میزبان و کاهش‌ فشارهای‌ انتقادی‌، حفظ‌ جایگاه انحصاری‌ دینیاران در اجرای‌ برخی‌ مناسک‌ و احاله‌ بعضی‌ مناسک‌ دیگر به‌ عموم دینداران، و البته‌، از میان رفتن‌ شماری‌ از ابنیه‌ مرتبط‌ با مرگ که‌ گواه حضور تاریخی‌ زرتشتیان بوده‌اند.

اریگِنس اسکندرانی و فیض کاشانی به ترتیب، دو شخصیت تاثیرگذار در الهیات مسیحی و شیعی به شمار می روند که آرائی خاص را در نسبت میان خدا و انسان ارائه نموده اند. این دو پیشینه­ای از مطالعات فلسفی، کلامی و عرفانی داشته اند و به تفسیر کتاب مقدس و قرآن اهتمام ورزیده اند. این مقاله که به شیوه توصیفی- مقایسه­ای عرضه شده، به بررسی «ظهور شئون الهی در انسان» از دیدگاه این دو می پردازد. اریگنس و فیض اعتقاد دارند که تمامی انسانها، به ویژه عیسی مسیح (پسر) و خلیفه الله، مخلوق خداوند هستند و همة شئونات الهی، به جز ازلیت و ابدیت، بدانها منتقل می­شود. همچنین، دیگر انسانها نیز می­توانند از طریق مسیح یا خلیفه الله بسیاری از صفات و شئونات الهی را در خود به ظهور برسانند. در این راستا، محبت ورزی به عیسی و یا خلیفه الله وسیله ای برای انتقال شئونات الهی به انسان است.

آدمی از دیرباز پیوندی ناگسستنی با آسمان داشته و با دنبال کردن حرکات کواکب در آسمان، و همزمانی یک­سری وقایع سعد و شوم در روی زمین، متوجه ارتباط بین زمین و آسمان، یا انسان و کواکب شده­است. گویی جابه­جایی ستارگان و کواکب در آسمان به نوعی تقدیر وی را رقم می­زنند و متعاقب آن، متفکران و پیام­آوران در طی هزاره­ها به الگوهایی دست­یافتند که می­توانست بشر را از سیطرة نیروهای آسمانی رهایی بخشد. مهمترین نظریه­ها و دیدگاه­ها را در این باره، در دو مکتب و حکمت بزرگِ: هرمسی و اشراقی می­توان دید. این حکمتها معتقدند که کواکب و بروج سازوکاری برای کنترل آدمی­ست، ولی در عین حال، معتقد بر اراده آزاد آدمی هستند که می­تواند بر این حاکمیت که ضرورت آفرینش است، پیروز گردد و خود را از این سلطه و اسارت رها بنماید. نجوم باطنی در ازمنه گذشته، بخشی از معرفت اندیشمندان و عرفا بوده است. این تحقیق شاید کمکی باشد به یافتن دانشی کهن که به ورطه فراموشی سپرده شده تا رهگشا برای انسان امروزی مدرن گردد.

بخشی از فرهنگ یهودیان با نمادها شکل گرفته و این نمادها، در حقیقت تاریخ یهودیت را ساخته­اند. یکی از این نمادها تعنیت (روزه) است. تعنیت به معنی «رنج دادن» استو در فرهنگ دینی به خودداری و پرهیز از چیزهای خاص در زمان معین و به­دست آوردن بخشش الهی اشاره دارد. اهداف روزه شامل توبه و طلب بخشش، یادآوری یک مناسبت یا سوگواری و استجابت حاجت هستند. اولین و معروف­ترین تعنیت یهودیان، تعنیت یوم­کیپور نام دارد. این تعنیت با هدف بخشش گناهان (میان انسان و خداوند) انجام می­شود.تعنیت­های کوچکتر عبارتند از: تعنیت نهم ماه آو (آب)، سوگ‌ناک­ترین روز در سال یهودی و سالروز تخریب معابد اول و دوم در اورشلیم. تعنیت هفدهم ماه تموز برای قحطی در شهر اورشلیم در اثر سه سال محاصره‌ی نبوکد­نصّر و شکاف در دیوارهای شهر. تعنیت دهم ماه طِوِت به مناسبت آغاز محاصره‌ی اورشلیم توسط پادشاه بابل. تعنیت گِدَلیا، به مناسبت کشته­شدن گدلیا به­عنوان شهردار یهودیه بعد از تصرف اورشلیم وتعنیت استر.

چکیده عشق عرفانی مفهومی گسترده و چند سویه در فرهنگ عرفانی مل تهای جهان دارد. از یک سو، جوهره ذات الهی به صورت "عشق" تشخّص یافته است، خدای عشق بنام "آگاپه" و "اروس" در یونان، "برهمن" یا "شیوا" با جوهره بهکتی در هند، حبیب در عرفان اسلامی و.. ظهور می کند؛ و از سوی دیگر، طریق عشق خود راهی متمایز از دیگر راهها- نظیر راه معرفت یا "جنانه یوگه" و راه عمل یا "کرمه یوگه"- برای رسیدن به کمالات الهی محسوب می شود. بیشتر مکت بهای فکری هند تحت تأثیر "بهکتی مارگه" بوده اند. از این مکتب ها، اندیشه های ودائی، اوپنیشادهای متقدم، مکتب ادوایتۀ شنکره و جریان وحدت گرای کشمیری را تا حدودی می توان مجزا نمود. هرچند که برخی از مفسرین نشانه هایی از بهکتی را در این مکتب ها نیز یادآور شده اند؛ اما "بهکتی مارگه" در مکتب رامانوجا به گونه ای برجسته مطرح شد، در آثار تامیلی رشد کرد و در نهضت "بهکتی نو" ادامه یافت. در حوزه عرفان اسلامی، گذشته از طرح موضوع محبت الهی در آیاتی چون"یُحبهم و یُحبونه"(5.54)و در روایات نقل شده از ائمه اطهار، محبت و عشق الهی در اقوال منسوب به رابعه، حلاج، بایزید بسطامی و ...مطرح شد و در مکتب عرفانی احمد غزالی در سده های پنجم و ششم هجری جایگاهی ویژه یافت و کتاب هایی مانند سوانحا حمدغزالی، عبهرالعاشقین روزبهان بقلی و... در این موضوع نگاشته شد. این مقاله کوششی است در جهت بررسی و مقایسه بهکتی در مکتب های هندی و عشق عرفانی از دیدگاه عرفان اسلامی که با طرح موضوعاتی چون: سیر تاریخی عشق عرفانی، بررسی واژگان بهکتی، عشق الهی و کاربرد آنها، رابطه عشق با خدا و ظهور عالم و رهایی و مُکشه، به این امر پرداخته است