جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حوادث و ناملایمات اخلاقی و طبیعی بخشی از شروری هستند که در محیط اطرافمان با آنها مواجه هستیم. مسئله این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی و شیوه گردآوری کتابخانه‌ای، بررسی تطبیقی آرای عقلی دو متفکّر مسلمان و مسیحی( آیت‌الله جوادی‌آملی و پلانتینگا) و بیان ترابط موضوع شرور با علم، قدرت و حکمت الهی از منظر این دو اندیشمند می‌باشد. آیت‌الله جوادی‌، شرّ را به امر عدمی تحلیل نموده، و علاوه بر آن از راه حل خلقت نظام احسن و نسبی‌انگاری شرور در دفع این شبهه استفاده نموده‌اند. پلانتینگا نیز برای حلّ مسئله شرّ، از روشی منطقی کمک می‌جوید که به «دفاع مبتنی بر اختیار» معروف است. جوابیه جهان‌های ممکن نیز در قالب همین نظریّه بدان پرداخته شده‌است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که؛ این دو اندیشمند در اصل اعتقاد به خدای کامل مطلق اشتراک نظر دارند. البتّه دیدگاه آیت‌الله جوادی،‌ پاسخگوی شبهه شرور اخلاقی و طبیعی است، امّا پاسخ پلانتینگا ناظر به شرور اخلاقی صرف است و غیرمستقیم شبهه شرور طبیعی را جواب می‌دهد.

یکی از مباحث مهم در کلام سیاسی اسلام مساله مبانی مشروعیت سیاسی است. امامیه، اشاعره و معتزله سه فرقه مهم اسلامی اند که در این مورد دارای نظریات سیاسی متفاوت و مخصوص به خود می باشند. با توجه به جایگاه و اهمیت مبانی مشروعیت سیاسی در بین امامیه، اشاعره و معتزله نگارنده در این پژوهش در صدد بررسی این سؤال اساسی است که وجوه اشتراک و افتراق مبانی مشروعیت نحله های کلامی و سیاسی فوق چیست؟ این تحقیق با روش توصیفی و تحلیلی به مطالعه تطبیقی مبانی مشروعیت سیاسی امامیه، اشاعره و معتزله پرداخته است. نتیجه تحقیق آن‌ که این سه گرایش کلامی و سیاسی در دنیای اسلام در مساله مشروعیت سیاسی در مواردی مانند: توحید درحاکمیت سیاسی، تعیین و نصب پیامبر(ص) برای حاکم و..... دارای اشتراک اند و در مواردی مانند: کلامی یا فقهی بودن حاکمیت سیاسی ، انتصاب ، انتخاب ، اجماع، حجیت قول و عمل در مشروعیت امام، ودر شرایطی مانند اعلم و افضل بودن، عصمت ،عدالت و قریشی بودن و....دیدگاه های متفاوتی دارند.

نظریة ولایت فقیه امام خمینی و خلافت اسلامی‌ ‌رشیدرضا در باب حکومت و سیاست، تشابهات بسیاری‌ دارد طوری که در ساختار و اصول کلی مدلی یکسان را ارائه می‌‌دهند که در آن، هم بر نقش مردم تأکید شده و رأی ‌ایشان اهمیت‌ دارد و هم حکومت باید بر اساس مبانی و احکام دینی باشد. اجتهاد و مصلحت نیز موجب انعطاف‌پذیری دین و زمینه‌ساز اجرایی شدن حکومت دینی با توجه به شرایط روز خواهند شد. با وجود‌این شباهت در نظریه، نتایج عینی و خروجی اجتماعی جریان‌های وابسته به آن‌ها با یکدیگر تفاوت‌های زیادی‌ دارند. با بررسی مبانی نظری ‌این دو نظریه مشخص می‌‌شود نوع نگاه به دین و برخی ویژگی‌های آن، شامل: کارکرد دین، جاودانگی و جامعیت آن، و همچنین مبانی‌ای از الهیات و انسان‌شناسی، موجب بروز چنین رویکردی در حکومت و سیاست می‌‌شود. اما تفاوت‌هایی در نوع مواجهة شیعه و اهل سنت به ‌این مباحث، موجب تفاوت‌های مهمی‌ ‌در اجرای آن‌ها می‌‌شود. رویکرد شیعه مبتنی بر عقل و نقل است و از پشتوانة عقلی غنی‌ای بهره می‌‌برد در حالی که دین‌شناسی اهل سنت، بیشتر بر اساس نقل بوده و بر پایة فقه است.‌ این تفاوت موجب شده در عمل نظریة خلافت اسلامی‌ ‌نتواند به اهداف خود برسد.

