جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

طرح و برنامۀ فلسفۀ نقدی کانت در اخلاق‌شناسی پی‌ریزی و پی‌جوییِ اصول پیشین و ماقبلِ تجربیِ (یا به تعبیر او، مابعدالطّبیعۀ) اخلاق است. با این هدف در بنیادگذاری مابعدالطّبیعۀ اخلاق ارزش اخلاقی را به نحو مطلق فقط شایستۀ ارادۀ نیک می‌داند؛ اراده‌ای که با قانون اخلاقی مطلق عقلی و محض متعیّن شده باشد و انگیزۀ عمل به آن ادای وظیفه باشد و نه امر دیگری ازجمله احساس دلسوزی و میل به تحقّق نتیجه و اطاعت از اوامر الاهی. کانت برای قانون اخلاقی فرمول‌های گوناگونی را تقریر می‌کند (قانون کلّی، قانون کلّی طبیعت، انسانیّت، خود آیینی و ملکوتِ غایات). در آثارِ بعد از نقد دوم، کانت این بخشِ انتزاعی را تکمیل و به مسائل انضمامی مرتبط می‌کند. یکی از مسائلی که کانت به آن می‌پردازد، رفتار، روابط و میل جنسی است که برآوردن آن را فقط و فقط در قالب ازدواج قانونی مجاز می‌داند. او ازدواج را نه بر پایۀ دوستی و نه بر مبنای عشق، بلکه متّکی بر میل جنسی و قراردادی بین مرد و زن برای تبادل اندام‌های جنسی می‌داند. این تصویر از ازدواج و رابطۀ جنسی́ مسائل گوناگونی را در فضای اخلاق‌شناسی کانت مطرح می‌کند؛ ازجمله اینکه مخالفت کانت با شئ‌شدگی در تعامل بین آدمیان چگونه در برآوردن میل جنسی با ازدواج جمع می‌شود؟ آیا کانت فرمول انسانیّت خود را در این مورد استثنا می‌کند یا به نحوی در قالب همان فرمول́ ازدواج را توجیه می‌کند؟ امتناع مالکیّت آدمی بر بدن خود چگونه با ازدواج که واگذاری این مالکیّت است، جمع می‌شود؟ مفسّران کانت به این پرسش‌ها با نکاتی که در این مقاله به آن می‌پردازم، پاسخ می‌دهند. کانت هم‌داستان با نظریّه‌پردازان قانون طبیعی در اخلاق‌شناسی (همچون توماس آکوئینی) معتقد است که رابطۀ جنسیِ شخص متأهّل آشکارا فاقد هرگونه فضیلتی است، مگر اینکه با انگیزۀ تولیدِمثل انجام شود. مخالفت کانت با برخی روابط جنسی و/یا رفتارهای جنسی (همچون خود ارضایی، رابطۀ جنسی با حیوانات و هم‌جنسان) را در همین زمینه می‌توان فهم کرد. درنهایت، در این مقاله از جایگاه عشق در اخلاق‌شناسی کانت بحث می‌شود و این پرسش طرح می‌شود که آیا ما وظیفه‌ای در باب عشق ورزیدن به دیگران داریم؟

برای مشاهده فیلم سخنرانی به آدرس داده شده در آپارات مراجعه کنید.

معرفی و تحلیل انتقادی آرای جان هیک (2012-1922)، فیلسوف دین شهیر بریتانیایی ، در کتاب "مرز نوین دین و علم : تجربه دینی ، علم عصب شناسی و امر متعالی (2006 و چاپ مجدد 2010) " موضوع رساله حاضر است. در نخستین بخش رساله ، شرح کامل فصول و همچنین ترجمه پنج فصل از کتاب انجام شده است. جان هیک در این کتاب در صدد است به جدیدترین حوزه چالشی تفکر طبیعت انگار و اصالت تجربه دینی ورود یابد. او با نگاهی نقادانه به سراغ این پرسش می‌رود که آیا پیش فرض طبیعت انگارانه ، توان ابطال امکان موجودیت هویات غیر مادی را دارد. از این رو او معتقد است که مسئله رابطه مغز/ذهن مثال نقضی برای مدافعان دیدگاه طبیعت انگار است. سرانجام او اشاره می‌کند که طبیعت انگاری یک فرضیه ناب علمی نیست بلکه یک تلقی مبتنی بر پیش فرض صرف است. در دومین بخش رساله ، شاهدیم که چگونه هیک به طور نسبی در ارایه دلایل خود بر علیه طبیعت انگاری کامیاب می‌شود. در مجموع ، هیک مدعی است که مرزبندی بین پیش فرض های علم و دین ، راه حل این مناقشه معاصر است.

