جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هرمنوتیک فلسفی مدرن که طی سده اخیر در میان جمعی از اندیشمندان غربی در باب چیستی فهم و تفسیر متون ظهور یافته، برخی از نویسندگان اسلامی را بر آن داشته است بر مبنای آن به ایده تفسیر پلورالیستی قرآن روی آورند و با تکیه بر پاره­ای مبانی و مفروضات قطعی حوزه تفسیر به تنسیق و تثبیت این دیدگاه بپردازند. بنای چنین دیدگاهی بر پایه هرمنوتیک فلسفی از جهات مختلف با چالش­های جدی مواجه است؛ زیرا نه هرمنوتیک فلسفی به دلیل نقدهای استواری که بر آن شده است از چنین قابلیتی برخوردار است که بتواند به عنوان پایه و زیرساخت یک دیدگاه حساس و ذوابعاد به شمار آید و نه تفسیر پلورالیستی قرآن ایده­ای است که با مبانی و مفروضات قطعی در حوزه تفسیر قرآن همخوانی داشته باشد یا بتواند به‏درستی از عهده اهداف بنیادی این حوزه برآید. این پژوهش که از نوع کتابخانه­ای است و به روش توصیفی، تحلیلی و انتقادی به انجام می­رسد، در صدد است با تبیین دیدگاه تفسیر پلورالیستی قرآن و چگونگی ابتنای آن بر هرمنوتیک فلسفی مدرن، آن را از دو زاویه مبنایی و بنایی در معرض نقد قرار دهد. محصول نهایی این پژوهش آن است که دیدگاه تفسیر پلورالیستی قرآن نه فقط با مبانی و مفروضات عام حوزه تفسیر که حتی با مبانی و مفروضاتی که مقبول صاحبان همین دیدگاه است نیز سر سازش ندارد.

آیات 172 و 173 اعراف مشهور به آیات میثاق از پیچیده‌ترین آیاتِ قرآنی به‌لحاظ تفسیری است. یکی از مباحث اصلی در تفسیر این آیات بحث موطن أخذ میثاق است؛ به این معنا که، این میثاق الهی که مفاد آن ربوبیّت الهی و عبودیّت انسان است در کجا بسته شده و صحنه‌ای که پرسش «أ لَسْتُ بِرَ بِّکُمْ» و پاسخ «بَلی» در آن رخ نموده در کجاست؟ مفسران از دیرباز نظرهای متفاوتی درباره موطن أخذ میثاق در این آیات ابراز داشته‌اند؛ از جمله علامه طباطبایی عالم ملکوت را موطن أخذ میثاق می‌داند اما آیت‌الله جوادی‌آملی این نظر را نقد و ردّ نموده و موطن فطرت را موطن أخذ میثاق دانسته است. این مقاله در پی آن است که، پس از تقریر نظر این دو مفسر، نشان دهد: قول ملکوتی‌بودن أخذ میثاق با مبانی قرآنی و برهانی سازگارترست و دیگر آنکه تمام مواطنی که برای أخذ میثاق از سوی مفسّران صورت‌بندی شده است به دو موطن ملک و ملکوت قابل ارجاع است.

توسعه فضای مجازی و سیطره آن بر زندگی انسان عصر حاضر، چالش‌های متعددی را به لحاظ اخلاقی، امنیتی، روانی و اقتصادی برای انسان به ارمغان آورده است. همین امر سبب شده است که برخی از سازمان‌ها، نهادها، فعالان اجتماعی و اندیشمندان دلسوز در نقاط مختلف جهان به هدف پیشگیری از همین چالش‌ها، به تدوین و ابلاغ دستورالعمل‌ها و اصول اخلاقی متعددی برای کاربران فضای مجازی اقدام نمایند. این پژوهش با همین رویکرد به واکاوی و تحلیل اصل صداقت در قرآن کریم و روایات معصومین^ پرداخته و با انطباق آن بر فضای مجازی به این نتیجه رسیده است که «اصل صداقت» به دلیل توسعه مفهومی، اتکاء همه فضایل اخلاقی بر آن، ناظر بودن بر ساختار وجودی انسان و همچنین اطلاق آن در آیات و روایات، یک اصل اخلاق پیشینی و حاکم بر سایر اصول اخلاقی است که فارغ از هرگونه قیدی، یک الزام اخلاقی فرازمانی، فرامکانی و فراعرصه‌ای را برای انسان پدید می‌آورد.