تفکرات فمینیستی، تمام حقیقت انسان را منحصر در جسم او می‌داند. بنابراین با مشاهده تفاوت‌های جسمانی دو جنس، انسان‌ها را به دو گروه متفاوت و حتی مقابل هم تقسیم می‌کند: مرد دارای قوای جسمانی برتر، اصل انسانیت، و زن با ضعف جسمانی، انسان تابع و پیرو مرد. در این نوع انسان‌شناسی، مطالبه حقوق برابر، تنها در صورتی موجه به نظر می‌رسد که هرگونه تفاوتی میان دو جنس نفی شود. در حالی که جهان‌بینی اسلامی به طور مبنایی، حقیقت وجود انسان را روح او می‌داند، نه جسم او و نه مجموع جسم و جان و از آنجا که روح از هرگونه شائبه تذکیر و تانیث فارغ است، هیچ تفاوتی در انسانیت بین افراد انسان وجود ندارد. بزرگ­نمایی جنسیت در فرهنگ فیمینیستی و محرومیت‌هایی که زنان از این جهت متحمل شدند، آنان را به سوی انکار جنسیت سوق داده­است. هدف این پژوهش، این است که نشان دهد آموزه‌های فمینیستی در حوزه زن و خانواده با تعالیم دین اسلام سازگار نیست؛ ولی این ناسازگاری مانع از آن نمی‌شود که بدونِ داوری ارزش‌مدارانه به مطالعه تطبیقی و عینی بین دو نگاه پرداخته شود. همچنین، این تحقیق، به روش مطالعه کتابخانه‌ای و تحلیل محتوا، بررسی تحلیلی برخی از مسائلِ نهاد خانواده با محوریت زن از نگاه اسلام و فمینیسم را بر عهده دارد و نوآوری آن هم علاوه بر مقایسه دو دیدگاه، این است که از خانواده رو به زوال در فرهنگ غرب عبرت گرفته، و از اقتباس عناصر فرهنگی مخرب غربی و فمینیسم افراطی اجتناب شود.

ظهور ابتدایی پاره­ای از آیات قرآن در موارد متعدّد نشانگر آن است که حضرت موسی (ع) در دو مورد: 1) کشتن فرد قبطی؛ و 2) برخورد به ظاهر تحقیر­آمیز با پیامبر الهی، برادر خود هارون (ع) به خشونت­آمیزترین عمل ممکن دست زده­است. این پژوهش که در روش گردآوری مطالب، کتابخانه­ای است و در نحوۀ استناد داده­ها، از شیوۀ اسنادی پیروی می‌کند و در تجزیه و تحلیل مطالب، روش آن تحلیل محتوایی از نوع توصیفی تحلیلی می‌باشد. پاسخ­های مربوط به عملکرد خشونت­آمیز حضرت موسی (ع) را گردآوری، تحلیل و بررسی و نقد نموده و در دیدگاه برگزیده به این نتیجه دست یافته­است که در مسألۀ قتل، فقط دو پاسخ به قصد دفاع از مظلوم خواه به صورت قتل غیر عمدی و یا قتل عمدی پاسخ موجه می­باشند و در زمینه برخورد تحقیر­آمیز تنها پاسخ موجه این است که حضرت موسی (ع) با این کار خود می‌خواست به‌صورت عملی، عواقب سوء بت­پرستى را به نمایش بگذارد.

