جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کیفرهای ترذیلی یکی از موضوعات دامنه‌دار و پرمناقشه در مباحث حقوقی و اخلاقی است که آوردگاه دیدگاه‌های صاحب‌نظران مختلف از سده‌های پیشین تاکنون بوده و متعاقباً در بسیاری از اسناد و کنوانسیون‌های بین‌المللی بر ممنوعیت آنها پای فشرده شده است. از مهم‌ترین مصادیق این کیفرها می‌توان به کیفرهای بدنی، قطع عضو و سنگسار اشاره کرد. در تحقیق حاضر به بررسی این کیفرها از منظر اخلاق پرداخته شده و مهم‌ترین دلایل اخلاقی مخالفان و موافقان آنها مورد بررسی قرار گرفته است. آثاری که در این‌باره نگاشته شده، مجموعاً بر اساس دو رویکرد کلان «سزاگرا» و «فایده‌گرا» به تحلیل این کیفرها پرداخته‌اند. در رویکرد نخست، مجازات، صرف نظر از پیامدهای آن و عموماً بر اساس استحقاق مجرم تحلیل می‌گردد؛ در حالی که در رویکرد دوّم پیامدها و آثار فردی و اجتماعی مجازات مبنای داوری قرار می‌گیرد. مهم‌ترین دلیل مخالفت سزاگرایان با این نوع مجازات‌ها، مغایرت آنها با «کرامت ذاتی» انسان است. متعاقباً دلایل دیگری چون «ترادف این مجازات‌ها با شکنجه» و «بی‌رحمانه بودن» آنها نیز بیان گردیده است. عمده دلایل مخالفت فایده‌گرایان نیز ناظر به عدم بازدارندگی خصوصی و عمومی این کیفرهاست. امّا علی‌رغم موج مخالفت با این کیفرها، برخی صاحب‌نظران دلایل قابل اعتنایی در دفاع از آنها، به ویژه کیفرهای بدنی، اقامه نموده‌اند که این دلایل نیز ذیل دو رویکرد سزاگرا و فایده‌گرا ارائه شده‌اند. بررسی‌های صورت‌گرفته، حاکی از آن است که ارزش‌داوری درباره این کیفرها در چارچوب رویکرد دینی و سکولار وضعیت کاملاً متفاوتی دارد. بر مبنای رویکرد سکولار، نمی‌توان یک داوری کلی درباره تمام انواع کیفرهای ترذیلی مورد مطالعه داشت. بر این اساس، در حالی که دلایل موافقان کیفرهای بدنی و قصاص عضو از قوت بیشتری برخوردار است، دلایل مطرح برای دفاع از کیفر قطع عضو سارقان و سنگسار بسیار مناقشه برانگیزند. به ویژه آن‌که عمده‌ترین دلایل مدافعان این کیفرها دلایل فایده‌گرایانه هستند. این دلایل عموماً فاقد پشتوانه مطالعات آماری بوده و مهم‌تر آن‌که، اثبات انحصار آثار مورد ادعا در مجازات‌های مذکور دشوار است. این در حالی است که در رویکرد اسلامی به پشتوانه اصول هستی‌شناختی و انسان‌شناختی آن، قابلیت بالایی جهت دفاع اخلاقی از کیفرهای ترذیلی وجود دارد. بر این اساس، همه کیفرهای مورد اشاره به دلایلی چون قابلیت تطهیر مجرم و تأثیر آنها بر تخفیف مجازات‌های اخروی اخلاقی به شمار می‌روند.