قرآن کدام راهکارهای عینی را برای پاسخ به نیازهای انسان، به ویژه انسان معاصر معرفی میکند؟ تلاش نگارنده در این مقاله بر جست وجوی راهکارهای عینی پاسخ گویی قرآن کریم به نیازهای انسان متمرکز شده است و برای رعایت ترتیب منطقی بحث، مقاله در دو بخش ساماندهی شده است: بخش نخست نیازهای انسان را از منظر اندیشمندان دینی و دانشمندان روان شناسی بررسی و تبیین و در نهایت انواع نیازهای انسان را فهرست میکند. نویسنده در همین بخش گذری نیز بر وضعیت نیازهای انسان عصر جدید دارد. بخش دوم که حجم بیشتری دارد، راهکارهای عینی قرآن برای پاسخ گویی به نیازهای انسان را بررسی و تبیین میکند. نویسنده در این بخش با توجه به قلمرو و مجال محدود مقاله، بسیاری از این راهکارها را به اختصار مورد توجه قرار میدهد

چیستی «عرش» و مسائل مرتبط با آن همواره دغدغه بسیاری از قرآن‌پژوهان بوده است. منشأ آن آیاتی است که به‌صراحت از عرش و استواء خداوند بر عرش و مسائل ناظر بر آن سخن گفته است. این امر کنجکاوی اندیشمندان دینی به‌ویژه مفسِّران قرآن را برانگیخته است که حاصل آن به‌وجود آمدن دیدگاه‌های گوناگون درباره عرش است. مقاله حاضر در تلاش است «چیستی عرش» و مسائل مرتبط با آن را نخست از منظر آیات قرآن بررسی نماید و آنگاه به تبیین و بررسی مهم‌ترین دیدگاه‌ها در این خصوص بپردازد. از میان دیدگاه‌های پنج‌گانه‌ قرآن‌پژوهان درباره عرش، دیدگاه پنجم افزون بر روشمندی و جامعیت، می‌کوشد تا با حفظ ظاهر آیات از هرگونه تکلّف مضِّر و تحمیل رأی بر آیات اجتناب ورزد و در عمل تفسیری روشن از مجموعه آیات را ارائه نماید. از نظر این دیدگاه، عرش مرکز و جایگاه عینی و حقیقتی از حقایق هستی است که زمام تدبیر امور جهان با همه کثرت و تنوّع، در آنجا مجتمع و سامان‌یافته و از آنجا به‌سوی هستی صادر می‌شود.

تبیین نظریه تکامل و بررسی آیات قرآن در این باره است. نویسنده با بررسی دیدگاه دانشمندان درباره نظام آفرینش، اصول نظریه تکامل جانوران از سوی داروین را تحلیل کرده، سپس مجموعه چالشها و تعارضاتی که این ایده با الاهیات مسیحی و نظام عقیدتی مسیحیت ایجاد کرده بیان داشته است. از دیدگاه عالمان مسیحی، این ایده با قرائت مسیحی از خدا، منزلت قدسی انسان در کتاب مقدس و اصول اخلاقی تعارض دارد. نویسنده با بررسی آیات قرآن درباره آفرینش به طور عام و آفرینش انسان به طور خاص در صدد است رویکردهای متفکران اسلامی را در این زمینه توضیح دهد. نتیجه این تحلیل عدم تعارض ایده تکامل انواع با آیات قرآن کریم است.

در خصوص ولایت فقیه محورهای مختلفی مطرح شده است. آنچه در این پایان نامه به آن پرداخته شده یک بعد از ابعاد این موضوع می باشد که مبانی مشروعیت ولایت فقیه است. هدف در این رساله پرداختن به این موضوع از دیدگاه امام خمینی ره و مقام معظم رهبری به صورت توصیفی و تحلیلی می باشد. در این پژوهش در ابتدا مبانی مشروعیت حکومت از دیدگاه دانشمندان غربی مطرح و بعد به مبانی مشروعیت حکومت از منظر اندیشمندان مسلمان در قالب دو مذهب اهل تسنن و تشیع پرداخته شده است. سپس بعد از بیان تفصیلی مشروعیت حکومت، دیدگاه حضرت امام خمینی ره و مقام معظم رهبری به عنوان اندیشمندان شیعی مورد بررسی و تحقیق قرار گرفت. بعد از ذکر بیانات این دو بزرگوار در حوزه ی مشروعیت ولایت فقیه و مطرح نمودن پیش فرض هایی از اندیشه آن ها، اثبات شد، برخلاف کسانی که دیدگاه ایشان را ترکیبی و متمایل به انتخاب می دانند، مبانی مشروعیت ولایت فقیه از نگاه آن ها صرفا انتصابی است. آنان معتقدند در زمان غیبت معصوم همه فقها به نصب عام ولایت بر مردم دارند. حال اگر مردم در اجرای حکومت به یک فقیه کمک کردند و او را پذیرفتند مقبولیت حاصل می شود و ولایت آن فقیه تحقق خارجی پیدا می کند. پس نقش مردم در ولایت فقیه مشروعیت دهی به آن نمی باشد بلکه در اعمال ولایت و تحقق خارجی آن نقش آفرینی می نمایند.

