جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مرحوم علامه‌ مجلسي‌ درباره‌ نهضت ترجمه در صدر اسلام می نویسد: «ترويج‌ كتب‌ فلاسفه‌ در ميان‌ مسلمين‌، از بدعت‌هاي‌ حاكمان‌ جور و معاند با ائمه‌ معصومين عليهم السلام براي‌ سلب‌ توجه‌ مردم‌ از ائمه‌ و شرع‌ مبين‌ بود. از جمله‌ مؤيدات‌ اين‌ ادّعا، مطلبي‌ است‌ كه‌ صفدي‌ در شرح‌ «لاميةالعجم‌» مي‌نويسد: هنگامي‌ كه‌ مأمون‌ با يكي‌ از پادشاهان‌ مسيحي‌ معاهده صلح‌ بست‌، از وي‌ مجموعه كتاب‌هاي‌ يوناني‌ را درخواست‌ كرد. آن‌ پادشاه‌ با نزديكان‌ خود رايزني‌ كرد و همه آن‌ها جز يك‌ روحاني‌ مسيحي‌ مخالفت‌ كردند. آن‌ روحاني‌ مسيحي‌ گفت‌، اين‌ كتاب‌ها را روانه‌ كنيد، زيرا اين‌ علوم‌ هيچ‌گاه‌ در اختيار يك‌ حكومت‌ ديني‌ قرار نگرفته‌ است‌ مگر اين‌كه‌ آن‌ را به‌ تباهي‌ سوق‌ داده‌ و ميان‌ عالمانشان‌ اختلاف‌ افكنده‌ است‌. علامه مجلسی می افزاید: مشهور آن‌ است‌ كه‌ اوّلين‌ كسي‌ كه‌ اقدام‌ به‌ ترجمه كتب‌ يوناني‌ به‌ زبان‌ عربي‌ نمود، خالد پسر يزيد پسر معاويه‌ بود و نيز از جمله‌ شواهد تمايل‌ خلفا به‌ فلسفه‌ اين‌ است‌ كه‌ يحيي‌ برمكي‌ چون‌ دريافت‌ كه‌ هشام‌ بن‌ حكم‌ [صحابي‌ معروف‌ امام‌ صادق عليه السلام] به‌ فلاسفه‌ انتقاد مي‌كند، هارون‌ را تحريك‌ به‌ قتل‌ هشام‌ نمود.» (1) تحلیل استاد محمد رضا حکیمی در باره نهضت ترجمه متون یونانی چنین است: «چرا پيامبر اكرم‌ صلي الله عليه و آله دستور ترجمه فلسفه‌ را ندادند و به‌ اين‌ كار نپرداختند تا مسلمين‌ دين‌ را عقلي‌ بفهمند! و چرا ائمه‌ طاهرين‌ عليهم السلام در جريان‌ ترجمه فلسفه‌، هيچ‌ كمكي‌ به‌ آن‌ نكردند (بلكه‌ مخالفت‌هايي‌ نيز ابراز داشته‌اند و همواره‌ تاكيد كرده‌اند كه‌ معارف‌ ديني‌ را از غير قرآن‌ نياموزيد كه‌ گمراه‌ مي‌شويد)؛ آيا پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و ائمه‌ طاهرين‌ عليهم السلام خبر نداشتند كه‌ چنين‌ فلسفه‌ و عرفاني‌ وجود دارد؟ آيا ايشان‌ در حق‌ دين‌ و فهم‌ دين‌ كوتاهي‌ كرده‌اند و اين‌ بني‌اميّه‌ و بني‌عباس‌ بودند كه‌ با كمك‌ بي‌دريغ‌ مترجمان‌ يهودي‌ و نصراني‌ و مجوسي‌ ـ و گاه‌ برخي‌ از ملاحده‌ ـ فلسفه‌ يوناني‌ و عرفان‌ هندي‌ و سلوك‌ اورفئوسي‌ را ترجمه‌ كردند و ريختند در مساجد و مدارس‌ مسلمين‌ و در كنار قرآن‌، دكاني‌ به‌ اين‌ وسعت‌ گشودند؟!… آري‌ آنان‌ براي‌ بستن‌ «بيت‌القرآن‌» در مدينه‌، بيت‌الحكمة را در بغداد گشودند و گرنه‌ كسي‌ (هارون‌) كه‌ مجسمه علم‌ و سلوك‌ و عبادت‌ و معرفت‌ و تبلور آيه‌ آيه‌ قرآن‌ را ـ سال‌ها در سياهچال‌ها ـ زنداني‌ و سرانجام‌ مسموم‌ و شهيد مي‌كند، مي‌تواند مروّج‌ بي‌قصد و غرض‌ علم‌ و فرهنگ‌ ـ آن‌ هم‌ در حوزه اسلام‌ ـ به‌ شمار آيد؟ يا كسي‌ (مأمون‌) كه‌ مطلع‌ انوار علم‌ قرآني‌ و معارف‌ سبحاني‌ و تعاليم‌ وحياني‌ را آن‌ گونه‌ به‌ اين‌ سوي‌ و آن‌ سوي‌ مي‌كشد و مجالس‌ «مناظرات‌» تشكيل‌ مي‌دهد و از فلاسفه‌ و متكلّمان‌ زمان‌ دعوت‌ مي‌كند تا امام عليه السلام را محكوم‌ كنند و در نهايت‌ هم‌، در نهايت‌ غربت‌ و مظلوميّت‌، آن‌ تجسّم‌ عقل‌ اعلا و تعاليم‌ والا و معارف‌ عليا را مسموم‌ و شهيد مي‌كند و بشريت‌ را از چنان‌ خورشيد تابان‌ علم‌ و معرفت‌ و اقيانوس‌ موّاج‌ فطرت‌ پروري‌ و تربيت‌ محروم‌ مي‌سازد، باني‌ تمدن‌ اسلامي‌ و طرفدار علم‌ مي‌تواند شمرده‌ شود. چه‌ بيت‌الحكمة و مخزن‌ المعرفَة و وعاءُ العلمي‌ بالاتر و فروغ‌ افكن‌تر و عقل‌ پرورتر از وجود علمي‌ قدّوسي‌ و سرّ تعاليم‌ سبّوحي‌، حضرت‌ امام‌ ابوالحسن‌ علي‌ بن‌ موسي‌ امام‌ رضا عليه السلام.» (2) ——————————- [1]- بحارالانوار57/ 197 [1] . حكيمي‌، محمدرضا، مقاله عقل‌ خود بنياد ديني‌، روزنامه همشهري‌، كتاب‌ ضميمه‌ آذرماه‌ 1380، ص‌ 43

بخشی از مقدمه کتاب: «طرفداران تصوف، مخالفان و منتقدان را دائماً به قشرى ‏گرى و نفهمى متهم مى ‏كنند و حاضر نيستند با مخالفان عقايد صوفيه به بحث و مناظره آزاد علمى بپردازند و اگر حاضر نيز شوند به جاى بحث علمى، با پيش كشيدن نام برخى از شخصيت ‏ها محترم معاصر و اين ادعا كه آنان مدافع تفكرات عرفاى صوفى بوده ‏اند، جو را متشنّج مى ‏كنند به نحوی كه آن مخالفْ مجبور به سكوت شود و دم برنياورد! اكنون در اين بخش و بخش‏ هاى بعدى با استناد به پاره ‏اى از سخنان عرفا و متصوفه به خوانندگان محترم نشان مى‏ دهيم كه آيا مخالفان اين تفكرات ، قشرى و نفهمند و يا اينكه آنان آزادانديش و تابع وحى مقدس ‏اند؟!! در پايان اين مقدمه از تمام خوانندگان محترم درخواست مى ‏نمايم كه اين مجموعه مختصر را بدون پيش ‏داورى و با فكرى آزاد و دور از تعصب مطالعه نمايند و سپس قضاوت كنند.»

سرفصل های مهم مطرح شده در این دوره : ▫️طرق معرفت خداوند متعال ▫️براهین اهل بیت علیهم السلام در اثبات عقلی خداوند متعال ▫️اثبات حدوث عالم ▫️برهان استحاله بی نهایت ▫️اثبات واحدیت خداوند متعال ▫️کمال معرفت خداوند متعال ▫️صفات کمال خداوند متعال ▫️نسبت بین خالق و مخلوق ▫️خلق و نحوه خلقت خداوند متعال ▫️خلق لا من شیء ▫️بررسی انواع توحید و معانی آن و….

