جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بسیاری از اندیشمندان و صاحب نظران همواره به شناخت انسان و ویژگی های او توجه داشته اند و تلاش های بسیاری در این راستا صورت گرفته است تا به اساسی ترین و ضروری ترین موضوع زندگی که همان تدبیری است برخاسته از متن طبیعت و منسجم است. با تعالیم عقل و وحی و این طرح و برنامه فقط در تعالیم تجلی یافت. حالت آبشار و تحریف در نزد انسان پیشرفته عقل و ایمان و این همان چیزی است که قرآن به آن گواهی می دهد اصل مکتب انبیا است و اسلام کامل ترین و جامع ترین دین توحیدی و آخرین دین است. از مذاهبی که می توانند به جوامع علمی جهان کمک کنند، در تقابل معنوی غرب، در موارد فکری و معنوی، محقق به منابع اساسی در پیام استناد کرده است مانند منبع مرتضی مطهری - علامه طباطبایی و مصباح آلبدیع.در عنوان دو رساله، مفروضات معرفتی انسان در روش شناسی تعالیم انبیا در قرآن کریم به چند فصل تقسیم شده است که فصل اول، قوا و مفاهیم تقسیم شده است. در سه بخش، فصل دوم به چهار فصل، فصل دوم به چهار فصل و فصل سوم به چهار فصل، روش شناسی انبیا تقسیم شده است. و در این تحقیق سعی بر آن است تا پیش فرض های شناختی انسان در روش شناسی تعلیم انبیاء در قرآن کریم مورد بررسی قرار گیرد و به پرسش اصلی محقق پاسخ داده شود.

نگاهی گذرا به تراث روایی شیعه، حجم قابل توجهی از روایات ناظر بر آیات قرآنی را پیش روی ما می‌نهد که با هدف بازنمایی باطن ولایی قرآن، دست به تأویل آیات به مقامات ائمه؟عهم؟ زده‌اند؛ تا جایی که گویی این نوع روایات، به عنوان نمادی برجسته برای مجموعۀ روایات تفسیری شیعه در‌آمده‌اند. دست‌کم در خصوص شمار چشمگیری از این‌گونه روایات، نوعی ناهمگونی با سایر روایات دیده می‌شود. در‌نتیجه، درک و پذیرش آنها گاه با چالش روبه‌رو بوده است. حتی بر پایۀ مبانی کلامی امامیه نیز، فهم و تحلیل این‌دست از روایات، هماره با صعوبت و درهم‌تنیدگی همراه بوده است؛ به‌گونه‌ای‌که دانشوران شیعه در مواجهه با این روایات، یا تحلیل و تشریح آنها را با سکوت برگزار کرده‌ و به نقل صِرف آنها از منابع پیشین به منابع پسین بسنده کرده‌اند و یا میان معرکه‌ای از آرای گوناگون و گاه متعارض، در پذیرش و تحلیل آنها گرفتار آمده‌اند. در این مقاله، در چارچوب مبانی کلامی پذیرفته‌شدۀ امامیه، در پی آنیم تا با واکاوی ویژگی‌های باطن ولایی قرآن بر پایۀ تحلیل روایات تأویلگر قرآن به مقامات ائمه(ع)، همبستگی باطن ولایی قرآن با شأن بنیادی ائمۀ طاهرین(ع) را در نظاموارۀ دین برنمایانیم. نتیجه این‌که، ضمن اثبات باطن ولایی قرآن، اصول و ویژگی‌هایی را که لحاظ آنها در تحلیل این بازنمایی بایسته است، بررسیده‌ایم.

