جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیا وحی رسالی و رؤیای صادقه از یک مقوله و خانواده‌اند که با شناخت یکی بتوان به شناخت دیگری نزدیک شد؟ اگر عینیت این دو در ارکان ماهوی مبرهن شود، می‌توان با شناخت یکی مدعی شناخت دیگری شد. و معقولیت روششناسانه این راه مستدل شده و راه برای تحقیقات گستردة آتی باز می‌شود. اما اگر این دو فقط تشابهات جزئی خانوادگی داشته باشند، نه عینیت ماهوی، در این صورت هر چند شناخت هر کدام می‌تواند به صورت جزئی در شناخت دیگری مددکار باشد، اما شناخت یکی نمی-تواند موجب شناخت کامل دیگری باشد. هدف این پژوهش بررسی تشابهات و تمایزاتِ رؤیای صادقة غیروحیانی و وحی رسالی از نگاه یکی از فیلسوفان تأثیرگذار در تاریخ فلسفة اسلامی؛ یعنی فارابی است. حاصل این نوشته‌ آن است که این دو پدیده از نگاه فارابی دارای تشابهات فراوانی هستند و می-توان آن دو را در یک مقوله قرار داد. از این جهت می‌توان با شناخت یکی به فهم دیگری نزدیک شد، اما تمایزاتی بین این دو وجود دارد که مانع یکسان‌انگاری می‌شود. یافته‎های این پژوهش از نظر تشابهات عبارت است از: در وحی رسالی و رؤیای صادقه، نفس ناطقه بدون تأمل و تفکر، به عقل فعّال متصل شده و معارف کلی و جزئی را دریافت می‌کند. هر دو گاهی نیاز به تعبیر دارند. در هر دو قوة تخیل حضور دارد. اما تمایزاتی بین این دو وجود دارد که عبارتند از: نبی در سایه ویژگی‏های خاصی از قبیل قوة قدسی، عقل مستفاد، قوة متخیلة بسیار قوی و مصونیت از خطا در دریافت وحی، از رؤیابین متمایز می‌شود. نتیجه این که هر چند به صورت جزئی می‌توان از شناخت یکی برای فهم دیگری بهره برد اما شناخت هیچکدام مساوی شناخت دیگری نیست. تمایز رؤیای صادقه و نبوت از مقولة تشکیکی است که در عین اشتراک دارای احکام خاص هستند.

مساله حقانیت و نجات از پرسش‌های کلامی جدید است که در سال‌های اخیر در فضای حوزوی و دانشگاهی ایران اهمیت بیشتری یافته است. افزایش اهمیت این مساله اگرچه به مواجه بیشتر متفکران حوزوی ما با جهان خارج ارتباط دارد در عین حال به گسترش جهانی ابعاد مساله کثرت‌گرایی و برخی لوازم آن مانند گفتگوی ادیان و همزیستی مسالمت‌آمیز و نظایر آن نیز ارتباط دارد. در این زمینه درباب حقانیت در فضای فکری حوزه به طور عمده با دو گرایش انحصارگرایی و شمول‌گرایی مواجه هستیم و تقریبا متفکران حوزوی از کثرت گرایی حقانیت حمایت خاصی ندارند. در باب نجات نیز برخی انحصارگرا و برخی شمول‌گرا هستند اگرچه تعبیرهای یکسانی از شمول‌گرایی ندارند. همچنین برخی متفکران حوزوی مساله حقانیت را از نجات جدا می‌دانند و برخی بین آن دو پیوند می‌زنند. در عین حال اکثر متفکران حوزوی اخیر از همزیستی مسالمت آمیز و گفتگوی پیروان ادیان و فرق دینی حمایت می‌کنند. در این تحقیق با نظر به آرای شمول‌گرایانه علامه طباطبایی و آیت الله مطهری از یک سو و آرای انحصارگرایانه آیت‌الله جوادی‌آملی و آیت‌الله‌‌ سبحانی از سوی دیگر، تلاش شده است مبانی و ویژگی‌های نگرش‌های متفاوت آن‌ها به مساله حقانیت و نجات بررسی شود و سازگاری منطقی و نتایج عملی آنها استخراج گردد. علامه طباطبایی با نظر به وحدت حقیقی ادیان فرض تعدد ادیان را نادرست دانسته و در نجات پیروان ادیان ایمان به خدا و عمل صالح را کافی می‌داند. استاد مطهری نیز همسو با نظر علامه با ارائه نظریه اسلام فطری دیدگاه شمول گرایانه ای را نسبت به رستگاری تمامی انسان‌ها ارائه می‌دهد ولی در مقابل آیت الله جوادی‌آملی و آیت‌الله سبحانی با مبنایی انحصارگرایانه راه رسیدن به رستگاری و سعادت را ایمان به پیامبر خاتم و التزام به اصول دین خاتم یعنی اسلام به طور خاص می‌دانند و از نظر ایشان پیروان سایر ادیان بهره از پاداش و اجر الهی نخواهند‌ داشت.

رجبعلی تبریزی یکی از نظریه‌پردازان الهیات تنزیهی می‌باشد. وی بر این باورست که همه اوصاف خداوند، جنبه سلبی دارند و تنها از نوعی تنزیه حکایت می‌کنند و ارجاع اوصاف الهی به سلب مقابل آن است.مبنای این دیدگاه بر اساس آموزه‌های اصالت ماهیت و اشتراک لفظی وجود و تفسیرها و برداشت‌های ظاهری و قشری ازآیات وروایات می‌باشد ورگه‌های فکری مکتب نوع افلاطونی نیز درآن مشاهده می‌شود.حکیم بسیاری از امهات حکمت متعالیه، همچون، اصالت وجود و لوازم آن،بالاخص، عینیت ذات وصفات الهی را،در سه بعد هستی شناختی،معرفت شناسی و معناشناسی انکار کرده است. حکیم در استدلال­های خود در بعد هستی شناسی و معنا شناسی دچار خلط مفهوم و مصداق شده است . نگارنده بر اساس اصالت وجود و اشتراک معنوی وجود و تشکیک خاصی وجود و اصولی همچون قاعده بسیط الحقیقة و حیثیت تقییدیه اندماجی و قاعده معطی الشی دیدگاه­های حکیم را نقد کرده است.

مسئله فهم ماهیت وحی بر اساس رؤیا و نسبت‌هایی که بین رؤیا و وحی در متون دینی ذکر شده و قابلیت استنباط از آن ها، هدف پژوهشی این مقاله است. روش بررسی این موضوع، تفسیری ـ تحلیلی است که بر اساس ظواهر متون دینی در باب نسبت وحی و رؤیا و سخنان مفسران در این باب، از امکان یا عدم امکان بهره‌بردن از رؤیاشناسی برای وحی‌شناسی می‌‌پرسد. دریافته‌های این تحقیق به گونه‌شناسی انواعی از تشابه و نسبت بین وحی و رؤیا مانند؛ تضعیف حواس ظاهری، تعبیر پذیری بعضی از رؤیاهای صادقه و وحی و انزال وحی در رویا رسیدیم. همچنین رویای صادقه در متون دینی بخشی از نبوت تلقی شده است. بر این اساس، رؤیاشناسی می‏تواند به وحی‏شناسی کمک کند، و از این شیوه باید بهره برد، اما در نظریه رویا انگاری وحی مغالطات نظیر مغالطه «کنه و وجه»، «بزرگ نمایی»، «کوچک نمایی»، «تمثیل» و... شکل می‌گیرد.