یکی از مهم‌ترین مباحث در نظامهای اقتصادی، نحوۀ توزیع ثروت در میان افراد جامعه است. نظامهای اقتصادی متناسب با مبانی خود، اغلب سعی کرده‌اند سازوکارهایی را برای توزیع ثروت معرفی کنند. نظام اقتصادی اسلام(که نظامی عدالت‌محور است) بر مبنای بندگی الهی به ارائۀ سازوکار و راهکارهایی برای توزیع ثروت میان افراد جامعه پرداخته است. هدف: بر این اساس، پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش بود که بندگی الهی چه نقش و تأثیری در توزیع عادلانۀ ثروت از دیدگاه قرآن پیشنهاد می‌دهد؟ روش: این پژوهش با روش تحلیلی- تفسیری انجام شد. یافته‌ها: نظام اقتصادی اسلام با توجه به بندگی الهی به ارائۀ سازوکار توزیع عادلانه مبتنی بر سه اصل(کار و تلاش، مالکیت، حد کفایت و نیاز) . همچنین راهکارهایی از دیدگاه قرآن می‌پردازد تا انسان به اهداف الهی خود در بعد مادی و معنوی نایل شود. نتیجه‌گیری: توزیع ثروت در نظام اقتصادی اسلام در قبل و بعد از تولید، بر اساس معیار کار و مالکیت از یک سو و حد کفایت و نیاز از سوی دیگر، تأمین‌کنندۀ عدالت است.

در عرف قرآن صراط، یک راه بیش نیست و مستقیم است؛ راه مستقیم آن است که انحرافی و اعوجاجی یا کژی در آن نباشد بر خلاف راههای انحرافی. صراط، شاهراهی است که‏ بر همه‏ی«سبیل»های رسیدن به خدا برتری و احاطه دارد . میان خدا و بندگان، چند سبیل و یک صراط مستقیم‏ برقرار است.تفسیر‌های مختلفی که مفسران در باره صراط مستقیم نقل کرده‏اند، همه در واقع به یک چیز باز می‌گردد: همان دین و آئین الهی در جنبه‌های اعتقادی و عملی که راه و رسم رساندن خلایق به سوی خدایند. این مقاله به روش توصیفی – تحلیلی و تفسیری و بررسی اقوال مختلف، مفهوم عام از صراط مستقیم را ترجیح می‌دهد. اقوال و اشارات مختلف در روایات و تفاسیر بیان مصادیق این مفهوم عام است. در این مقاله روایت قرآن از صراط مستقیم به تصویر کشیده شده است. ظهور این تصویر در سوره حمد که عصاره تمام قرآن است آشکار است. به نظر می‌آید این دیدگاه با کلیت آموزه‌های قرآن و روایات در تبیین معنای صراط مستقیم سازگارتر باشد.

< p>مبنای آرای فلسفی اسپینوزا جوهر یگانه است. تبیین موجودات متکثر تنها با مراجعه به‌جوهر نامتناهی، که اسپینوزا آن را «خداوند یا طبیعت» نامیده است، ممکن می‌گردد. به‌عقیده اسپینوزا اشیاء متناهی ضرورتاً ناشی ازجوهر نامتناهی‌اند. کلّ عالمِ غیرخدا ازنظر اسپینوزا، حالت نام دارد که با‌ضرورت ازلی از ذات جوهر یگانه به‌وجود آمده است. اسپینوزا با‌تحلیل جوهر به‌این نتیجه می‌رسد که فقط یک جوهر وجود دارد که نامتناهی به‌لحاظ صفت و ازلی است. به‌باور وی، جوهر نامتناهی الهی، تقسیم ناپذیرو یگانه است؛ هر‌چیزی که هست در خدا هست؛ ممکن نیست جز خدا جوهری موجود باشد و یا به‌تصور آید. در این مقاله به روش تحلیل محتوایی، اثبات می‌شود که در‌نظر اسپینوزا، خدا، انسان و جهان مادی، همه اجزاء یک جوهرند و هرچیز، چه مادی، چه معنوی، بُعد یا امتداد خداوند است و جوهر یا خداوند وجودی است نامتناهی و باید ذات او شامل همه موجودات و همه واقعیات باشد. این در عصر مسیحیت، ناب‌ترین نوع وحدت وجودی است که اسپینوزا آن را اظهار می‌کند. وی در این حد توقف نکرد، بلکه پا را بسی فراتر نهاده، و با نفی غایت ، اراده و عقل از خدا مفهوم یا معنای سنتی خدا در تفکر مسیحی را کنار گذاشت. همچنین راه حل اسپینوزا، برای این مشکل که همه‌توانی و همه‌دانی خدا چگونه با آزادی انسان سازگار است، حتی به‌روش خود وی هم رضایت‌بخش نیست.

