جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

معنای زندگی یکی از مهمترین دغدغه¬های بشر امروز و از مسائلِ سرنوشت‌ساز در میان فیلسوفان، روان¬درمانگران و اخلاق¬پژوهان معاصر است. در پژوهش‌ حاضر، معنای زندگی از نگاه ملاصدرا، در مقام یک فیلسوف مسلمان، و ارویـن یالوم، در مقام یک روان‌درمانگر اگزیستانسیالیست معاصر غربی، بررسی شده است. پرسش مهم مقالـه اینـست کـه مبانـی جهـان‌شناختـی و انسان‌شناختی معنای زندگی از دیدگاه ملاصدرا و اروین یالوم چیست؟ این پژوهش روشن میسازد که در مبانی فلسفی ملاصدرا، خدا با جلوه¬های جمالی و جلالی، بمثابه غایت هستی و معنابخش به هستی و انسان با ویژگی اشتداد وجودی، تجردی و کثرت نوعی حضور دارد. در مقابل، در مبانی فکری یالوم محوریت خدا انکار میشود و جهان فاقد معناست و این آدمی است که باید زندگیش را معنادار کند. بنابرین میتوان گفت در فلسفۀ ملاصدرا، با کشف معنا و در تفکر یالوم، با جعل معنا سروکار داریم. در مسئلۀ معنای زندگی، رویکرد ملاصدرا غایت‌گرایانه و الهی است و رویکرد یالوم، غیرغایت‌گرایانه و غیرالهی.

دربارۀ متعالی بودن یا حلولی بودن «برهمن» اوپانیشادها ، تفسیرهای متفاوتی ارائه شده است. طیفی بر این باور هستند که اوپانیشادها به نوعی بازگشت از جهان به درون آدمی است و گذر از آرای مشرکانه به آرای وحدت­گرایانه در هند است. در مقابل، گروهی از همه خدایی و حلول برهمن در اوپانیشادها سخن می­گویند. همچنین، «برهمن» به روایت اوپانیشادها گاهی به اوصاف پدیده­های این جهانی متصف می­شود و زمانی متعالی از هر اسم و وصف و شناختی معرفی می­شود. پرسش نگارنده این است: پارادوکس تعالی و انکار تعالی برهمن را چگونه می­توان تبیین کرد؟ نتایج این پژوهش عبارت است از: یکم. در اوپانیشادها ما با تعالی صرف برهمن روبرو نیستیم و مدام تعالی برهمن اثبات و انکار می­شود. این پدیدةبظاهرتناقض­آمیز در اوپانیشادها را می­توان با تفکیک دو مقام ذات و فعل یا تفکیک دو ساحت باطن و ظاهر برهمن برطرف کرد؛ دوم. برهمن در مقام ذات برخوردار از همة گونه­های تعالی بجز تعالی وجودی است و در همین برهمن در مقام فعل، همة گونه­های تعالی نفی می­شود و آنچه اثبات می­شود حضور است نه حلول؛ سوم. نام­ها و ویژگی­های شایع و رایجی را که میان ما مرسوم است نمی­توان بر برهمن اطلاق کرد چون برهمن نامتناهی است و نام­ها و ویژگی­های رایج، تعین­بخش و محدود کننده است و قاعدتاً برهمن باید رها و متعالی از این امور تقیدبخش باشد.

با توجه به اینکه مسئولیت پذیری در تمام ابعاد مختلف زندگی تأثیر بسزایی داشته و نگاه اندیشمندان و فلاسفه را نیز همواره در تمام ادوار زندگی به خود معطوف داشته است. نگاه پدیدارشناسانه به مسألة مسئولیت پذیری به ما کمک میکند تا با تاریکسازی و بداهتزدایی از مسئولیت پذیری به چهرة جدیدی از مسأله و لوازم متفاوتی از آن دست یابیم و جهانی که در آن، مسئولیت پذیری شکل میگیرد ترسیم شود. پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی انجام شده است و به دنبال پاسخ به این پرسش است که «مؤلفه های پسینی جهان مسئولیت پذیری در نهج البلاغه چیست؟» دستاوردهای این پژوهش عبارت است از: مسئولیت پذیری محفوف به دو نحوه وجود است؛ 1. وجود مؤلفه های پیشینی که پیش از مسئولیت پذیری و فارغ از آن حضور دارند همانند: خدا، سلامت روح، انسان کامل به مثابة الگو، و وحی؛ 2 وجود مؤلفه های پسینی که پس از مسئولیت پذیری و برآمده از آن هستند همانند وجود اصیل آدمی، آرامش وجودی، شادی وجودی، و تعامل وجودی. مسئولیت پذیری نه فضیلتی در ردیف فضایل و کمالات، بلکه کانون شکلگیری کمالات و فضایل دیگر است و ما برای دین‌ورزی اصیل، سخت به مسئولیت پذیری نیاز داریم.