تحقیق حاضر در صدد بررسی قسمت‌هایی از جهان بینی متفکر بزرگ مصری، محمد عبده است. مبنای کار ما برای رسیدن به این هدف، کتابی با عنوان «محمد عبده، قراءه جدیده فی خطاب الاصلاح الدینی» اثر محمد الحداد، متفکر تونسی است. این کتاب در واقع چکیده‌ای از رساله‌ی دکتری ایشان، در دانشگاه سوربن فرانسه بوده، که در سال 1994 زیر نظر استاد ارکون، ارائه گردیده است. نویسنده هدف خود از این تحقیق را دستیابی به فهم جدیدی از گفتمان عبده بیان می‌کند و دلیل انتخاب عبده را دو چیز می‌داند: 1-‌ عبده نقطه‌ی اوج تجدد، در گفتمان دینی را به تصویر می‌کشد. 2- شهرت بسیار زیاد محمد عبدهپس از بیان توضیحات مقدماتی در مورد انواع متن و روش‌های ‌تفسیر و قرائت متون، نویسنده ادعا می‌کند که تألیفات دوران جوانی عبده ارزش بیشتری دارند. او بعضی از کتب و مقالات عبده را ناشی از اوضاع سیاسی و اجتماعی، از جمله موقعیت حساس عبده در دانشگاه الازهر می‌داند و معتقد است که بسیاری از عقاید مطرح شده در این آثار، عقاید واقعی عبده نبوده‌اند. ایشان همچنین ادعا می‌کند که بر خلاف باور عمومی، رشید رضا شناخت بسیار اندکی از عبده داشته و حتی نشان می‌دهد که رشید رضا در مواردی به حذف و احیانا تحریف آثار عبده دست زده است. بعد از این ایشان، به بیان نظرات الهیاتی خاص عبده، از جمله رد ابطال تسلسل، حادث بودن عالم، لزوم توقف در فهم کیفیت علم پروردگار، حادث بودن کلام الهی، پذیرش وحدت وجود، پذیرش حسن و قبح عقلی و ... می‌پردازد. در پایان نیز، تأثیر بعضی از شخصیت‌های ‌غربی، بر گفتمان اصلاحی محمد عبده؛ و همچنین دلایل سلفی نبودن او، مورد بررسی قرار گرفته است.

جان کاتینگهام از جمله فیلسوفان معاصر و تأثیرگذار در شاخه‌های فلسفه دین و اخلاق است. اهمیت او بیشتر به خاطر دیدگاه و روش خاص وی در تمایل به دین‌مداری و تا حدی دور از معرفت عقلانی است که در عین حال به جزم گرایی نیز منجر نشده است. او منتقد رویکردهای متداول در فلسفه دین است که تاکنون با چشم‌اندازی هنجاری و غیر قابل انعطاف عقلانی عمل کرده‌اند؛ از نظر او این رویکردها بر استدلال‌های عقلانی استواراند و فرایندهای راستی‌آزمایی‌شان چه برای خداباوران و چه خداناباوران اغلب بر پایه منطق متداول است و البته کارایی منطق و استدلال صرف محدود و معین است. وی اضافه می‌کند که این رویکردها در پی آنند که همانند آرمان‌های علمی، بی‌طرف و مجزا باشند، ولی با این همه، به عنوان ایده آل‌هایی برای فلسفه دین نامناسب‌اند. موضع جان کاتینگهام به گونه‌ای است که تفکیک میان دو حوزه فلسفه و ادبیات را آن‌چنان جدی نمی‌داند، بلکه از عنصر ادبیات نیز در تبیین خویش بسیار بهره می‌گیرد، اما این به معنای به‌کارگیری بی‌وقفه عبارات و اشعاری از کتب مقدس و ادبی نیست، بلکه به این معناست که زمینه گسترده‌ای را برای به‌کارگیری منابع مکتوب و ادبی، در جایی که مرتبط با موضوع بحث هستند، فراهم آورد تا بدین وسیله درک ما از این موضوعات غنی‌تر شود و در عین حال به عوامل تأثیرگذار فرهنگی و تاریخی، در شکل‌گیری ساختارها و رویه‌های فلسفی نیز توجه می‌کند. به طور کلی به سمت رویکردی انسانی یعنی الگویی که بتواند موضوع را با حساسیت‌های بیشتر اخلاقی و معنوی شکل دهد و در ایجاد اعتقاد دینی، مؤثرتر واقع شود.

در این رساله ترجمه و تحلیل انتقادی آرای پیتر ون اینوگن در باب مسأله شر بر اساس کتاب "مسأله شر و برهان بر مبنای شر (2006)" مورد بررسی قرار می‌گیرد؛ اینوگن قصد دارد مسأله شر را از نگاهی نو تحلیل کند؛ او معتقد است که مسأله شر نمی‌تواند دلیلی بر عدم وجود خدا باشد، به همین دلیل ابتدا به تعریف مسأله شر میپردازد و سپس با روشی غیر دکارتی و در واقع با روش آنسلمی یعنی برشمردن اسماء الهی سعی در اثبات وجود خدا دارد. به نظر وی مسائل بنیادین فلسفی بی‌پاسخند و مسأله شر یک مسأله بنیادین است که نمی‌توان از طرق آن عدم وجود خدا را اثبات کرد. همچنین مسائل جزئی شر را از مسأله فراگیر شر تفکیک می‌کند و به پاسخهای مختلفی که به مسأله شر داده شده می‌پردازد؛ از جمله دفاعیه اراده آزاد.

متکلمان مسلمان در تألیفات خود، در مواردی علاوه بر تبیین باورهای خود، به طرح و بررسی آموزه‌های سایر ادیان و یا اشخاص خاصی نیز می‌پرداختند. دیوید توماس در کتاب «آموزه‌های مسیحی در کلام اسلامی» به استخراج چهار متن از چهار متکلم، مربوط به قرون سوم و چهارم هجری، و ترجمه این متون به زبان انگلیسی و تحلیل‌شان، مبادرت نموده است. در رساله حاضر، بر اساس این کتاب، به بررسی دو متن کلامی مربوط به قرن سوم و چهارم پرداخته شده است که نویسندگان در آن‌ها به طرح و بررسی آموزه‌های مسیحی اهتمام داشته‌اند. این متون از میان آثار الانباری (معروف به الناشئ الاکبر، م.293) و ماتریدی (م. 333)، انتخاب شده‌اند.