جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دو واژه، كه درباره آن‌ها در قرآن و سنت پيامبراكرم (صلى الله عليه وآله) و پيشوايان معصوم (عليهم السلام) بسيار سخن به ميان آمده، واژه‌هاى دنيا و آخرت است. در آيات و روايات از يك سو، به شدت از دنيا مذمت شده است. از سوى ديگر، خداوند براى مظاهر دنيا مانند زمين و آسمان، شب و روز، خورشيد و مانند اين‌ها تا آن‌جا ارزش قايل شده است كه در آيات مختلف به آن‌ها سوگند ياد كرده است. در ميان دانشمندان نيز درباره دنياى مذموم آرا و تفاسير گوناگونى وجود دارد. در ارتباط با رابطه دنيا و آخرت نيز روايات از يك سو، رابطه آن دو را به منزله رابطه مشرق با مغرب مى‌دانند كه به هيچ وجه قابل جمع نيستند. از سوى ديگر، دنيا را به عنوان مزرعه آخرت مى‌دانند. در اين زمينه نيز ميان دانشمندان اختلاف‌نظر است. در اين نوشتار برآنيم كه علاوه بر بررسى موضوعات مزبور، به صورت گذرا به ديدگاه اسلام درباره دنياى مذموم، جايگاه معاد در عهد عتيق، عهد جديد و قرآن، برخى آثار تربيتى ايمان به معاد، پاره‌اى از عواقب شوم انكار آن و در نهايت، به رابطه دنيا با آخرت از چشم‌انداز اسلام بپردازيم.

فیلسوفان اسلامی در جست‌وجوی کمال خاص انسانی، به سراغ بعد عقلانی وی رفته، آن را به عقل عملی و نظری تقسیم نموده‌اند. به‌ اعتقاد ایشان، رهاورد تکامل عقل عملی و تسلط عقل بر قوای حیوانی، تنها آن است که راه را برای استکمال حقیقی انسان باز می‌کند؛ اما تکامل حقیقی انسان در بعد عقل نظری وی رخ می‌دهد که پس از طی مراتب عقل هیولانی، بالملکه و بالفعل، در نهایت، به درجه‌ی عقل مستفاد رسیده، صورت تمامی عالم در وی نقش می‌بندد. اما صدرالمتألهین معتقد است که نفس، پس از وصول به مرتبه‌ی‌ عقل مستفاد، با عقل فعال متحد می‌شود، سپس تکامل خود را ادامه می‌دهد تا به «فنای فی الله» دست یابد که همان ادراک عین ربط بودن حقیقت نفس است. وی به مدد مبانی فلسفی خود، به‌ویژه نظریه‌ی «فقر وجودی معلول» نشان می‌دهد که سالک الی الله، در این مرتبه‌، با ادراک حقیقت وجودی خویش، علم حضوری به حق‌تعالی نیز پیدا می‌کند و چون در این حالت، فقر محض خود و استغنای بی‌منتهای حق‌تعالی را به قدر وسعت وجودی خویش ادراک می‌کند، از آن به «فنای فی الله» یاد می‌شود. به ‌گفته‌ی ملاصدرا، وجود موهوم انسان او را از شهود خداوند متعال بازمی‌دارد و برای دستیابی به فنای فی الله، باید این حجاب را کنار بزند.