بحث اوضاع فلکی و موقعیت ستارگان و همچنین نحوه قرار گرفتن آن‌ها و متعاقباً سعدی و نحسی روزها مسأله‌ای است که از دیرباز توجه مردم را به خود جلب کرده است. بسیاری از مردمان بر این باورند ک اوضاع فلکی نقش تعیین‌کننده در اتفاقات زندگی آن‌ها دارد. این باور در بخش علمی مسأله، امری انکارناپذیر است مانند اعتقاد به تأثیر خسوف و کسوف در پدیدارهای طبیعی. اما بخش غیرعلمی آن عموماً به شکل خرافات در زندگی انسان‌ها نمود پیدا کرده است؛ این که اساساً اوضاع فلکی علاوه بر تأثیرات طبیعی بتواند تعیین‌کننده‌ی مفاهیم ارزشی از جمله سعد و نحس ایام باشد، دغدغه‌ای است که حتی فیلسوفان از آن فارغ نبوده‌اند؛ از جمله‌ی آن‌ها خواجه ‌نصیرالدین طوسی است. سوال پایه تحقیق حاضر آن است که خواجه نصیر الدین طوسی چه تبیین فلسفی از سعد و نحس ایام مطرح میکند؟ دستاورد این پژوهش عبارتست از آنکه مسأله سعد و نحس ایام و انتساب آن‌ها به اوضاع فلکی از نگاه فیلسوفان به دور نمانده است و خواجه نصیر الدین طوسی بر اساس مبانی انسان شناختی و جهاشناختی تاثیر افلاک بر نفوس و سعد و نحس ایام را تحلیل و تبیین کرده است. او معتقد است فعل و انفعالات و حرکت افلاک و شکل و نظم بین ستارگان و اجسام فلکی ، با توجه به توان و قابلیتی که نفس انسانی برای تاثیر در جسم و تاثر از آن دارد، می تواند موجبات سعدی و نحسی ،در زندگی انسان و همچنین تأثیر در زمین و اجسام موجود در آن را فراهم سازد .

در حکمت سینوی، عمل برپایة مؤلفه­ هایی همچون قوة مُدرِکه و محرکه استوار است و گوناگونی قوای ادراکی و مهم­تر از آن، کارکرد سه ­گانة قوة متخیله (ترکیب، تفصیل و محاکات) و اثرپذیری عمل از مزاج، ملکه و شاکله، چهره متفاوتی از فرایند صدور عمل را عرضه می­ کند. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که براساس تحلیل فراشناختی عمل و ظرفیت­ های درونی حکمت سینوی، چند فرایند از صدور عمل می ­توان به ­دست داد. نتایج این پژوهش بدین شرح ­اند: برخلاف گزارش­هایی که از حکمت سینوی درباره صدور عمل به ­دست داده شده است، می­ توان گفت ما نه با یک فرایند ساده، بلکه با فرایندهای گوناگون صدور عمل روبه ­رو هستیم و دست ­کم، چهارده فرایند صدور عمل را می ­توان از آثار ابن‏ سینا استنباط کرد. برخلاف برخی گزارش­ها ابن‏ سینا در مواضع متعدد، دربارۀ محاکات قوه متخیله سخن گفته است. صور و معانی گاهی به ­صورت اولیه و پیش­از ترکیب و تفصیل، منشأ صدور عمل می­ شوند، گاهی پس­ از ترکیب و تفصیل به عمل می ­انجامند و گاه محاکاتی از صورت و معنا منشأ صدور فعل می ­شود. چهار گونه کنترل بر عمل به معاونت قوای متخیله و مفکره وجود دارد: کنترل ارادی پایه، کنترل ارادی فوری غیرپایه، کنترل ارادی بلندمدت و کنترل ارادی غیرمستقیم. شایان ذکر است که تاکنون، پژوهشی درحوزۀ ارائۀ چهارده فرایند از صدور عمل و صور چهارگانة کنترل عمل صورت نگرفته است.

حضور دولت آل‌بویه و نقش برجسته‌ی آن در موقعیت سیاسی بغداد، از فشارهای وارده بر شیعیان کاست و زمینه را برای فعالیت آنان فراهم نمود. شیعیان با استفاده از این آزادی سیاسی، به نشر عقاید و آموزه‌‌های خویش پرداخته و به تدوین، تنظیم و تبویب آن‌ها همت گماشتند. در این دوره، از سوی مخالفان، ایرادها و اشکالاتی به مهم‌ترین اعتقادات شیعی وارد می‌شد که برخی از متکلمان و عالمان شیعی، همچون شیخ مفید و شیخ صدوق در آثار متعددی به دفاع از تشیع پرداختند. این دو عالم مانند بسیاری دیگر از دانشمندان شیعی، با مباحثه و مجادله‌ی کلامی با دانشمندان دیگر فرق، به تثبیت و تحکیم بسیاری از اصول و عقاید شیعی پرداختند. از جمله آثار این دو عالم، الارشاد فی‌المعرفه الی‌العباد و عیون اخبارالرضاست. شیخ مفید و شیخ صدوق برای دفاع از تشیع از اخبار و گزاره‌های تاریخی بهره-های فراوانی بردند، به طوری‌که این دو کتاب، بیش‌تر به عنوان آثاری تاریخی جلوه‌گر شدند. استفاده از گزاره‌های تاریخی در اثبات مسائل کلامی؛ همچون نصّ امامت، علم امام، عصمت امام، معجزات امام، و غیره همان پیوند میان کلام، حدیث با تاریخ است که در عیون اخبارالرضا و الارشاد دیده می‌شود. هر چند شیخ صدوق و شیخ مفید در مقام استاد و شاگردی بودند اما به دلیل تعلق به دو مکتب متفاوت قم و بغداد، در برخی دیدگاه‌های کلامی و تاریخی اختلاف هایی داشتند. در این پژوهش تلاش شده است با تکیه بر دو کتاب الارشاد و عیون اخبارالرضا و همچنین منابع کلامی، حدیثی و تاریخی، به بررسی تطبیقی آرای تاریخی شیخ مفید و شیخ صدوق در دو اثر الارشاد و عیون اخبارالرضا پرداخته شود. بر اساس مطالعات انجام شده و یافته‌های به دست آمده، شیخ مفید و شیخ صدوق نه به عنوان تاریخ‌نگار، بلکه به مثابه‌ی دو متکلم، جهت اثبات اصول عقاید شیعی، از گزاره‌های تاریخی بهره‌های فراوانی برده‌اند. در این پژوهش مواردی همچون بحث امامت، عصمت، علم غیب، شهادت امامان و غیره به عنوان وجوه اشتراک و افتراق دیدگاه‌های تاریخی این دو عالم مورد توجه قرار گرفته است. هر چند شیخ مفید برخلاف استادش، بیش‌تر بر عقل و دلایل کلامی تأکید داشت اما در نهایت این دو عالم نقش بسیاری در دفاع از حقانیت تشیع و اثبات آن بر عهده داشتند.

هدف پژوهش حاضر بررسی دیدگاه فلسفی ملاصدرا درباره ی رویکرد تربیتی معاد است این پژوهش از تحقیقات نظری است و با روش تحلیلی - اسنادی ضمن بیان آراء ملاصدرا در زمینه ی معاد و مقدمات آن به بررسی نقش اعتقاد به معاد در زندگی دنیوی و اخروی انسان پرداخته است .نتایج این پژوهش نشان می دهد که ملاصدرا تهذیب و تزکیه ی نفس را برای نیل به تربیت انسان و رسیدن به کمال و سعادت واقعی که کشف معرفت حق و لقا الله است ، ضروری می داند . بر اساس مبانی فلسفی مطرح در دیدگاه وی ، اعتقاد واقعی و ایمان راسخ به معاد و حیات پس از مرگ سبب می شود که با ساماندهی زندگی دنیوی و دوری از تعلقات مادی و آلودگی ها و پلیدی ها ، حیات اخروی مطلوب و همراه با سعادت واقعی را بدست اورد. واژه های کلیدی : تربیت ، معاد ، انسان ، ملاصدرا

آیت الله سید محمد باقر صدر، اندیشمند بزرگ اسلامی، در عرصه معرفت شناسی و فلسفه علم، با تفسیری نو از روش استقراء که بر حساب احتمالات استوار است، به اکتشاف مکتبی نو به نام مذهب ذاتی، دست یافت. در این روش علاوه بر روش عقلی که بر زایش و توالد موضوعی و حقیقی( تلازم میان موضوع دو شناخت) تنها استوار است، از روش دیگری به نام زایش ذاتی استفاده می کند که بر اساس تلازم میان خود دو شناخت است نه موضوع آن. نوآوری شهید صدر در فلسفه دین بر اساس مبنای معرفتی خود که بر استقراء استوار است، به اثبات وجود خداوند می پردازد. ایشان در رابطه دین با اخلاق، تاریخ، علم، نظریاتی بدیع ارائه داده اند که بر مبنای تفکر اسلامی و دینی ایشان استوار است. شهید صدر در حوزه جوابگویی به مکاتب الحادی، که مهم ترین آن ها مارکسیسم است، به رویارویی این مکتب رفته و بر اساس دلایل منطقی و علمی، نظریات آن ها را با نقدهای مؤثر به چالش می کشد. نوآوری شهید صدر در حوزه فلسفه سیاسی، استفاده از دو مفهوم قرآنی خلافت (انسان جانشین خداوند بر زمین) و شهادت (گواهی پیامبر بر امت) در تشکیل حکومتی اسلامی توسط گواهان امت، بر اساس عدالت، آزادی و مردم سالاری دینی، است.