همه انسان‌ها برای ادامه حیات خود، به‌ناچار در هر ثانیه، دقیقه، ساعت، روز و شب در تعامل و ارتباط با خویشتن، خانواده، محیط کسب‌وکار، جامعه، طبیعت و خداوند می‌باشند، علم ارتباطات، اصول، مبانی، قواعدی را در هر بخش از این ارتباطات تعریف و تبیین نموده تا انسان‌ها بتوانند بر این مبنا درست عمل کرده و روابط سالم و اثربخشی را در مدیریت کار و زندگی داشته باشند. از دیدگاه قرآن، اموری چون توحید، معاد، عمل صالح و ارتباط مؤثر از مشترکات ادیان محسوب شده، لذا انسان‌ها با هر دینی می‌توانند با همزیستی مسالمت‌آمیز با هم ارتباط مؤثر داشته و در کار و زندگی موفق باشند. قُلْ یا أَهْلَ الْکِتابِ تَعالَوْا إِلی‌ کَلِمَهٍ سَواءٍ بَیْنَنا وَ بَیْنَکُمْ أَلاَّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللَّهَ وَ لا نُشْرِکَ بِهِ شَیْئاً... بگو: «ای اهل کتاب! بیایید به سوی سخنی که میان ما و شما یکسان است که جز خداوند یگانه را نپرستیم و چیزی را همتای او قرار ندهیم....(آل‌عمران: 64) ...وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً......و به مردم نیک بگویید...( بقره/ 83) جذابیت قرآن در این است که سخن گفتن با همه انسان‌ها را به نیکویی سفارش کرده و این یعنی در جهان هستی همه مردم، فارغ از دین، مذهب، رنگ، نژاد، ثروت، قدرت، قوم، قبیله و کشور دارای کرامت هستند و باید به بهترین سبک با آن‌ها ارتباط برقرار کرد و این ریشه و اصل اساسی در علم ارتباطات است که قرآن به آن تأکید دارد. تحقیق پیش رو با هدف بررسی مبانی و ابعاد علم ارتباط مؤثر از منظر قرآن انجام گرفته و پیشنهاداتی برای بهبود فرآیندهای ارتباط مؤثر ارائه شده است که در این پژوهش خواهید خواند.

اوراق پیش‌رو به منظور تحقیق در مبادی اصالت وجود یا ماهیّت نگاشته شده و در پی پاسخ‌گویی به این مسأله است که اصولاً «معناداری پرسش از اصالت وجود یا ماهیّت، مبتنی بر چه پیش‌فرض‌هایی است؟» این مهم در سه گام سامان یافته و به نتایجی متفاوت از اقوال مشهور رسیده است. ابتدا تصویرسازی‌های نادرست برخی متأخّرین پیرامون سیر تاریخی مباحث ناظر به تمایز ذهنی یا عینی وجود و ماهیّت مورد نقد قرار گرفته و قدمتی بیش از ده قرن برای این مبحث فلسفی تصویر شده است. اینکه مسأله‌ی عام‌تری در نزد متفکّران مسلمان مطرح بوده و آن «کیفیّت رابطه‌ی بین وجود و ماهیّت اشیاء در عالم خارج» است. این نگاه، اهمیّت آگاهی بر مبادی پیشینی فیلسوفان، متکلّمان و حتّی عرفا را در مواجهه با این مسأله بر ما روشن می‌سازد. امّا از آنجا که شرط لازم برای فهم صحیح یک قاعده یا مسأله‌ی فلسفی، توجّه به سیر تاریخی، بستر پیدایش و فرایند تقریرات گونه‌گون از آن است، در نوشتار پیش‌رو با عنایت به پیشینه‌ی مباحث ناظر به «ارتباط بین وجود و ماهیّت اشیاء» در کتب دست اول اندیشمندان مسلمان، اطلاقات فلسفی این زوج مفاهیم از دوران فارابی تا عصر حاضر مورد تحلیل قرار گرفته است. در این راستا، توجّه ویژه‌ای نیز به اطلاقات دو مفهوم متمّم «اصیل» و «اعتباری» شده تا معانی متفاوت این مفاهیم نیز رونمایی گردد. قدم سوم در این اثر، تأمّل در مبادی تصدیقی متفکّران مسلمان به ویژه ملّاصدرا، شارحان و نقّادان وی در مقام طرح پرسش «آیا اصالت با وجود است یا ماهیّت؟» می‌باشد. در این بحث با استنادات و ارجاعات متنوّع روشن می‌شود که حتّی صدراپژوهان که میدان‌داران اصلی این بحث در چهار قرن اخیر به شمار می‌روند، بر سر مبادی تصدیقی این مسأله اتّفاق نظر ندارند. در این طریق به اعتبار مبادی تصوّری و برخی آراء مشترک اهل نظر، در باب مفاد تصدیقات پیشینی، بداهت یا عدم بداهت آنها و نیز وجه ارتباط این مقدّمات با مسأله‌ی مورد نظر، مداقّه‌های جدّی و نوینی انجام پذیرفته است. حاصل این تأمّلات آن شد که مسأله‌ی اصالت وجود یا ماهیّت حدّاکثر دو پیش‌فرض مورد اتّفاق دارد: یکی اصل پذیرش واقعیّت خارجی و دو دیگر، قاعده‌ی کلّ ممکنٍ زوجٌ ترکیبی. در گام نهایی پژوهش حاضر، با اتّکا به یافته‌های هر یک از فصول مبرهن می‌گردد که به لحاظ مبادی تصوّری، پاسخ به پرسش از اصالت یا اعتباریّت وجود و ماهیّت، در چهار شکل کلّی اصالت هردو، اعتباریّت هر دو، اصالت وجود و اعتباریّت ماهیّت و عکس آن امکان‌پذیر است؛ امّا از آنجا که پذیرش اصل قبول واقعیّت خارجی به معنای پذیرش فی‌الجمله‌ی امور ماهوی است، حالات دوم و سوم، منتفی و فضا برای بحث پیرامون دو حالت اول و چهارم با لحاظ صور مختلف هر یک از آنها باقی می‌ماند که برای حلّ این نزاع می‌بایست تبیین صحیحی از قاعده‌ی کلّ ممکن زوج ترکیبی و پیشینه‌ی آن ارائه نمود. طبعاً در این طریق، مبادی تصوّری هر متفکّری در باب وجود و ماهیّت، فرجام این مسأله را روشن می‌سازد، نه استدلال‌ها!