از نظر قرآن کریم دنیا در صورتی ارزشمند است که از آن برای رسیدن به کمال و سعادت در آخرت بهره گرفته شود. ارزش ها، دل بستگی ها و سرگرمی های دنیوی نباید انسان را به خویش داشته و او را از انسانیت ساقط نماید. دنیا و تمام مواهب دنیایی برای انسان ساخته شده و همچون نردبانی است که انسان را به سوی کمال در آخرت بالا می برد. ائمه ( ع) نیز همانند قرآن در روایات خود به دنیایی استناد کرده اند که انسان را به آخرت برساند، این دنیا دارای ارزش واقعی است، ارزش و اعتبار دنیا، نکوهش و ستایش آن، دنیای مذموم و ممدوح معنا و مفهوم خویش را در چگونگی استفاده از دنیا در می یابد. ریشه هر گناهی دوستی دنیا است، مال و ثروت، اولاد و ... در صورتی که انسان را سرگرم دنیا سازد نکوهش شده و از آفات دنیوی شمرده شده است ولی در صورتی که در جهت کمال آدمی گام بردارد مورد پسند واقع شده و از نعمات و الطاف الهی است. منشأ سرنگونی و هلاکت انسان دنیازدگی است. دنیازدگی آثاری دارد و انسان را از رسیدن به آخرت باز می دارد. دنیا در قرآن به لهو و لعب، زینت، تفاخر، متاع قلیل و ... توصیف شده است. مال، فواید دنیوی و اخروی زیادی دارد و یک انسان عاقل همیشه سعی می کند که ازمال و منال دنیا برای آخرت بهره جوید و از دنیا برای آخرت توشه ای برگیرد. حقیقت انسان را عمل او می سازد، اگر انسان اعمال صالح داشته باشد، انسان صالح است و اگر اعمال طالح داشته باشد، انسان طالح است، بنابراین پاداش و کیفر انسان در آخرت بستگی به اعمال او در دنیا دارد. فلسفه لذتهای مادی در دنیا برای این است که انسان با اختیار خویش سعادت و شقاوت خویش را در آخرت رقم بزند و لذتهای دنیوی با لذتهای اخروی متفاوت است، حد و اندازه هر لذت و نعمت دنیوی برای استفاده انسان از آن لذت در دنیا مشخص شده که یکی از روشهای مشروع برای استفاده از دنیا انفاق می باشد. دنیا مزرعه آخرت است و نعمتهای دنیوی سبب سعادت و شقاوت اخروی نمی گردد. سعادت انسان در گرو ایمان و عمل صالح در پایان عمر، محو سیئات به دلیل انجام کارهای نیک و مورد شفاعت واقع شدن است. شقاوت انسان نیز در گرو کفر پایان عمر که ایمان و عمل صالح پیشین را ضایع می سازد، محو حسنات به دلیل انجام کارهای زشت و ناپسند و مورد شفاعت واقع نشدن می باشد. دنیا و آخرت با هم جمع نمی شوند چون دو چیز متفاوت و متضاد از هم هستند و دو چیز متضاد نیز با هم جمع نمی گردد. از جمله تفاوتهای بین دنیا و آخرت می توان به تفاوت بین نظام و آخرت، درجات بین دنیا و آخرت و تفاوت روزی دنیا با آخرت اشاره کرد. راه فکری و شناختی، راه عملی( انفاق، صدقه، زهد، قناعت، یاد مرگ و ...) از جمله راهکارهای سازنده ای است که در امور دنیوی، انسان را برای رسیدن به آخرت راهنمایی می نماید.

این پایان نامه با هدف بررسی پسند یا ناپسندی دنیااز نظر آیات قرآن و روایات معصومین (ع) نوشته شده است و در آن نتیجه گیری می شود که دنیا فی نفسه نظر به اینکه مخلوق و آیت الهی، مهبط وحی، مصلی ومأوی و متجر اولیاء خداست، ممدوح است؛ لکن دل بستن آدمی بدان و آن را به جای آخرت برگزیدن مذموم و ناپسند است.

