جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از گویندگان در بارۀ معنای ایمان به غیب در آیۀ «ٱَلݧݩَّذٖینَ یݦݩُؤݨْمݫِںݧݩݐُونَ بِالْغَیْبِ» (بقره: 3) نکاتی گفته است، به این مضمون که مراد از آن، ایمان به حقایق پنهانی و فراتر از احساس بشر نیست، بلکه به معنای ایمان آوردن در پنهانی است. گوینده، که کلمۀ «بالغیب» را در این آیه قید می‌داند، به آیات دیگر استناد کرده است. نگارنده این مقاله کلام گوینده را به پنج بخش تقسیم کرده و در هر بخش بر اساس قواعد ادبی، روشهای مقبول در تفسیر و نیز کلام مفسّران، خطا در کلام گوینده را نشان داده و به این نتیجه می‌رسد که مراد آیه، ایمان به حقایق غیبی و فراتر از ادراک حسّی بشر است.

محمدباقر بهبودی از پژوهشگران حوزه حدیث، ضمن رد صحت کل روایات کافی، تنها کمی بیش از ربع احادیث آن را صحیح دانسته است. به گفته بهبودی، وی تمام روایات کافی را بررسی و به انتخاب احادیث صحیح بر اساس سیرۀ قدما پرداخته و حاصل این مطالعه را در کتاب صحیح‌الکافی بازنموده است. اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻪ روش ﺗﻮﺻﯿﻔﯽـ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ به بررسی کتاب صحیح‌الکافی با تکیه بر دیدگاه‌های ناقدان می‌پردازد. بر این پایه، بناست که در مطالعۀ پیش رو دریابیم اولاً، رویکردشان در برخورد با حدیث چگونه بوده است و ثانیاً، رویکرد منتقدان نسبت به کتاب صحیح‌‌الکافی، چه بوده و چه اشکالاتی بر آن وارد کرده‌اند. ﯾﺎﻓﺘﻪ‌ﻫﺎی تحقیق حاکی از آنست که هرچند ایشان در شناسایی احادیث صحیح، علیل و ضعیف، روشهای بدیعی ارائه نموده، اما برخی معیارهای وی مورد نقد قرار گرفته است. مهمترین انتقادات عبارتند از: روش حذف روایات، رد احادیث معاریض، تصوّر تخلیط و اضطراب در روایات، تحلیل تاریخی نامعقول، بی‌ارزش شمردن احادیث غیر صحیح. اگرچه صاحب کتاب یادشده با طرح این معیارها سعی در جداسازی احادیث صحیح کرده، اما از آن جا که مبانی رجالی و برخی معیارهای ایشان در انتخاب صحاح با نقد جدّی روبروست، نمی‌توان پذیرفت که احادیث منتخبشان، تنها احادیث صحیح باشند.

دین اسلام از ادیان مبتنی بر وحی متن­محور است و پژوهش دربارۀ این دو میراث «ثقلین» در مطالعات اسلامی اهمیت ویژه‌­ای دارد چرا که این دو متعلق به جامعۀ انسانی بوده و از دل فرهنگ انسانی برآمده‌­اند و به نوبه خود فرهنگ آفرین شده­‌اند و اگر با بیان علمی و روزآمد مطرح شوند، می‌­توانند به تناسب نیازهای روز همچنان فکرساز و فرهنگ‌­آفرین باشند.باید توجه داشت مطالعۀ حدیث بدلیل ظنی الصدور بودن بخشی از آن­ها و آسیب­‌هایی که بدان رسیده، نیازمند دقت بیشتری است. بررسی سند و متن، دو عنصر نقد حدیث از قدیم تا امروز می‌­باشد و نیاز است ضمن آن­ها، از علوم یاری­گر حدیث و روش­های متن­‌پژوهی معاصر نیز کمک گرفت تا بتوان مفاهیم زندگی­‌ساز آنها را با بیانی نو برای مخاطبان بیشتری ارائه کرد. یکی از متون تأثیرگذار اسلامی در حیطۀ فکری­ فرهنگی، نهج البلاغه است که برخی بدلیل مرسل بودن، ایرادهایی به آن گرفته­‌اند. پژوهش حاضر سعی دارد با نمونه­‌پژوهیِ خطبۀ 174 نهج البلاغه و نگاهی متمرکز به عناصر مؤثر در فهم حدیث، اعتبار آن را تحقیق کند و محتوایش را از نظر حدیثی و نیز از این منظر که متنی زبانی است بررسی نماید تا مشخص شود برای این متن روایی، چگونه تعیین اعتبار می­‌شود و می­‌تواند ملاک عمل قرار گیرد تا بار دیگر در حوزۀ موضوعی خود، فرهنگ آفرین باشد.

