جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بي‌ترديد عقل حد مشخصي دارد و (مستقل از ديگر قوا) از درک پاره‌اي امور عاجز است؛ اما محدودة عقل تا کجاست و چه کسي مي‌تواند حدود آن را مشخص کند؟ آيا عقل در قلمرو خود نيز خطا مي‌کند؟ در اين مقاله، به دنبال اثبات اين ادعا بوده‌ايم که حجيت و عصمت عقل در محدوده‌اي که خود تشخيص مي‌دهد، ذاتي است و قابل کم و زياد شدن از بيرون نيست؛ يعني اولاً تعيين حدود عقل را نمي‌توان به غير عقل سپرد؛ و هر تلاشي براي تحديد عقل از بيرون عقل، تنها مي‌تواند تنبيهي براي عقل باشد تا خود را از جهل بسيط يا مرکب به در‌آورد و به محدوديت‌هاي خود، «علم» يا «علم به علم» پيدا کند؛ ثانياً عقل در قلمرو خود خطا نمي‌کند و خطاهاي به ظاهر عقلي، به ديگر ابعاد انسان عاقل بازمي‌گردند؛ ثالثاً تشکيک در توان عقل و انکار عصمتِ عقل در محدوده‌اي که براي آن آفريده شده است، سرانجامي جز گرفتار شدن در نوعي شکاکيت فراگير و خلاف فطرت ندارد.

انسان، موضوع تعلیم و تربیت است؛ تعریف و ماهیت او، مبدأ و غایت او، ساختار آفرینش او و نیز ابعاد رفتاری او، فلسفۀ تعلیم و تربیت را از جهات گوناگون تحت تأثیر قرار می‏دهد. جهت‏گیری تعلیم و تربیت در مکاتبی که: انسان همسان حیوانات تعریف می‏شود، غایت او از سنخ هدف‏های محدود دنیوی است، ساختار وجودی او تک‏بعدی و جسمانی محض بوده و ویژگی‏های مطلوب او ناظر به صفاتی مشترک با حیوانات باشد، بسیار متفاوت است با جهت‏گیری آن در نظام فکری که به وجود فصل ممیّز انسان از حیوان، غایت̀مندی، ساختار وجودیِ دو یا چندبُعدی با اصالت روح و صفات الهی برای انسان قائل است. مولفه‎های تعلیم و تربیت به‏منزلۀ متغیرهای وابسته‏ای برای صفات انسان است و انسان‏شناسی دلالت-های فراوانی در چیستی، امکان و ضرورت، و چگونگی تعلیم و تربیت دارد. از آن̀جا که کامل̀ترین شناخت از انسان، با مراجعه به معرّفی خالق او به̀دست می̀آید، این پرسش مطرح است که آموزه‏های اسلامی، چه دیدگاهی دربارۀ انسان دارند و این دیدگاه چه دلالت‌هایی در فلسفۀ تعلیم و تربیت دارد؟ این رساله پرسش فوق را از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی، به‏عنوان یکی از برجسته‏ترین مفسران قرآن، که رویکرد صدرایی را در تفسیر آموزه̀های اسلامی معتبر و صحیح دانسته و نظریات ایشان بازتاب̀های فراوانی در میان اندیشمندان اسلامی داشته است، مورد بررسی قرار داده و بر پایۀ نگرش انتقادی به آن، چارچوب مفهومی جایگزین معرفی کرده است.از دیدگاه آیت̀الله جوادی آملی، انسان موجودی جسمانی روحانی است که قوام ماهیت او به روح الهی، تعلیم قرآن و بیان، فطرت، خلافت الهی و شکر است. برآیند این ویژگی̀ها به̀عنوان حیّ متأله، انسان را از سایر جانداران متمایز می̀سازد. تحصیل انسانیت و همۀ کمالات انسانی، در گرو رسیدن به مراتب حیات متألهانه است. این مبدأ صوری، پیوندی عمیق دارد با غایت انسان که "عبادت خدا" در مقام عمل، "شناخت اسما و صفات الهی" در مقام علم و معرفت، و "تخلق به اخلاق الهی" در ساحت اخلاق است. فطرت که ناشی از بُعد روحانی انسان است، مهم̀ترین سرمایه برای تحقق حیات متألهانه است و تکیه بر فطرت می̀تواند به همۀ شناخت̀ها، گرایش̀ها و اعمال انسان، در مسیر صیرورت آگاهانه و اختیاری جهت الهی دهد. در مقابل، طبیعت که ناشی از بُعد جسمانی است، زمینۀ گرایش به خوی̀ها و رفتارهای حیوانی در انسان ایجاد می̀کند. قلب انسان، حقیقت او، روح مجرد او، جایگاه فطرت و محل دریافت الهامات الهی است. عقل، از قوای ادراکی است که از گزند وهم و خیال مصون است و مطالب نظری و عملی را مورد بررسی قرار می̀دهد تا به حکمت نظری و حکمت عملی دست یابد. انسان دارای شئون علمی - مشتمل بر حواسّ، خیال، وهم و عقل - و شئون قدرت - شامل اراده و توانایی استعمار و تسخیر و توان برتر حرکتی - و غضب است که اعتدال همگی در قرار گرفتن تحت نظر عقل است. آزادی که نتیجۀ برخورداری انسان از عقل، و نافی جبر و تفویض است، امکان انتخاب مسیر زندگی را برای انسان فراهم می̀سازد. بر این اساس، تربیت فرایندی عقل̀محور است که ضمن اصالت بخشیدن به حیات متألهانه و حرکت در مسیر غایت آفرینش انسان، روابط مکانیکی را نفی می̀کند و پرورش عقل نظری را در سایۀ آزادی، مهم̀ترین وجهۀ همت خویش قرار می̀دهد. اقتضای شئون جسمانی - روحانی انسان، دسته̀بندی تربیت در دو گونۀ تربیت جسمانی و روحانی با زیرمجموعه̀های تربیت عاطفی، تربیت ارادی، تربیت عقلانی، تربیت اخلاقی و تربیت علمی – معرفتی است. متربی، محور تربیت است و اصول تربیت عبارت̀اند از: خدامحوری، عقلانیت و آزادی و آزادگی؛ و ...

/نبشتار /حاضر درصدد بررسی شروطی است که در گزینش و اعطای مجوّز مشاور در اسلام لازم است. این پژوهش، که به صورت کتابخانه ای صورت گرفته، از آیات و روایات نکات ذیل را در این باره استخراج کرده است: مهم ترین شرط مشاور در اسلام، «تقوا» است. میزان تقوای شخص در رعایت مسائل اخلاقی نیز نقش بسزایی ایفا نموده، نوعی تضمین درونی به شمار می آید. داشتن صلاحیت حرفه ای، که از دو مؤلفه «علم» و «تجربه» تشکیل شده، دومین شرط گزینش مشاور در اسلام است. عقل محوری، احترام به کرامت انسانی، توجه عاطفی مثبت به همه مراجعان، حریص و بخیل نبودن، صبر، آراستگی ظاهری، عمل به دانسته ها، علم افزایی مداوم، صداقت و راستی قلبی و زبانی از دیگر صفات لازم برای مشاور در اسلام است. توجه به این نکات در گزینش مشاور و اعطای مجوّز فعالیت مشاوره ای موجب کاهش بسیاری از ضررهای حاصل از مشاوره توسط افراد غیرصالح می شود و از آسیب رسانی به مراجع و این حرفه مقدس یاری رسان جلوگیری خواهد کرد.