چکیده اندیشه‌ی جریان‌های سیاسی اسلامی معاصر، ریشه در اصول و مبانی اعتقادی گرایش‌های متفاوت کلامی در جهان اسلام دارد. سؤال این پژوهش آن است که : کلام سیاسی امامیّه، اشاعره و معتزله بر کدام مبانی استوار است و بازتاب آنها در شکل‌گیری جریان‌های سیاسی معاصر چگونه است.؟ هدف این رساله تبیین مبانی کلام سیاسی مذاهب امامیّه، اشاعره، معتزله و یافتن رابطه معنادار بین اندیشه سیاسی جریان‌های معاصر اسلامی جمهوری اسلامی ایران و حزب الله لبنان، اخوان المسلمین و نومعتزلی (متقدّم و وحی‌گرا)، طالبان و داعش با مبانی کلام سیاسی امامیّه، اشاعره و معتزله در سنّت اسلامی است. دلیل انتخاب امامیّه، اشاعره و معتزله از میان جریانات فکری متعدد اسلامی آن است که با گزارش دیدگاه‌های اعتقادی این سه گرایش در حوزه‌ی کلام سیاسی، گویا تمام یا اغلب آرای موجود در دنیای اسلام، گزارش و بررسی شده است. افزون بر این جریان‌های سیاسی اسلامی معاصر مطرح در جهان امروز بیشترین تاثیر را از آنها پذیرفته‌اند. دراین رساله ابتدا به بازشناسی علمی مبانی کلام سیاسی امامیّه، اشاعره و معتزله در مسأله‌ی توحید در حاکمیّت، انسان شناسی، معرفت شناسی و جامعه شناسی سیاسی (هدف شناختی) و کیفیّت تأثیرپذیری جریان‌های سیاسی معاصر اسلامی از مبانی کلام سیاسی آنها (هدف کاربردی) پرداخته‌ایم و در ادامه موارد اشتراک و افتراق مبانی کلام سیاسی امامیّه، اشاعره، معتزله و کیفیت بازتاب آن بر جریان‌های سیاسی معاصر بیان شده‌است. از این پژوهش که با روش توصیفی و تحلیلی و با رویکرد مقایسه‌ای و تطبیقی انجام یافته‌است، می‌توان دریافت که اندیشه و جریان فکری سیاسی شیعی که منتج به انقلاب اسلامی ایران و حزب الله لبنان گردیده‌است، در حوزه‌ی اهداف و غایات حکومت، مشروعیّت سیاسی، اجرای شریعت و عدم‌ جدایی دین از سیاست، نظریّه‌ی انتصاب، اعتقاد به امامت و شرایط خاص برای رهبری، ضرورت حکومت اسلامی، ولایت فقیه جامع شرایط در عصر غیبت و عقلانیت سیاسی و ... بازتابی از مبانی کلام سیاسی امامیّه در اداره‌ی امور سیاسی و اجتماعی است. جریان‌های فکری و سیاسی اخوان المسلمین و نومعتزلی (متقدّم و وحی‌گرا) در حوزه‌ی اهداف دولت، مشروعیّت سیاسی، انتخاب حاکم، اجرای شریعت، سنّت خلفای راشدین، مبارزه با جبرگرایی سیاسی، تاکید بر امر به ‌‌معروف و نهی ‌از منکر و حسن و قبح عقلی و عقلانیت سیاسی در تمشیّت اداره‌ی امور اجتماعی و ... بازتابی از مبانی کلام سیاسی معتزله است. جریان فکری و سیاسی موسوم به طالبان و داعش در مورد مشروعیّت سیاسی، فقه سیاسی، خلافت اسلامی، اجماع سیاسی، آزادی‌های سیاسی، ظاهرگرایی و تقدیرگرایی سیاسی، پذیرش اقتدارگرایانه حاکم، تعصّب و تحجّر سیاسی و ... بازتابی از مبانی کلام سیاسی اشاعره و اهل حدیث است. نتیجه آنکه جریان‌های سیاسی اسلامی معاصر مطرح در دنیای اسلام از مبانی کلام سیاسی، امامیّه، اشاعره و معتزله تاثیر پذیرفته‌اند. کلمات کلیدی: کلام سیاسی، مبانی کلام سیاسی، امامیّه، اشاعره ، معتزله، جریان‌های سیاسی معاصر اسلامی