جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شخصیت منتظر و فرهنگ انتظار از جمله مسائل بسیار مهم و اساسی در منظومه معرفتی دینی خصوصا اسلام است؛ شناخت این شخصیت و ویژگی های آن با نگاه خاص عرفانی که در نزد عرفای مسلمان مطرح شده است، فرهنگ خاصی را به همراه خود دارد و کارایی انتظار را دارای نقش فوق العاده می کند. در آثار امام خمینی (ره) که خود شخصیتی جامع در حوزه اسلامی و اجتماعی است، شخصیت منتظر که به عنوان خلاصه اوصیاء و خاتم آنان مطرح بوده و انسان کامل می باشد، به شکل بدیع و با ویژگی های منحصر بفرد مطرح شده است، خصوصا در آثار منظوم ایشان؛ در نوشتار پیش رو و با نگاهی عرفانی و با رویکردی کارکردگرایی به مساله مهدویت و انسان کامل در اشعار عرفانی امام خمینی (ره) پرداخته و با شیوه توصیفی تحلیلی و روش کتابخانه ای به صورت جامع این بحث واکاوی شده است.

مقدمه وجود آدمی با فطرت الهی سرشته شده است و همین سرشت الهی باعث شده که آدمی همواره در جستجوی حقیقت و اعتلای خویش گام بر دارد . با توجه به آموزه های اسلامی ، یکی از راههای شناخت پروردگار ، عرفان است که در آن سالک از طریق مراحل سیر و سلوک به تهذیب نفس خویش می پردازد . عرفا برای رسیدن به حقیقت به منازل و مقاماتی قائلند که عملاً باید طی شوند و بدون عبور از آن منازل وصول به حقیقت را غیر ممکن می دانند زیرا عارف کمال را در رسیدن می داند نه در فهمیدن . برای رسیدن به لقاءالله باید مراحلی را طی نمود که این مراحل با توجه به پیشینه تاریخی عرفان ، در نزد عرفا متعدد و متنوع است . در چند قرن اوّل اسلامی ، عرفا حقایقی را که از طریق کشف و شهود بدانها رسیده بودند برای شاگردان خویش بازگو می کردند که همین امر باعث شد مسائل عرفانی طرح شود و تا اینکه در قرن هفتم هجری عرفان توسط محیی الدین عربی به صورت رسمی تدوین گشت و عرفان بعد از این زمان در حوزه ها و مدارس در کنار سایر علوم تدریس می شد و با حمله مغول و از بین رفتن خلافت عباسی ، زمینه روی کار آمدن صفویان و قوّت گرفتن شیعیان مهیا شد و به تبع آن عرفان شیعی در حوزه های دینی مورد توجه قرار گرفت در بررسی مقامات از نظر سیر تاریخی ، کتب عرفانی متعددی که در این زمینه نوشته شده اند از جمله منازل القاصدین الی الله از حکیم ترمذی ، اللّمع فی التصوف از ابونصر سراج ، منازل السائرین از خواجه عبدالله انصاری و مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه از عزالدین محمودکاشانی و ... که در هر کدام از این آثار در مورد مقامات و چگونگی آن سخنانی گفته شده است که با توجه به نوع سلوک آنها ، تنوع و تعدد مقامات در این آثار مشهود است . امام خمینی نیز به عنوان یکی از عرفای سر شناس معاصر به مراحل سیر و سلوک در آثار منثور و منظوم خویش پرداخته است . در این پژوهش مقامات را در ده مرحله در دیوان اشعار بررسی شد ، و مراحلی را به عنوان مقدمات مقامات پیش از این مراحل ده گانه قرار داده ایم زیرا امام خمینی در آثار منثور خویش برای مرحله اول ، سه مرحله در نظر گرفته است که عبارتند از : تفکر ، یقظه و عزم که ما آنها را تحت عنوان « مقدمات مقامات » بررسی نموده ایم .بررسی مراحل سیر و سلوک بدین صورت انجام پذیرفته است که ابتدا از نظر لغوی و اصطلاحی بررسی شده است ، آنگاه آنها را از نظر قرآنی و روایی بررسی کرده ایم و سپس اشعار عرفانی را با توجه به آثار منثور امام و عرفا بررسی و تحلیل نموده ایم . این پژوهش بر مبنای دیوان امام خمینی (ره) با تعلیقات علی اکبر رشاد انجام پذیرفته است و تمامی ارجاعات ابیات تحقیق در آن بدین صورت است : دیوان / شماره صفحه / شماره بیت .