مقایسة تفسیر قرآن کریم و کتاب مقدس، یکی از مهم‌ترین موضوعات و درعین‌حال مغفول، در مطالعات الهیات تطبیقی است. از مقولة روش نبودن بسیاری از آنچه تحت عنوان روش در تفسیر قرآن مطرح می‌شود و درعین‌حال دامنة گسترة تألیف کتاب تفسیر در میراث اسلامی از یک سو، و غلبة مباحث هرمنوتیک و فلسفه بر تفسیر کتاب مقدس و هویت‌یافتگی آن پس از دورة نوزایی در غرب از سویی دیگر، از جمله زمینه‌هایی است که انگیزة تکاپو در این نوع مطالعة تطبیقی بین اسلام و مسیحیت را قوت می‌بخشد. در پی‌جویی از برخی شاخصه‌ها، امکان این مقایسه، خود را با وضوح بیشتری نشان می‌دهد. از مهم‌ترين این موارد، عبارت‌اند از: «مرجعیت تفسیری»، «عدم امکان تعمیم در سطح تاریخی»، «مجاز به‌عنوان یک اصل» و «رابطة بین اصالت و تفسیر متن». ارتباط بین تفسیر کتاب مقدس و مباحث فلسفی (از ارسطو تا دکارت) و تفاوت مقولة تفسیر در اسلام و مسیحیت، از جهت مرجعیت نسبتاً مطلق و رسمی کلیسا در تفسیر متون، موجب شده است تا نتیجة این مطالعة تطبیقی تا حدودی به بی‌مبنایی این تطبیق سوق داده شود. این در حالی است که ماهیت تفسیر در سنت اسلامی، بیشتر قالبی از یک رسانة تمدنی است که معارف دینی در ضمن آن انعکاس می‌یافته است.

حدیث در حوزۀ علوم اسلامی کمتر به‌عنوان یک فرایند دیده شده است. از مقولۀ روش بودن، از خانوادۀ تاریخ بودن، ساختار مشخص داشتن و قصد ماندگاری از ارکان مهم این فرایند میراثی در اسلام است. طبقه‌بندی از مباحث اصلی فلسفه علم است و یکی از راه‌های تحلیل درست تاریخ، توجه به طبقه‌بندی تاریخی است. در علوم تاریخی، آنچه به یک طبقه‌بندی معنا می‌دهد، صرفاً امکان ذهنی و منطقی آن نیست بلکه واقعیت تاریخی نیز نباید از نظر دور ماند. ازاین‌رو اصلی را با‌ عنوان «لزوم معناداری طبقه‌بندی» تعریف می‌کنیم و سه طبقه‌بندی «‌موضوعی»‌، «دوره‌ای» و «شیعه-اهل سنت» را که بسیار مورد توجه است، بررسی می‌کنیم. تقسیم حدیث به شیعه و سنی از نمونه رایج این تقسیم‌ها در تاریخ حدیث است. به‌طور کلی تبیین روابط بین حدیث شیعه و سنی، مبتنی بر رویکرد تاریخی، این نتیجه روشن را به دنبال خواهد داشت که این طبقه‌بندی، دارای مبنای کاملاً قابل دفاعی در تحلیل دقیق تاریخ حدیث نیست؛ زیرا آنکه هریک از روابط پنج‌گانه، اعم از اتحاد، واکنش، متن و حاشیه، اقتباس و تمایز تنها با بخشی از احادیث و نه همۀ آن‌ها مرتبط است. طبقه‌بندی مبتنی بر واقعیات تاریخی، از منطق قابل‌ دفاع‌تری در تحلیل تاریخی حدیث برخوردار است.

اگر فقه الروایة، مانند فقه الحدیث در دانش فقه در شمار دانش‌های تحلیل گزارش‌های تاریخی قرار گیرد، می‌توان از آن به عنوان یکی از مبانی تاریخ تحلیلی نام برد. از سوی دیگر، تحلیل گزارش­های تاریخی معطوف به الهیات تاریخی هنوز روش‌مند نشده است. این مقاله بر پایه توجه به مقوله روش در حوزه الهیات تاریخی و با تأکید بر گزارش­های ناظر به تاریخ‌های مضاف چون تاریخ قرآن، تاریخ حدیث و تاریخ تفسیر می‌کوشد روش نویی از تحلیل تاریخی را با عنوان روش تحلیل انعکاسی پیشنهاد دهد. در این روش که مبتنی بر انعکاس گزارش تاریخی در فضای بیرونی است، تأسیس اصل مسألگی به معنای میزان عدم نفوذ و حل ناشدگی مقام بیان گزارش در فرامقام بیان آن و اصل تواتر انعکاسی به عنوان نقطه مقابل مسألگی ، بستر دقیق‌تری را برای تحلیل گزارش‌های تاریخی فراهم می‌آورد. اجرای این دو اصل، ضمن آن که مانع تفسیرهای نادرست و مغالطه در تحلیل تاریخی است به قوت استدلال تاریخی کمک می‌نماید