علل‌الحدیث، علمی است که به بررسی آسیب‌های مخفی احادیث، از حیث متن و سند می‌پردازد. کتاب «علل‌الحدیث» محمدباقر بهبودی از نگارش‌های معاصر در موضوع احادیث معلّل است. این مقاله درصدد فهم شیوه‌های تحلیل و سنجش در کتاب یادشده می‌باشد. از بررسی کتاب، مشهود است که مؤلف هر آنچه را سبب عدم پذیرش روایات می‌شود، به عنوان آسیب حدیثی لحاظ کرده و از آن‌جا که غالباً این آسیب‌ها را تعریف نکرده، تنها راه دست‌یابی به شیوه‌های ایشان در نقد، بررسی نمونه روایات کتاب است. این بررسی نشان داد که مهم‌ترین روش بهبودی در نقد سندی و متنی، بررسی و مقایسه روایات با یکدیگر است. ایشان با این روش، به وجود برخی آسیب‌های سندی از جمله: إرسال، انقطاع، اعضال، تعلیق، تحریف و تصحیف، تخلیط در سند و برخی آسیب‌های متنی از قبیل: تصحیف و تحریف، اسقاط و ادراج در متون، تخلیط متن و سند و تعریض ... تصریح داشته است؛ در پژوهش انجام شده، مشخّص شد که مواردی که ایشان به عنوان آسیب ذکر کرده، جزء آسیب‌های حدیثی به شمار می‌روند و تشخیص به جا و درست است؛ اما مثال‌هایی که ایشان ذیل عنوان برخی آسیب‌ها ذکر کرده، نشان دهنده آن آسیب حدیثی نبود و با بررسی تمام طرق، صحت برخی از روایات احراز شد.

این مقاله در مورد ضرورت روزآمدسازی روش­های فهم متون راهبر (متون دینی) است که باید به مقتضای پیشرفت علوم، برداشت ما از متون مقدس هم متناسب و همگام با آن مطرح شود. در این مسیر، می­توان با کمک ابزارهای مختلف و با ارائۀ مبانی فهم و سیر منطقی فهم سخن، به مقصود اصلی گوینده نزدیک شد و از شاخه­های علوم مرتبط با آن مانند زبان و ادبیات، سبک­شناسی، هرمنوتیک، اصول فقه نیز به شکلی منسجم یاری بگیریم تا برای یافتن سرشت متنی احادیث که یکی از محورهای اصلی فرهنگ ماست، کوششی دوباره نماییم. پژوهش حاضر سعی دارد با مرور روش­های سنتی حدیث­پژوهی و استمداد از علوم یاری­گر آن که برخی قدیمی و برخی امروزی است، به نظامی در بررسی حدیث دست یابد که ما را در فهم روزآمد حدیث و برداشت از آن به روش بینارشته­ای یاری رساند.

"سیاق" از مهم ترین قرائن عقلائی فهم کلام و دستیابی به مراد گوینده محسوب می‌شود. در روش تفسیر قرآن به قرآن نیز توجه به "سیاق" آیه/آیات در کنار "بهره گیری از سایر آیات مرتبط با آیه مورد بحث" به عنوان قرینه‌ای برای تعیین مراد وحی مورد استناد قرار می‌گیرد. در عصر حاضر، کتاب "أضواء البیان فی ایضاح القرآن بالقرآن" تألیف محمدالأمین الشنقیطی از جمله تفاسیر مهم اهل سنت است که با روش تفسیری قرآن به قرآن نگاشته شده است. این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی درصدد دستیابی به فهم جایگاه "سیاق" در این تفسیر و در نزد مؤلف آن برآمده است که در نتیجه مطالعه پنج جزء قرآن کریم مشخص شد هر چند "سیاق" نقش نسبتا مؤثری را در مواردی از جمله بیان معنا و مراد از مفردات آیه، تبیین معنای کلی آیه، ارزیابی اقوال مفسران، بیان تقدیر و محذوف و... در این تفسیر ایفا کرده است؛ اما در مواردی نیز "سیاق" به عنوان قرینه‌ای نزدیک و درونی در ترجیح معنا نادیده انگاشته شده است. در این موارد مفسر ابتداء معانی ای را که عمدتا برگرفته از آیات هم مضمون در سوره های دیگر است، مورد توجه قرار می‌دهد و گاهی نیز معنای سیاقی آیه را جزء یکی از وجوه معانی ذکر می‌کند. این مطلب می رساند که از میان دو قرینه مؤثر فوق الذکر در کشف معنای آیه در روش تفسیر قرآن به قرآن، "استناد به سایر آیات"، نسبت به قرینه "سیاق" در این تفسیر اولویت داشته و ارجح است

