جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نظریة تکامل دو جزء اصلی دارد: نیای مشترک و انتخاب طبیعی. «سازش» صفت معلول انتخاب طبیعی است. «محصول فرعی» صفت همبسته با سازش‌ است. صاحب‌نظرانی در رشته‌های مختلف از نظریة تکامل برای تبیین دین استفاده کرده‌اند. چهار رویکرد تکاملی برای تبیین دین وجود دارد: روان‌شناسی تکاملی، تکامل فرهنگی، ساختن کنام و بوم-شناسی رفتاری. روان‌شناسان تکاملی معمولاً دین را محصول فرعی سازوکارهای روانی می‌دانند که پیشتر برای اهداف معمولی تکاملی سازش یافته بودند و بعد مورد استفادة دین قرار ‌گرفته‌اند. تکاملیون فرهنگی معمولاً دین را سازشی فرهنگی برای همکاری بین غریبه‌ها و لذا بزرگتر شدن جامعه می‌دانند. دو رویکرد ساختن کنام و بوم‌شناسی رفتاری کمتر برای تبیین دین مورد استفاده قرار گرفته‌اند. ما از هر یک، یک نظریه را آورده‌ایم: ساختن کنام فره‌مند و علامت‌دهی تکاملی. صاحب‌نظرانی استدلال کرده‌اند که این رویکردها با وجود اختلاف بسیار، مکمل یکدیگرند. و نظریاتی که ما در این مقاله آورده-ایم هم با وجود اختلاف بسیار، مکمل یکدیگرند.

اراده‌گرایی الهیاتی که رویکردی ریشه‌دار در فلسفه اخلاق است و در رساله اثیفرون نیز نمود یافته، به دنبال اثبات وابستگی اخلاق به خدا است. در این مقاله که با روشی تحلیلی و کتابخانه‌ای به بررسی مسائل پرداخته شده است، ابتدا با محور قرار دادن واقع‌گرایی حداقلی -که شامل ذهن‌گرایی، بین‌ذهن‌گرایی و عینیت‌گرایی است ـ نظامی جامع برای طبقه‌بندی نظریات واقع‌گرایانه ارائه می‌شود. در ادامه با تبیین مؤلفه‌های اراده‌گرایی الهیاتی جدید روشن خواهد شد که اراده‌گرایی الهیاتی جدید در ارزش‌شناسی در زمره واقع‌گرایی حداکثری و یک نوع عینیت‌گرایی بدیع است. اراده‌گرایان الهیاتی جدید در حوزه ارزش‌شناسی مطابَق قضایای اخلاقی را یک ذات خارجی که همان ذات خوب خدا است، می‌دانند. اراده‌گرایان الهیاتی در حوزه وظیفه‌شناسی به هیچ وجه در زمره واقع‌گرایان حداکثری طبقه‌بندی نمی‌شوند. اراده‌گرایی الهیاتی جدید در بخش وظایف اخلاقی از نوعی ذهن‌گرایی خاص حمایت می‌کند که در آن، تمایلات و خواسته‌های خداوند محوریت دارد و نه گرایشات و ترجیحات انسانی.