آیات قرآن کریم، می‌توانند مورد «برداشت تاریخی» و «برداشت توسعه‌ای» واقع شوند. در برداشت تاریخی، توجه خوانشگر متن به زمینه متن، خاستگاه صدور کلام، سبب صدور و سبب نزول است و این خاستگاه، قابل تعمیم نیست. در برداشت توسعه‌ای، اگرچه متن در ارتباط با زمینه متن معنا پیدا می‌کند؛ اما محل نزاع، خود متن است نه زمینه متن و آنچه به‌عنوان یک معیار در تحدید گستره برداشت توسعه‌ای عمل می‌کند؛ «مراد جدی» متکلم است. برای رسیدن به تبیین جایگاه «مراد جدی» در تفسیر، دو مسأله: «ارادیبودن استعمال» و «فاصله بین خوانش و استعمال»، اهمیت پیدا می‌کنند. «دقت معنایی»، «سیاق گفتاری»، «معنای طیفی» و «زبان خاص»، عواملی هستند که «ارادی بودن استعمال» را تبیین می‌کنند؛ چنانچه «اصل تغایر» و «اصل زمینه متن»، مسأله «فاصله بین خوانش و استعمال» را روشن می‌نمایند. درمجموع بررسی همه این موارد، زمینه را برای اثبات فرضیه این مقاله و تأسیس یک اصل در حوزه تفسیر و زبان قرآن کریم با عنوان اصل: «لزوم احراز مراد جدی»، فراهم می‌کند.

حقوق بشر و اعلامیة جهانی آن، یکی از مفاهیم شناخته شدة جهانی است که منشور آن در معرض تفسیرها و موضع گیری های متفاوتی قرار گرفته و ضروری است که بیان شود نیاز بشر به تعالی معنوی، مهمترین نیاز و حق اوست که سایر حقوق نیز مقدمة دستیابی به این حق فطری است، ضمن آن که رابطة این حق با سایر حقوق بشری نیز قابل بررسی و تبیین است. از طرفی می توان گفت که مبانی حقوق بشر، عقلانی بوده و با مبانی دینی اسلام و به ویژه تشیع و مسیحیت ارتدوکس نیز قابل تطبیق است و از سویی دیگر، مشروعیت نداشتن ولایت غیر خدا، ماهیت فطری انسان و هماهنگی حقوق معنوی بشر با نظام تکوین از مبانی حق تعالی معنوی بشر به شمار می روند که مفسران شیعه بر آن تاکید خاص دارند. ولایت فقیه و مسئلة امر به معروف و نهی از منکر دو راهکار نهادینه شده در آموزه های اسلامی به ویژه شیعی در جهت رسیدن به تعالی معنوی است./// خلاصه ماشینی: "گرچه باید گفت که در مقام اجرا نیز به نام حقوق بشــر، رفتارهای ضد بشــری فراوانی از سوی دولت های مدعی به چشــم می خورد ولی در هر حال حق تعالی معنوی بشــر از نظر اســلام به ویژه مفســران شیعه ، حقی مســلم و دارای مبانی خاص می باشد که شامل مشــروعیت نداشتن ولایت غیر خدا، ماهیت فطری انســان و هماهنگی بشر با نظام ١ - حج ،٤١ ؛ همان کســانی که هر گاه در زمین به آنها قدرت بخشــیدیم ، نماز را برپا می دارند، و زکات می دهند، و امر به معروف و نهی از منکر می کنند، و پایان همه کارها از آن خداست ٢ - اعراف ، ١٥٧ ؛ همانها که از فرســتاده (خدا)، پیامبر «امی » پیروی می کنند پیامبری که صفاتش را، در تورات و انجیلی که نزدشان است ، می یابند آنها را به معروف دستور می دهد، و از منکر باز می دارد تکریم می باشــد و راهکارهایی از جمله ولایت فقیه و امر به معروف و نهی از منکر برای تحقق آن پیش بینی شده است ."