قرآن، کلان متنی است با ویژگی­هایی منحصر به خودش؛ با بیانی فصیح و بلاغتی در خور تأمّل؛ از همین­روست که منبع الهام و استخراج قواعد بلاغت نیز قرار می­گیرد. از دیگر سو، از آنجا که این کتاب آسمانی به تناسب فهم مخاطب­های خود، چشم­انداز و افق‌های گوناگونی را برای­شان می‌گشاید، نقطه‌ی عزیمت و آبشخور توجّه به تفسیر و تأویل در عالم اسلام محسوب می­شود. لذا مترجم و مفسّر این متن باید از شایستگی­ها و بایستگی­های لازم علمی و آگاهی کافی بر ظرایف زبانی و علوم بلاغی برخوردار باشد؛ و فقدان تسلّط کافی بر موارد یاد شده و عدم برخورداری از دانش چگونگی نطق به الفاظ قرآن و مدلولات و احکام فردی و ترکیبی و معانی در آن الفاظ و.‏‎.. سبب نقص در ترجمه و تفسیر درست و دقیق آیات خواهد شد. این پژوهش که به شیوه­ی توصیفی ـ تحلیلی (‏‎‏‎و با بهره­گیری از ابزار کتابخانه­ای نوشته شده­است­، می­کوشد تا ضمن تشریح شیوه­ی صحیح نقد، با تکیه بر موضوع «حصر و قصر» (‏‎‏‎شاخه­ای از علم معانی)‏‎، به بررسی و مقایسه­ی پنج ترجمه­ از سور مکی بپردازد. بر اساس این واکاوی و قیاس، ابتداء به فهم دقیقتری از آیه مورد نظر برسیم ،و در نهایت میزان رعایت مترجمان متقدم و متأخر (‏‎‏‎طبری، رازی، فولادوند، مکارم و انصاریان)‏‎ در بحث حصر مشخص می­گردد.

محمدباقربهبودی، ﺣﺪﯾﺚ­ﭘﮋوه ﺳﺨﺖﮐﻮﺷﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﻤﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ، ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻌﻠﯿﻖ ﻣﺘﻮن ﺣﺪﯾﺚ ﺷﯿﻌﻪ ﺳﭙﺮی ﮐﺮد و از اﯾﻦ رﻫﮕﺬر ﻧﻘﺎدی ﮐﺎرآزﻣﻮده در ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺳـﺮه از ﻧﺎﺳﺮه ﮔﺮدﯾﺪ. اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر بررسی ﻣﺒﺎﻧﯽ و اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎی ﺣﺪیث­شناختی محمدباقربهبودی با تاکید بر ﮐﺘﺎب علل­الحدیث اﻧﺠﺎم ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺮآنست ﺗﺎ از راه ﮐﺎوش در آﺛﺎر ایشان، وﯾﮋﮔﯽ­ﻫﺎ و روش­ﻫﺎی ﺣﺪیث­شناختی اﯾﻦ ﻣﺤﺪث ﺑﺰرﮔﻮار را ﺑﺮرﺳﯽ و ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ از آراء و اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎﯾﺶ اراﺋﻪ دﻫﺪ. ﻫﻤﺖ ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﮐﻪ ﺑﺎ روش ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ- ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺗﺪوﯾﻦ ﺷﺪه، ﺗﻼش در ﺟﻬﺖ ﺗﺒﯿـﯿﻦ روش بهبودی در دو ﺣـﻮزه سند و متن از ﺧﻼل آﺛﺎر و ﺗﻌﻠﯿﻘﻪهای وی ﺑﺮ اﺣﺎدﯾﺚ، ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. نتایج تحقیق حاکی از آن است که روش اﺳﺘﺎد در بررسی متنیﺣﺪﯾﺚ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮاردی از ﻗﺒﯿـﻞ: ﻋـﺮض ﺣـﺪﯾﺚ ﺑـﺮ ﻗـﺮآن ﮐﺮﯾﻢ و ﺳﻨﺖ ﻣﻘﻄﻮع، ﻧﻘﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺿﺮورﯾﺎت ﻣﺬﻫﺐ و ﺗـﺎرﯾﺦ ﻣﻌﺘﺒﺮ، مقابله و مقایسه متن احادیث برای یافتن موارد تصحیف، تحریف و زیادات، توجه به ادبیات و نحوه سخن ائمه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ روش اﯾﺸﺎن در بررسی سندی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮاردی از ﺟﻤﻠﻪ: ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮدن ﻧﺴﺨﻪ­ﻫﺎی ﻣﺘﻌﺪد و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ اسانید روایات، توجه به ﻃﺒﻘﻪ راوﯾﺎن، توجه به روش صاحبان کتب اربعه در تدوین جوامع حدیثی و بررسی­های رجالی ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ.