جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در منابع روایی و تفسیری و کتب اسباب النزول، روایاتی نقل شده است که در آن‌ها شأن نزول آیات قرآن، بیان شده است. جایگاه نجاشی پادشاه حبشه و اهمّیت شخصیت وی در حوادث صدر اسلام مانند هجرت مسلمانان به حبشه و سپس اسلام وی سبب شده است که برخی مفسران با استناد به روایات، شأن نزول بعضی از آیات قرآن را پیرامون وی و یارانش بدانند. درباره این روایات، چند پرسش مطرح می‌شود: نخست این‌که اعتبار این روایات از لحاظ سندی چگونه است؟ دوم این‌که در مقابل این روایات، روایات معارض دیگری نقل شده است یا خیر؟ سوم این‌که سیاق آیات، بیشتر با کدام شأن نزول‌ها مطابقت دارد؟ در این پژوهش که با روش تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای انجام گرفته است، روایات شأن نزول درباره نجاشی پادشاه حبشه و یارانش از لحاظ سندی بررسی گردیده و روایات معارض با آن‌ها در صورت وجود، ذکر می‌شوند. نتیجه این تحقیق روشن می‌سازد که سند بیشتر روایات شأن نزول درباره نجاشی پادشاه حبشه و یارانش از لحاظ سندی ضعیف و مرسل و برخی از آن‌ها علاوه بر ضعف، دارای معارض نیز هستند. همچنین بررسی سیاق آیات نشان می‌دهد که روایات شأن نزول معارض که این آیات را تنها مختص به نجاشی و یارانش ندانسته‌اند نیز اگرچه اکثراً از نظر سندی ضعیف هستند، ولی با سیاق آیات هماهنگ‌تر و موافق‌ترند.

قرائت واژه­ی «سخریا» در آیه­ی «فَاتَّخَذْتُمُوهُمْ سِخْرِیًّا حَتَّى أَنسَوْکُمْ ذِکْرِی وَ کُنتُم مِّنْهُمْ تَضْحَکُونَ» (مؤمنون/110) مورد اختلاف است؛ برخی آن­ را (سِخریا) و برخی (سُخریا) خوانده­اند. قرائت مشهور (سِخریا) به کسر سین است این درحالی است که نافع، حمزه و کسایی آن­را به ضم (سُخریا) خوانده­اند. پژوهش حاضر با واکاوی منابع لغوی، قرائی، تفسیری به بررسی معنای (سِخریا) و (سُخریا) پرداخته است. تحلیل منابع مذکور در بیان معنای این دو واژه چگونگی ارتباط و تعامل صاحبان معاجم لغوی و قاریان را نشان می­دهد؛ لغت پژوهان ضمن بیان معنای این دو واژه اختلاف معنایی را که برای (سِخریا) و (سُخریا) ذکر شده به برخی قاریان نسبت می­دهند، درنتیجه، مشاهده می­شود که در برخی مواقع نظرات و دیدگاه­های لغت پژوهان، متأثر از قرآن کریم است. باتوجه به‌بررسی آراء مفسران و لغت پژهان باید گفت قرائت واژه­ی (سِخریا) به کسر (سین) به‌معنای «استهزاء و مسخره کردن» و واژه­ی (سُخریا) به‌معنای (استخدام و به‌کار گرفتن) می‌باشد. پی‌بردن به‌معانی دقیق هر یک از دو واژه نیازمند توجه به سیاق آیات و تعیین هر یک از معانی می‌باشد.

برخی از اندیشمندان اسلامی، وجود قوانین چند همسری در فقه اسلامی را دلیل اباحه مطلق تعدد زوجات در شریعت اسلامی می‌دانند اما همانطور که گفتیم اسلام دین جامع الشرایط است و برای تمام حالت‌های گوناگون(عادی و اضطرار و... ) دارای قانون می‌باشد. اکثر علمای متأخر و اکثر مراجع کنونی نیز فتوا بر عدم استحباب و جواز اباحه تعدد زوجات داده و حتی برخی بر مکروه بودن آن به خاطر مضرات ناشی از آن تأکید نموده‌اند. و همچنین حکومت اسلامی می‌تواند بنا بر مصالح اجتماعی به عنوان حکم ثانویه قیود و شرایط یا محدودیت‌هایی در این باره وضع کند همچنان که در قانون مدنی خانواده ایران و برخی از کشورها دیده می‌شود. در این پژوهش از روش کتابخانه‌ای به شیوه تحلیلی استنتاجی بین دیدگاه‌هایی گوناگون مقایسه و تطبیق صورت گرفته و نتایج نشان می‌دهد که اباحه جواز تعدد زوجات در اسلام منوط به شرایط خاص اجتماعی است و اینکه اسلام قانون تعدد زوجات را ابداع نکرده بلکه آن را محدود و با قیودی امضا نموده که رأس آن عدالت است.

علامه طباطبایی در خلال بحثهای تفسیری خود، آرای مفسران فریقین را به‌طور گسترده مورد استناد، بررسی و قضاوت قرار داده است. یکی از این تفاسیر که از نظر ایشان دارای ارزش ویژه‌ای می‌باشد، تفسیر الکشاف زمخشری است. علامه در مواردی به این تفسیر استناد و از آن بهره‌گیری نموده و در موارد متعددی نظرات تفسیری وی را تأیید نموده است. همچنین در موارد مختلفی به بررسی و مقایسه دیدگاه زمخشری با آرای خود یا دیگر مفسران پرداخته و گاهی نیز لغزشهای تفسیری زمخشری را ذکر و با دلایل و مستندات قرآنی به نقد و رد آن نظرات پرداخته است. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و با هدف بررسی چگونگی مواجهه علامه با نظرات زمخشری در تفسیر المیزان به نگارش درآمده است. بدین ترتیب نگارنده پس از کشف گونه‌های مختلف بررسیهای علامه در المیزان، نمونه‌هایی از آیاتی را که در آن به بررسی تفسیر الکشاف پرداخته شده، به عنوان شاهد مثال ذکر می‌کند. البته در بحثهای اختلافی پس از ذکر دیدگاه زمخشری و بیان قضاوت علامه نسبت به آن، نظرات این دو مفسر بر چند تفسیر مرجع از مفسران شیعه و اهل­‌سنت (به‌عنوان تفاسیر معیار) عرضه شده که غالباً دیدگاه علامه، به دلیل مستند بودن به قرآن، صحیح­‌تر بوده و گاهی نیز نظر زمخشری بر نظر علامه ترجیح داده می‌شود. در نتیجه گرچه دو مفسر در مواردی اختلاف‌نظر دارند، اما در موارد قابل توجهی فهم نسبتاً مشترکی از قرآن داشته­‌اند، به‌طوری که علامه در مواردی نظرات زمخشری را تأیید نموده و به آرای ایشان استناد می‌نماید و در مباحثی نیز به تنقیح، تصحیح و نقد اقوال وی می‌پردازد.

اصطلاح طهارت اقتصادی برای اولین بار توسط رهبر معظّم انقلاب در بیانیه‌ی گام دوم انقلاب مطرح گردید. معظم ‌له شرط مشروعیت مسئولین حکومتی را منوط به طهارت اقتصادی آنان دانستند. توجه به طهارت اقتصادی در زندگی در حوزه‌ی فردی مقدمه‌ای برای حفظ طهارت اقتصادی در هنگام تصدی مناصب حکومتی است. تحکیم مبانی اعتقادی، نقش مهمی در این مسأله دارد. تأثیر این مبانی و مفاهیم در سالم‌سازی نظام اقتصادی در بعد فردی و اجتماعی، بیشتر از تأثیر قضایا و روابط علت و معلولی اقتصادی است. یکی از این مبانی، اعتقاد به معاد است که از مهمترین عوامل سازنده‌ی اخلاق و رفتار انسان‌هاست به گونه‌ای که در تشویق انسان به انجام رفتارهای صحیح و دوری از رفتارهای ناپسند در همه‌ی زمینه‌ها به ویژه اقتصادی نقش مؤثری ایفا می‌کند. پژوهش حاضر با استفاده از ابزار کتابخانه‌ای و به روش توصیفی- تحلیلی به بررسی نقش معادباوری در طهارت اقتصادی از دیدگاه امام علی(ع) در نهج‌البلاغه می‌پردازد و صورت دقیقی از بایدها و نبایدها را برای تحقق طهارت اقتصادی ترسیم می‌کند. نتایج به دست آمده حاکی از این است که معادباوری نقش بنیادین، مبنایی و اساسی در سالم‌سازی و طهارت اقتصادی انسان دارد؛ به گونه‌ای که موجب می‌شود در کسب رزق و روزی، پرداخت حقوق شرعی و انسانی و در زمان تصدی مناصب و مشاغل، امیال مخرّبی نظیر طمع‌ورزی، بخل‌ورزی، مال‌اندوزی و گرایش به آرزوهای طولانی با یاد سفر مهم، دشوار و ابدی آخرت فروکش کرده و در بُعد اقتصادی شاهد طهارت و پاکی باشیم