ترجمه ماشینی: این مقاله چاپ انتقادی سه متن از متکلمان زیدیه قرن ششم/ دوازدهم یمن در رد مفاهیم فلسفی را ارائه می دهد. این سه متن قاضی جعفر بن احمد بن کتاب عبدالسلام البوهلی (متوفی 573/1177-78) کتاب الرساله المنصیفه لی المتکلمین و الفلاسیفه (مسأله النفس) و دو رساله الرصه الرأس د 584/1188)، المسائله الکاشیفه عن بوطلان شبهات الفلاسفه، ردی بر آموزه فیلسوفان در مورد ابدیت جهان، و مصائل فی ابطال القل بی الطالعظوم. -ṣūra wa-anna l-jism murakkab minhumā، رد هیلومورفیسم. رساله قاضی جعفر که تنها بخشی از آن به دست ما رسیده است، شامل چهار نقل گسترده از یک اثر فلسفی ناشناس است. اینها به طرز شگفت انگیزی شبیه به مواردی است که رکن الدین بن ملاحمی (متوفی 536/1141) در «تحفة المتکلمین فی الرد علی الفلاسفة» آورده است. به همین ترتیب، پاسخ‌های قاضی جعفر به استدلال‌های فیلسوفان، شباهت زیادی به پاسخ‌های ابن‌ملاحمی دارد. با این حال، مقایسه آیات مربوطه نشان می‌دهد که این احتمال که قاضی جعفر از «تحفة» ابن‌ملاحمی به‌عنوان منبع خود رجوع کرده باشد، به‌راحتی منتفی است. به نظر می‌رسد که هر دو بر منبعی مشترک و تاکنون ناشناس تکیه کرده‌اند که احتمالاً توسط نویسنده‌ای معتزلی نوشته شده است. بنابراین رساله قاضی جعفر یکی دیگر از نقدهای اولیه معتزلی بر فلسفه ابن سینا است که ممکن است تا حدودی روشنگر پذیرش فلسفه ابن سینا (متوفی 428/1037) در میان متکلمان قبل از ابن الملاحمی باشد.

ترجمه ماشینی: عطا انزلی و س.م.هادی گرامی در کتاب «مخالفت با فلسفه در ایران صفوی» نسخه ای انتقادی از یک نسخه خطی منتشر نشده ارائه می دهند که می توان گفت عاقلانه ترین و گسترده ترین اثر جدلی علیه فلسفه و عرفان فلسفی از دوره صفویه است. مقدمه تحلیلی گسترده و عمیق از وضعیت فلسفه در اواخر دوره صفوی ارائه می‌کند و کار ملامحمد طاهر قمی (متوفی 1689) را در چارچوب وسیع‌تری از تحولات فرهنگی و فکری مربوط به زمان خود قرار می‌دهد. خود محتوای حکمت العارفین بین رد بسیاری از ادله سنتی فلسفی درباره ذات خداوند و صفات او و مهمتر از آن برای علاقه مندان به تاریخ فکری صفویه، حمله به ملاصدرا و شاگردانش به دلیل ترکیب عناصر اساسی تقسیم می شود. اندیشه ابن عربی در چارچوب گفتمان سنتی فلسفی.

كشف الفضائح اليونانية و رشف النصايح الإيمانية اثر شهاب‌الدین عمر بن محمد سهروردی (متوفی 632ق)، کتابی است در رد فلسفه. تحقیق و تصحیح کتاب، به قلم رئيس دانشكده شريعت اسلامی قطر؛ عایشه یوسف مناعی صورت گرفته است. کتاب به زبان عربی و در جمادی‌الاول‎ سال‎ 621‎ق تألیف شده است. این کتاب پس از «عوارف المعارف»، از مهم‎ترین و معروف‎ترین آثار سهروردی است. این اثر سهروردی‎ پس‎ از‎ انتشار، در میان دانشیان و فاضلان سده هفتم و هشتم شهرت زیای یافت و پشتیبانان و مخالفان پیدا کرد‎. ضیاءالدین ابوالحسن مسعود بن محمود شیرازی از عالمان و مشایخ نام‌بردار سده هفتم (م 655) با این‎ اثر‎ سهروردی خصومت می‌ورزید و در کتابی به نام «كشف الأسرار الإيمانية و هتك الأستار الحطامية» در رد و جواب آن پرداخت؛ به‌طوری‌که پس از چندی آن کتاب را به دو رساله دیگر در خصوص حکمت‎ اسلام و عظمت شأن و شوکت حکمای مسلمان، مذیل کند یکی به نام «اشارات الواصلین» و دیگری «الرسالة الكنه»؛ اما همچنان که «تهافت التهافت» ابن رشد، هرگز نتوانست بر رونق و بازار «تهافت الفلاسفة» محمد‎ غزالی‎، اثری کاری و نابودکننده داشته باشد، ردیه مسعود شیرازی نیز نتوانست از شهرت و رونق اثر حاضر بکاهد، چنانچه در سده هشتم، به قول معین‌الدین یزدی «از میامن دولت‎ محمدی‎ و صفای نیت مؤلف، شهرت و قبول این کتاب هم‌عنان صبا، به آفاق رسیده و با انوار خورشید به اطراف اقالیم مشهور، مذکور گشته، اهل‌دل را انیس روح‌افزای‎ شد‎ ‎و سالکان راه حق را جلیس غم‎زدای آمد».