چکیده الأزهر و تصوف دو نهاد و جریان دینی هستند که با سابقه حضور هزار ساله در مصر نقش بسزایی در شکلگیری فرهنگ و تمدن اسلامی مصر و جهان اسلام، در گذشته و حال داشته اند. میزان تأثیر و نفوذ این دو نهاد بدیل و رقیبی در مصر نداشته و دامنه آن مرزهای مصر را درنوردیده و در اقصی نقاط جهان اسلام نیز نفوذ کرده است. تصوف و الأزهر در طول تاریخ مصر نه تنها با یکدیگر رقابتی نداشتند، بلکه تعامل و همکاری این دوجریان همانند همکاری درون یک نهاد بوده است. عضویت و حضور عالمان الأزهر در طرق صوفیه؛ و نیز عضویت صوفیان در الأزهر باعثرواج عنوان فقیه متصوف و یا صوفی متفقه؛ و رهیافت و نگرش تقریباً همسان و مشترک این دو نهاد نسبت به برخی از مهمترین آموزههای اسلام را نشان می دهد. از علل و اسباب همگرائی این دو جریان دینی، پذیرشتبعیتمطلق از حاکم به عنوان یک اصل دینی است. این رویکرد باعث شده است تا این دو نهاد در جهت تحکیم قدرت حاکمان قرارگرفته؛ و در مقابل، حمایت دولت ها از این دو نهاد و تقویت آنها را در پی داشته است. متهم کردن صوفیان به کفر، شرک و بدعت به خاطر اعتقاد ایشان به اولیاء و توسل، زیارت، نذر، برگزاری سالگرد میلاد و... برای ایشان، از سوی وهابیت، مخالفت صوفیان و عالمان الأزهر را برانگیختو باعث شد تا ایشان درکنار هم، به روش های مختلف در صدد مقابله با این اتهامات برآیند. آن دسته از عالمان الأزهر که جزء جریان نواندیشی و اصلاح تعریف می شوند انتقادات شان به الأزهر و تصوف باعث نزدیکی ایشان به وهابیت نشد. زیرا تعارض های کلامی و فقهی الأزهر با سلفیه وهابی از ابتدای شکلگیری در مواردی که میان الأزهر و تصوف وفاق وجود دارد از جمله عوامل همگرایی الأزهر و تصوف بوده و هست. نفوذ جریان وهابیت در مصر قرن بیستم، دو جریان معتدل تصوف و الأزهر را نیز تحت تأثیر قرار داد و عاملی برای تغییر رویکرد برخی از اعضای جدید این دو نهاد، به سوی وهابیت شد. این پژوهش با گردآوری دادههای اسنادی و کتابخانهای، به توصیف و تحلیل این مسأله بپردازد. واژگان کلیدی: تصوف، الأزهر، سلفیه، مصر، وهابیت، فرهنگ و تمدن اسلامی.

اختیار انسان و دامنه آن از دیدگاه سارتر در این پژوهش مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در تبیین چیستی اختیار از دیدگاه سارتر باید گفت، وی معتقد به تقدم وجود بر ماهیت در انسان است. وجود انسان از سوی خداوند نیست، چراکه در این صورت موجب جبر در انسان خواهد شد. به اعتقاد او انسان همان اختیار و آزادی است و اختیار نیز همان انسان است. اما این دیدگاه صحیح نیست، زیرا: وجود هر موجود ممکنی، بدون علت خلاف بداهت است. خوب و بد نسبی و وابسته به خواست انسان خواهد شد. بین ماهیت نوعیه انسان و کمالات وجودی او خلط شده است. وجود طبیعت در انسان، علت تامه صدور افعال نیست. اصالت انسان به روح او است و خدا نیز امری واقعی است. ضمانت اجرایی‌ای برای عمل به صفات شایسته انسانی وجود نخواهد داشت. پژوهش پیش رو با روش تحلیلی توصیفی در پی بررسی و نقد چیستی اختیار انسان از دیدگاه ژان‌پل‌سارتر است.

در دو قرن اخیر، تحقیق پیرامون «ادراکات فراحسی» سهمی از پژوهشهای موجود در شاخه هایی از روان شناسی و علوم تجربی را به خود اختصاص داده و نتایجی نیز در باب امکان و چگونگی و فرآیند شکل گیری اینگونه ادراکات عرضه نموده است. مقاله حاضر که با روش کتابخانه ای، استنادی و تحلیلی فراهم شده است، این موضوع را از نگاه قرآن کریم به بررسی گذاشته است. بخش نخست این مقاله، به مباحثی درباره ادراک و انواع آن و همچنین چیستی و انواع ادراکات فراحسی اختصاص یافته تا زمینه برای بخش دوم، فراهم گردد. در بخش دوم به تطبیق برخی از آیات قرآن بر پاره ای از اقسام ادراکات فراحسی پرداخته شده است که بر اساس آن، می توان نتیجه گرفت که امکان و وقوع ادراکات فراحسی، مورد تایید قرآن کریم است. با توجه به اینکه فرآیند نزول و دریافت وحی نیز یکی از صادق ترین و کاملترین مصادیق بارز ادراک فراحسی به شمار می آید و قرآن کریم نیز خود در چنین فرآیندی پدید آمده است، نتیجه مورد نظر این نوشتار، از استحکام و قوت بیشتری برخوردار خواهد بود.