خانواده سنگ بنای اجتماع است و اگر خانواده سالم و متعالی باشند می‌توان به داشتن جامعه‌ای مستحکم و استوار، امیدوار بود. والدین می‌توانند با تعمیق اندیشه‌های صحیح و الهی از روش و تکنیک متناسب با سن فرزندان استفاده و آنها را انسان، نمونه و وارسته تربیت نمایند. بدیهی است که نقش صبر بعنوان یک اصل در تمامی این شیوه‌ها و تعالیم تربیتی نقش برجسته و والا داشته، می توان آنرا کلید طلایی تربیت نامید. نتایج بررسی روان شناسانه با محور قرآنی (132 طه ) نشان می‌دهد مفهوم گسترده اصطبر به معنی صبر، با استمرارصفاتی چون شکیبایی، مراقبت آگاهانه، برنامه‌ریزی متناسب کلید تربیت فرزندان خواهد بود. این مقاله به روش استنادی و به شیوه کتابخانه صورت گرفته، تقریب مطالب روان‌شناسی با محوریت آیات قرآن تحلیل و روایی مطالب بانگرشی کلامی تنظیم شده است. نتایج نشان می دهد که صبر به عنوان کلید طلایی می تواند در امر تربیت فرزندان کارایی فراوانی داشته باشد.

آیات قرآن کریم از منظر اسباب النزول دو دسته هستند: یک دسته بدون سبب نزول خاصی نازل شده اند که اغلب آیات از این دسته ی هستند؛ دسته دیگر آیاتی هستند که بر اثر شرایط خاصی یا سوال مردم عصر نزول نازل شده اند و به اصطلاح دارای سبب نزول هستند. شناخت سبب نزول آیات به فهم و تفسیر درست آیات کمک می کند. مثلاً گاهی از یک آیه جواز حکمی برداشت می شود در حالی که با فهمیدن سبب نزول آیه، وجوب حکم استنباط می شود. تعداد این روایات در منابع شیعه کم و در منابع عامه بسیار زیاد است. دانشمندان علوم قرآنی نسبت به ضرورت یا عدم ضرورت فهم اسباب النزول آیات رویکرد های متفاوت دارند: بعضی از آنها اسباب النزول را برای درک و فهم صحیح آیات قرآن کریم لازم می دانند؛ اما بعضی دیگر مانند علّامه طباطبایی اعتقادی به این ضرورت ندارند. بعضی دیگر هم دچار افراط شده و اسباب النزول را علّت تامّه ی نزول آیات می دانند. در این میان تشخیص روایات صحیح از غیر صحیح بسیار لازم است. گاهی روایات اسباب النزول متعدد و حتّی متعارضی برای یک آیه وجود دارد، که با بررسی سند روایات می توان به ضعف بسیاری از این روایات پی برد. مسأله ای که درباره ی روایات وجود دارد این است که تمام روایات دارای سند نیستند. مسأله ی دیگر این است که بعضی روایات موجود سبب نزول آیه نیستند بلکه مصداق آیه هستند که به اشتباه سبب نزول آیه ذکر شده اند.

صاحب تفسیر المیزان فی تفسیر القرآن ضمن گردآوری روایات مربوط به آیات قرآنی به داوری و نقد روایات و اخبار تحت عنوان "بحث روایی" پرداخته است. ما نیز به جهت گسترش فرهنگ حدیثی و توجّه دادن هر چه بیشتر دانش پژوهان و تشنگان علم و معرفت به محتوای این تفسیر قیّم با نقد و بررسی و مطالعه آن روایات، در صدد پاسخ به این پرسش برآمدیم که آیا علامه طباطبائی به علم رجال در مباحث روایی توجّه کرده است، یا نه؟ چنانچه توجّهی نداشته است، کدام روش را در نقد و پذیرش و رّد حدیث به کار گرفته وبه آن توجّه کرده است؟باید گفت که علی رغم مطرح کردن روایت در این کتاب و آمدن روایاتی با برخی از رجال ضعیف ایشان به آن احادیث استناد کرده است زیرا از نظر علامه ضعف سند هیچ گاه یک ملاک مستقل برای ضعف روایت نیست و بیش از آن باید به متن و ملاک‌های آن توجّه داشت هر چند که این عدم توجّه به سند به صورت مطلق نیست و در پاره‌ای موارد به سند و بررسی آن نظر داشته است. با این وجود با مراجعه به مستندات روایی المیزان با احادیث بدون سند و یا دارای سند ضعیف برخورد خواهیم کرد.

نمادها، همواره در دو حوزه‌ی معناگرایی و تصویرآفرینی نقش پربار داشته‌اند و همین دو خصلت ارزشمند ادبی سبب شده است تا نمادها در ساز و کار سرایندگی، به شکلی کارآمد مورد توجه قرار گیرند. شاعران نیز برای رهایی از ورطه‌­ی تاریک و ناپیدای شعارزدگی وگریز از هرگونه سانسور، راهی جز تمسک به نمادهای گوناگون نیافتند .بر همین اساس می توان گفت یکی از انگیزه های رویکرد شاعران معاصر فلسطین به سمبل(نماد)، بیان غیر مستقیم افکار و اندیشه و احساسات می باشد. در این روش شاعر به منظور پربار کردن محتوای شعری و تبین اوضاع و احوال سیاسی و اجتماعی جامعه و حالات درونی خود به صورت رمز گونه، پرده از حقایق می گشاید. در میان سمبلها، نمادهای دینی به لحاظ ماهیت مذهبی و تأکید شاعران بر محتوای غنی فرهنگ قرآنی، نسبت به نمادهای حماسی، نمود بیشتری دارند. از میان نمادها­ی قرآنی شخصیت حضرت یوسف (ع) به دلیل برخورداری از پتانسیل ودلالتهای بالقوه و سازگار با تجربه درونی شاعران فلسطین،نسبت به سایر سمبلهای دینی بسامد بیشتری داشته است. شاعران فلسطینی در آثار خود ابعاد داستانی شخصیت حضرت یوسف (ع) را مورد بازنگری قرار داده، از آن، در جهت انتقال داده های ذهنی خود به شکل رمزگونه ونمادین بهره جسته اند. در ضمن شاعران فلسطین در پرداختن به این‌‌ گونه نمادها (نمادهای قرآنی) همواره وجه تحریکی و تشجیعی آنها را مد نظر داشته­‌اند. نتیجه تحقیق حاکی از آن است که فراخوانی شخصیت حضرت یوسف (ع) در شعر فلسطین، مفاهیمی چون مقاومت وپایداری،امید و رهایی ازگرداب بحرانهای سخت، را پررنگ وتقویت کرده است. روش تحقیق در این پژوهش تحلیلی و توصیفی است و سعی در پاسخ دادن به سؤالات زیر دارد: الف: نماد چیست و چه تأثیری بر فرآیند زبان شعری دارد؟ ب: مهمترین انگیزه‌های شاعران فلسطین از کاربرد نمادین شخصیت حضرت یوسف (ع) چیست؟ ج: فراخوانی شخصیت یوسف (ع) و داستان آن، چه تأتثری بر افق شعری شاعران فلسطینی ومخاطبان آنان داشته است.

در آیات قرآن، افراد و گروه‌هایی ملعون خوانده شده‌اند. سر سلسله ملعونان و رانده شدگان از رحمت الهی، ابلیس است؛ رد دعوت ابلیس و ماندن در چارچوب دین، نیازمند شناخت مرزهای ممنوعه‌ای که مستلزم لعن ودوری ازرحمت الهی است، می‌باشد. از آن‌جا که عالم دنیا، عالم اسباب و مسببات است و نوع سبب‌ها قابل تکرارند شناخت علل لعن ضرورت می‌یابد چرا که خروج از دایره رحمت الهی آثار و پیامدهایی منفی و دردناک را در دنیا و آخرت برای ملعون به دنبال دارد که گاه فقط فرد به آن پیامد مبتلا می‌گردد وگاه یک گروه و یا تمام افراد جامعه و یا امت را فرا می‌گیرد، مانند قوم عاد و فرعونیان. تبیین قالب دین‌مداری و عمل به باید ها و دوری از نباید های الهی، برکاتی ارزشمند همچون تکامل معنوی و حفظ امنیت جامعه را به دنبال دارد. این نوشتار با هدف تبیین مرزهای ممنوعه و تعریف لعن، شناخت علل و آثار و مصادیق لعن را در فرهنگ انسان‌ساز اسلام با محوریت آیات قرآن بیان می نماید. نگارنده در ابتدا به مفهوم شناسی لعن پرداخته سپس در فصول بعدی به ذکر علل، آثار و مصادیق آن پرداخته؛ مثلا از علتهای لعن بر اهل کتاب،کتمان حق، خیانت، سازشکاری با مشرکین علیه مسلمین با اینکه قدر مشترکشان با مسلمانان به مراتب بیش از مشرکین بود؛ همچنین از علتهای لعن بر کفار تکذیب، اصرار بر کفر، ایجاد شبهه؛ در مورد دروغ گویان نیز، تجاوز و محو آثار و نشانه های پیامبر(ص) را می توان نام برد؛ در مورد آثار لعن می توان به توفیق هدایت، دوری از خلود در آتش، نبودن در حزب شیطان و ایمان به اولیای الهی را نام برد؛ و در مورد مصادیق لعن می توان به اهل کتاب، کافران، دروغ گویان، افراد مرتد و ...اشاره کرد.