جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از آن‌جا که حدیث شیعه از ابتدا با فرهنگ مکتوب همراه بوده است، روایاتی که امروزه به دست ما رسیده، ریشه در مکتوبات اولیه‌ای دارد که اصحاب ائمه (علیهم‌السلام) از فرمایشات ایشان می‌نگاشتند. این تألیفات در طی سال‌ها، دست به دست منتقل ‌شده تا به صاحبان کتب اربعه و محدّثین پس از آن‌ها رسیده است. لذا کتب اصحاب ائمه (علیهم‌السلام)، منبع اصلی حدیث شیعه است. امّا در این باره نظریه‌ای وجود دارد، مبنی بر این‌که مولَّفات مذکور، به‌جهت تقیّه و فشارهای حکومتی، با طریق واحد به طبقات بعدی و صاحبان کتب اربعه منتقل شده است و در آن شرایط، رسیدن روایات به مرز تواتر یا نزدیک به آن ممکن نیست. این مطلب، روایات شیعه را به کُنجِ انفراد برده و به‌‌طور طبیعی از اعتبار احادیث شیعه می‌کاهد.هم‌چنین عدّه‌ای به‌طور خاص، اصالت برخی روایات مربوط به امامت، را زیر سوال برده و می‌پندارند که این احادیث در میراث نخستین حدیث شیعه ـ که همان کتب اصحاب ائمه اند ـ جای نداشته است.در این پژوهش با مراجعه به کتب فهرست‌ اصلی شیعه، یعنی فهرست‌های نجاشی و شیخ‌طوسی، تعدّد طرق و شهرت کتب اصحاب ائمه (علیهم‌السلام)، خصوصاً در حوزه تألیفات امامت بررسی گشته و با قرائن روشنی، تعدد طرق حدّاکثری کتب اصحاب در طبقات بعد استنتاج شده است. به‌طوری‌که نجاشی، درباره بیش از 250 اثر، با عبارات بسیار صریحی مثل: «روى عنه هذا الکتاب جماعات من أصحابنا»، «یرویه عنه عدّه من اصحابنا»، «یرویه عنه جماعات من الناس»، «روى هذا الکتاب خَلقٌ من أصحابنا» و ... به تعدّد و بلکه کثرت طرق آن‌ها اشاره کرده است. به علاوه، با این‌که نجاشی به جهت اختصار فهرستش، قصد آن‌را نداشته که بیش از یک طریق برای کتب ذکر کند، در بسیاری از موارد، چند طریق را معرّفی می‌کند و طرفه آن‌که در مواضعی که نجاشی برای برخی کتب صرفاً یک طریق بیان کرده، شیخ‌طوسی برای همان کتب، طرق متفاوتی را ذکر کرده است، یا بالعکس.پس از تطبیق طرق دسترسی نجاشی و طوسی به کتب اصحاب و بررسی نمونه‌ی آماری از آن‌ها، نتیجتاً تعدد طرق بیش از 50% کتب اصحاب ائمه، مشخص گشت. البته این به معنای طریق واحد برای کتب باقی‌مانده نیست، بلکه باید گفت، طرق متعدّد بیش از نیمی از کتب اصحاب، امروزه برای ما شناخته‌شده است و برای دیگر تألیفات نیز امکان تعدّد طریق وجود دارد. زیرا هم‌چنان‌که گذشت، در بسیاری از موارد به دلایل مختلفی از قبیل اختصار فهرست نجاشی و ... از بیان طرق چندگانه‌ی کتب، به‌دست ما نرسیده است.هم‌چنین در فصلی مستقل با شناسایی تألیفات مربوط به امامت، مشخّص گشت که این کتب نیز از این قاعده مستثنا نبوده و اکثر آن‌ها، هم‌سنگ تألیفات حوزه‌های دیگر مثل فقه و ...، از تعدّد طرق برخوردارند؛ لذا میراث حدیثی امامت نیز، وام‌دار اصالت کلّی حدیث شیعه است و مانند دیگر موضوعات حدیثی شیعه مُتقن و مستحکم است.