موضوع این تحقیق دنیا در آیات و روایات می باشد. مشهورترین معنای دنیا عبارت است از: 1- پست تر که از دُنیءَ گرفته شده است. 2- نزدیک تر که از دنو برآمده و چون زندگی دنیا نسبت به آخرت پست تر و یا از آخرت به ما نزدیک تر است دنیا نامیده شده است. هدف بنده از این تحقیق آشنایی بیشتر با حقیقت و معنای دنیا و انتقال آموخته های خود به دیگران و مقایسه و تفکیک بین دنیای نکوهیده و پسندیده است و دامنه آن محدود به آیات و روایات می باشد. امور دنیوی سه نوعند: 1- اموری که در دنیا همراه انسان هستند و نتیجه آنها برای بعد از مرگ باقی می ماند. 2- تمام آنچه بهره انها منحصر در زندگی قبل از مرگ است و ثمره اخروی ندارند. 3- بین دو قسم اول است یعنی هر بهره ای که مربوط به دنیا باشد ولی انسان را در رسیدن به آخرت کمک کند و عبارت است از تمام چیزهایی که انسان نیاز دارد مثل غذا و لباس و دنیا دارای ویژگی هایی است: 1-دنیا با رنج ها پیچیده شده است اما دوستان خدا به خاطر دنیا رنج نمی کشند بلکه رنج آنها برای آخرت است. 2- دنیا سرای آزمون و تکامل است. 3- دنیا مزرعه آخرت است. 4- تجارت خانه است که در آن کسی سود می کند که سرمایه ی گرانبهای عمر را به بهای کم ارزش دنیا نفروشد بلکه آن را به سعادت آخرت بفروشد دنیا ناپایدار است و شادی هایش محدود و گذراست و جذابیت او انسان را غافل می کند. دنیای نکوهیده دنیایی است که فقط لهو و لعب و زینت و تفاخر در آن مطرح است این دنیاست که نزدیک ترین سرا به خشم خدا و بازار زیانکاران است حب این دنیاست که سرچشمه ی هر گناه است که نادانی و آمال و آرزوهای دراز باعث می شود انسان دنیا دوست شود و پیامدهای دنیادوستی تباه شدن عقل و بربادرفتن عمل و از همه بدتر از دست دادن حب الهی و لذت نبردن از عبادت است و برای بیرون کردن حب دنیا از دل باید ایمان به آخرت را تقویت کرده و زهد را پیشه کنیم. دنیاطلبان کسانی هستند که امیال نفسانی عقل و دل آن ها را میرانده و سرگشته و بنده دنیا شده اند و برای اینکه مانند آنها نشویم بهترین راه پرهیز از هم نشینی با آنهاست. از سوی دیگر دنیا می تواند زیبا و پسندیده باشد و این به اعمال ما بستگی دارد اگر کارهای ما با انگیزه خدایی باشد اعمالی که برای آخرتمان مفید است انجام دهیم دنیا بسیار خوب است و می توان با بهره گیری از دنیا و مواهب مادی آن هم در دنیا آسایش داشت و هم کوله بار آخرت را بست و لازم نیست حتماً فقیر باشیم تا به خدا نزدیک شویم بلکه با استفاده صحیح از ثروت نیز می توان با کمک و یاری دادن به مسلمانان زندگی زیبایی را ساخت و باید از فرصت ها استفاده لازم را برد نه اینکه دنیا و تمام دارایی اش را رها کنیم و عزلت نشین شویم چرا که هیچ یک از انبیاء و اولیای الهی اینطور نبودند. ان شاء الله که طوری زندگی کنیم که دنیایی آباد و زیبا و آخرتی سربلند داشته باشیم.

این رساله با عنوان دنیا در قرآن در نظر دارد تا آن چه را که در قرآن و سخنان ارزش مند امامان علیهم السلام در مورد دنیا بیان شده مورد بررسی قرار دهد تا از بسیاری از کج فهمی ها و آثار مخرب آن در جامعه ی کنونی جلوگیری شود. دنیا مؤنث « أدنی» است، به معنای نزدیک تر و پست تر است. هرچیزی که انسان را از خدا دور کند دنیا نامیده می شود، حتی می تواند نماز، روزه و حج باشد. علت انتخاب شناخت دنیا از دیدگاه قرآن آن است که انسان دنیا را بشناسد و خود را در جهت اهداف متعالی تری سوق دهد و از گمراهی آشکار که نتیجه ی آن غرق شدن در منجلاب فساد است رهایی یابد. دنیا عبارت است از آن چه که شب و روز را در بر دارد و آن چه که در آسمان بر آن سایه افکنده و زمین آن را احاطه نموده است. رابطه ی انسان و دنیا اگر به صورت وابستگی و طفیلی بودن انسان باشد؛ موجب محو و نابودی انسان و تمام ارزش های عالی انسان می شود زیرا ارزش انسان به کمال مطلوب هایی است که تلاش جست و جو می کند. در این تحقیق آیات و روایات قرآنی زندگی دنیا را بی ارزش و ناچیز شمرده اند و به ترک از آن سفارش کرده اند و به انسان هشدار می دهند که در پس این دنیا جهانی پایدار و دایم است که این دنیا پوچ و بی هوده آفریده نشده است. در این تحقیق توصیفات قرآنی زندگی دنیا بی ارزش و ناچیز شمرده شده و به ترک از آن سفارش شده است، و دنیا به دو گروه تقسیم شده است: در دنیای ممدوح، انسان دنیا را به خاطر رسیدن به کمالات و آخرت می خواهد، ولی در دنیای مذموم آن دنیایی است که انسان را غرق در لذات و شهوات دنیایی کرده و انسان را از یاد خدا باز می دارد. منظور از دوستی دنیا دوست داشتن لذایذ و مادیات دنیوی است، مانند زن و فرزند و جاه و مال و سلطنت است. دوستی دنیا آثار و گناهانی را به همراه دارد که عبارتند از: دنیاطلبی مانع یاد حق، هواپرستی، غفلت، طغیان و عصیان، دروغ، حسد و کم فروشی. یاد خدا مانع دنیا پرستی و تقوا از راه های مقابله با دنیا پرستی هستند. رابطه ی دنیا و آخرت مانند دو بخش از یک عمر و یا دو فصل سال است که همواره با هم و در پی هم هستند و از یکدیگر جدا نمی شوند و همواره با هم هستند. زاهد کسی است که از دنیا روی برمی گرداند و به آخرت می اندیشد، و از نعمت های دنیایی استفاده می نماید. در این تحقیق تضاد دنیوی و اخروی آن است که آن چه در مورد دنیا و آخرت تضاد و ناممکن است، جمع میان این دو و هدف قرار گرفتن آن ها است.