تبیین تاریخی مسئله امامت شیعی و پرداختن به چالش های فراروی، موضوع این مقاله است. برای رسیدن به این منظور ابتدا جایگاه امامت در اندیشه شیعی و سپس این نظریه که امامت در اندیشه شیعی دچار تطور شده است، طرح می شود. در ارزیابی این نظریه، با توجه به تفکیکی که بین مفهوم امامت و اندیشه امامت کرده ایم، آسیبی که از ناحیه خلط اندیشه و مفهوم متوجه بحث شده، روشن گشته است. در ادامه به حساسیت مسئله امامت و ناتوانی تحلیل های صرف تاریخی و همچنین عدم توجه به ظرفیت های سیاسی اجتماعی طرح مسئله امامت، به عنوان آسیب های دیگری در این حوزه اشاره می شود و سرانجام با توجه به نقدهای صورت گرفته، تبیین قاعده مندی از تاریخچه امامت صورت می گیرد و فهم و برداشت مسلمانان اولیه از این اصل مورد توجه قرار می گیرد.

رویکرد تاریخی نگری خاورشناسان در ورود به مسائل دینی و از جمله علوم قرآنی به‌ویژه مسئله تاریخ و تفسیر قرآن کریم، با آسیب جدی عدم نگاه ساختاری به مکتب تاریخ‌نگاری اسلامی مواجه است. این رویکرد البته در محافل اخباری‌گری نیز مشاهده می‌شود. علت این آسیب را می‌توان تفکیک تاریخ از حدیث و ارائه تعریفی ناقص از مفهوم حدیث دانست. تواتر تاریخی نیز یکی از شاخصه‌های تاریخ‌نگاری اسلامی است که در رویکرد تاریخی نگری باید موردتوجه باشد. تواتر، اصطلاحی اسلامی است که بر مبنای آن اعتبار تاریخ بیشتر از آنکه بر گزاره‌های منفرد تاریخی باشد بر متواترات تاریخی بنا نهاده شده است. تواتر تاریخی البته توسعه معنایی دارد و صرفا شامل تواتر لفظی نمی‌شود. تحلیل‌های خاورشناسان و رویکرد اخباریان در حوزه تاریخ قرآن و روایات تفسیری تاریخی، به مسئله تواتر بی‌توجه بوده و یکان یکان اخبار تاریخی را صرفا بر مبنای مقام بیانشان، مبنای تحلیل خود قرار داده‌اند.

يکي از قواعد تفسيري رايج در تفسير آيات تاريخي که سبب نزول مشخصي دارند و ناظر به زمان و مکان خاصي هستند، قاعده «العبره بعموم اللفظ لا بخصوص السبب» است. مجراي اين قاعده، آياتي است که لفظ عام و سبب خاص داشته باشند. مدلول قاعده نيز نوعي تعميم در تفسير آيه مبني بر لزوم خروج از مورد نزول است. شاخصه‌هاي اين قاعده عبارتند از: تمايز مفاد قاعده از مفاد اصاله الاطلاق، نسبي بودن خاص و عام و تعميم در سطح تفسير توسعه‌اي. اين قاعده نسبت به «لفظ عام و سبب عام» و «لفظ خاص و سبب خاص» که تعميم در مورد آنها بي‌معنا است، جريان ندارد. از آنجايي که تعميم به‌معناي تعميم حکم است و در نقل تاريخ در آيات تاريخي، حکمي وجود ندارد، اين قاعده در اين دسته از آيات نيز، جاري نمي‌گردد. زمينه‌هايي که موجب شده است تا اين قاعده به تفسير قرآن اختصاص يابد، عبارتند از: عدم تطابق غالبي لفظ و سبب در قرآن و جدايي حداکثري متن از فضاي متن در قرآن.