تامس کوون در 1962 نظریه­ای اصیل در فلسفة علم ابراز داشت. اما صاحب نظرانی ادعا کرده‌اند که هیدگر آنچه را کوون «پارادایم»، «علم متعارف» و «انقلاب علمی» می­نامید، پیشتر گفته بود. مته­متیکال بودن علم جدید، نیاز به جهانهای تفسیری و افق دانایی، مبانی ادعاهای قول هیدگر به پارادایم هستند. افکندن طرح جامع، مبنای اصلی قول او به علم متعارف است. مقاومت ناهنجاریها و بازنگری ریشه­ای در مفاهیم بنیادین علم، مبانی قول او به انقلاب علمی است. ما تمام این ادعاها را رد می­کنیم. پارادایم در آراء متأخر کوون دو معنای خاص و عام دارد. طرفداران تقدم هیدگر، معنای خاص را لحاظ نکرده­اند. پارادایم به معنای عام شامل چهار جزء و وابسته به جامعة علمی است. در استدلال هر یک از طرفداران، تمام یا برخی از این اجزاء لحاظ نشده­اند و جامعة علمی محوریت ندارد. به نظر کوون در علم متعارف دانشمندان پازل حل می­کنند؛ ولی به روایت طرفداران قول هیدگر به علم متعارف، کارهای دیگری در طول این دوره انجام می­شود. به نظر کوون مقاومت مسائل ناهنجار برای رخداد انقلاب علمی کافی نیست؛ ولی به نظر طرفدار تقدم هیدگر، کافی است. نتیجه اینکه تنها شباهتهای کلی میان آراء هیدگر و کوون وجود دارد، که اختصاصی به هیدگر ندارد. و آراء فلسفة علمی کوون اصالت دارند.

فلسفه‌ی علم هیدگر محل اختلاف صاحب نظران است. برخی او را واقع­گرا می­دانند. یک دلیل آنها این است که او متعلَّق معرفت علمی را مستقل از روش‌های علمی می­دانست. برخی او را نسبیت­گرا می­دانند؛ چون به تعبیر آنها، هیدگر علم را تنها در افق دانایی هر دوران ممکن می­شمرد. برخی بین فلسفه‌ی علم هیدگر متقدم و متأخر وحدت می­بینند؛ چون او را در هردو دوره، واقع­گرا یا در هردو نسبیت­گرا می­دانند. برخی بین آن دو افتراق می­بینند؛ مثلاً به این دلیل که او در ابتدا، به استقلال موجودات از روش‌های علمی قایل بود؛ اما بعد این استقلال را رد کرد. برخی به دلایل مختلف مدعی­اند که هیدگر، پیش از تامس کوون، به آنچه او در فلسفه‌ی علمش «پارادایم»، «علم متعارف» و «انقلاب علمی» می­نامد، پی برده بود. برخی مخالف چنین ادعاهایی­ هستند. در این مقاله، آراء پنج صاحب نظر در این زمینه­ها شرح و تحلیل می­‌گردد.

در روانشناسی اخلاق، تحقیق دربارۀ حکم اخلاقی برای دهه‌ها تحت تاثیر عقل‌گرایی بوده است. از نظر عقل‌گرایان، حکم اخلاقی از طریق عقل/استدلال به دست می‌آید؛ هیجانات و شهودها هیچ نقشی در حکم اخلاقی ایفا نمی‌کنند. از نظر جاناتان هایت، حکم اخلاقی عمدتا از طریق شهود بوجود می‌آید؛ و نقش عقل، نوعا پسینی‌ست؛ بدین معنا که پس از آنکه حکم اخلاقی توسط شهودات بدست آمد، عقل در پیِ موجه کردنِ حکمِ پیشینِ شهودی برمی‌آید. در مُدل شهودگرایِ اجتماعیِ هایت، حکم اخلاقی برآمده از سیستمِ سریع و خودکار (شهودی) ماست. شهودات به نحو تکاملی، فطری هستند و از طریق فرهنگ و جامعه قابل ویرایش و تصحیح اند. هایت با توجه به آزمایش‌های تجربی مُدل شهودگرای اجتماعی خود را تایید می‌کند. علی‌رغم نقدهایِ وارد شده بر دیدگاه هایت، به نظر می‌رسد که اگر همۀ جوانب دیدگاه هایت در کنار هم مدنظر قرارگیرند، بسیاری از اشکالات قابل رفع‌اند و در مجموع دیدگاه موجّهی به نظر می‌رسد.

این کتاب مجموعه یازده مقاله کمابیش مرتبط با مسائل دینی در دوره جدید می‌باشد که به تعبیر نویسنده مقالات سازمندی خاصی میان آن‌ها برقرار است و دانستن محتوای هر کدام در فهم بقیه موثرتر است.