اثبات و نفی وجود هر موجودی فرع بر امکان تصور آن است. آیا خدا به تصور می­آید که بتوان از بودن یا نبودن او سخن گفت؟ گروهی تصور خدا را ممکن نمی­دانند. ظواهر بعضی از متون دینی و عرفانی همین است. اما مقصود این متون دینی و عرفانی، عدم امکان تصور حقیقت حق‌تعالی به علم حصولی است نه عدم امکان هر گونه تصوری. کسانی که تصور را ممکن می­دانند گاهی ظاهر سخنان ایشان امکان تصور ذات است. این سخن قابل دفاع نیست. گاهی مفاهیمی مانند «بی­نهایت»، «موجود حاضر در همه‌جا» و مانند آن را موضوع قرار داده­اند. مدعایی که این نوشته در پی دفاع از آن است عبارت است از این‌که اولاً این موضوعات پیچیده، برای قریب به اتفاق افراد فهم‌پذیر و تصورپذیر نیست. ثانیاً موضوع ادلة اثبات خدا، صفات بسیار متنوعی است که برای افراد معمول قابل فهم است، مانند «واجب­الوجود»؛ یعنی موجودی که بودنش ضروری است، یا «ناظم فراطبیعی». اما کنه این صفات نه به تصور می­آید و نه نیازی به تصور کنه صفات در ابتدای بحث از ادلة اثبات و نفی، وجود دارد.

شیخ اشراق وعلامه طباطبایی دوتن ازفیلسوفان مطرح درجهان اسلام می باشند که نظرات بدیعی رادرمباحث فلسفی واردکرده ودرحوزه معرفت شناسی ، مبناگرابوده اند.دراین مقال قبل از ورود به بحث اصلی- یعنی مبناگرایی- و بررسی تمایزات و تشابهات آراء این دوفیلسوف، مباحثی در مورد معرفت شناسی این دو تن به طور اجمال مطرح می گردد .

در این پژوهش تقریر‌های فارابی، ابن‌سینا، سهروردی، طوسی، ابن‌رشد، آکوئیناس و لایب‌نیتز و همچنین نقد های وارد شده بر آن‌ها، تحلیل و نقد شده است.از میان تقریرهای این برهان،‌ تقاریر فارابی،‌ ابن‌سینا، سهروردی و طوسی از تقریرهای ابن‌رشد،‌ آکوئیناس و لایب‌نیتز منسجم‌تر و کم اشکال‌تراند؛ ‌گرچه در نهایت هیچ یک از این تقریرها بی‌اشکال نیستند و منطقاً نمی‌توانند واجب تعالی را اثبات کنند.