جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«احباط و تکفیر عمل» از مباحث مهم کلامی در ارتباط با اعمال نیک و بد انسان است. «احباط» بدین معناست که معصیت متأخر موجب محو طاعت متقدم و ثواب آن می‌شود؛ در مقابل «تکفیر» به معنای محو معصیت متقدم و اثر آن و عقاب آن توسط طاعت یا ثواب متأخر است. عدم آشنایی با این سنت قرآنی، موجب غفلت انسان از آثار اعمال خود بر برخی اعمال دیگر است. در حیطه کلامی و تفسیری، بحث‌هایی در این زمینه صورت گرفته‌؛ اما از منظر فلسفه و حکمت متعالیه تاکنون پژوهشی در این خصوص صورت نگرفته ‌است. در رساله حاضر پس از بررسی دیدگاه‌های کلامی اشاعره، معتزله و امامیه به پژوهش دو دیدگاه فخرالدین رازی متکلم اشعری و نیز آیت الله جوادی آملی، مفسر و فیلسوف شهیر، پرداخته‌ایم. مسئله اصلی این پژوهش مقایسه بین دیدگاه این دو عالم است. روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش کتابخانه‌ای و روش پردازش آن توصیفی- تحلیلی است. معتزله قائل به احباط کلی بوده، دلایل عقلی و نقلی ذکر می‌کنند. در مقابل اشاعره و اکثر امامیه، جز در موارد مرگ در حال کفر، ارتداد، شرک و نفاق، منکر احباط کلی هستند و احباط و تکفیر کلی را مستلزم ظلم، ترجیح بلامرجح و یا تناقض و دور می‌دانند. فخر رازی با نقد جدی معتزله، «احباط و تکفیر» قرآنی را با معنایی که معتزله قائل به آن هستند، متفاوت می‌داند. وی معتقد است احباط به معنای عدم مطابق با شرع و صحیح نبودن عمل از ابتدا و تکفیر به معنای پوشش قبح گناه و بخشش آن است. وی بر مبنای حسن و قبح شرعی، تکفیر را بر خداوند واجب ندانسته و آن را از باب فضل و احسان می‌داند. آیت الله جوادی آملی در مورد کفر، شرک، نفاق و ارتداد، قائل به حبط محض هستند که انسان بر اثر آن‌ها همه هستی خود را از دست می‌دهد و در مورد معاصی قائل به حبط غیر محض‌اند. ایشان بر اساس حرکت جوهری نفس معتقدند که نفس مادامی که رابطه تعلقی با بدن دارد، قابلیت دگرگونی دارد و افعال انسانی با نفس اتحاد وجودی دارند و صورت متناسب با خود را ایجاد می‌کنند.

انسان با مودت اهل بیت علیهم السلام می‌تواند از طریق الگو گیری ومتابعت، شوق از پیوند با ایشان وشرم از حریم آنان، درک معرفت وبصیرت یابی و با توسل ووساطت اهل بیت علیهم السلام مسیر تهذیب وتزکیه اخلاقی راجامع تر،بی نقض تروسریعتر بپیماید.