دنیا در یک معنا پستی است و در معنایی دیگر نزدیکی، پست تر است چون نسبت به آخرت محدودتر است و فانی و آخرت سرای باقی. نزدیک تر است چون نسبت به آخرت به ما نزدیک است. دنیا علاوه بر اینکه معرف خود برای شناخت است دین را نیز عامل شناخت خود می داند، دین ، دنیا را سرای راستی می داند برای آن کسی که آن را وسیله رسیدن به آخرت بداند . بازیچه و فریب و لهو ولعب می داند. برای آن کسی که آن را هدف انگارد. پس طریقه استفاده از آن ، آن را برای ما ممدوح یا مذموم می نمایاند. بهره بردن از دنیا باید برای آبادانی آخرت باشد چون این دو ( دنیا و آخرت) در ارتباط با هم قرار دارند اگر در دنیا کشت و محصول خوب باشد در آخرت نیز خوب برداشت خواهیم کرد و اگر نامرغوب باشد ، در آخرت نتیجه نخواهد داد. امروز دنیا را روز عمل قرار دهیم که فردای قیامت فرصت انجام عمل نیست. انسان در دنیا زندگی می کند تا معنای زنده بودن و جاودانه بودن را در آخرت درک کند برای آنکه این معنا درک شود باید از مظاهر فریبنده دنیا کناره گیرد. از نعمات دنیایی استفاده کند ولی دلبسته آن نگردد. از این رو ضرورت در آن است که انسان را از وابستگی به دنیا پرهیز داده و آگاه باشد که هلاکت و شقاوت انسان در دل سپردن به دنیاست . این هم ضروری است که آگاه باشد . آیات و روایاتی که هشدارهای تکان دهنده درباره غرور و فریب دنیا داده اند یک امر تصادفی نیست بلکه برای نجات وی از افتادن در چاه دنیا می باشد. اهمیت مطلب در این است که بتواند نگرش واقع بینانه ای نسبت به دنیا داشته باشد . هدف از ارائه این تحقیق ارائه راهکارها و برنامه های سازنده ای است که اولا بتوانم خود و در مرحله بعد دیگران را در مسیر ارضای صحیح کشش های فطری و امیال طبیعی قرار داده تا با بهره وری صحیح از دنیا با آسودگی تمام، گذرگاه های سخت آخرت را پشت سر بگذاریم. در بررسی های به عمل آمده دریافت شد که در خراسان بزرگ تحقیقی با این عنوان در رابطه با موضوع دنیا صورت نگرفته است و تحقیق بنده اولین پژوهشی است که در این رابطه انجام گرفته است. البته در بخش کلی نویسندگان بزرگی چون آیت الله جوادی آملی نویسنده کتاب دین و دنیا، آقای حسن علی علی اکبریان نویسنده کتاب ارزش دنیا، و دیگر نویسندگان تحقیقاتی در رابطه با موضوع پژوهشی من داشته اند که بنده توانستم با توجه به مطالب تحقیقاتی این بزرگواران پروژه خود را تکمیل نمایم تا اینگونه من هم نقشی هر چند کمرنگ و در حد توان خویش در خدمت به اسلام داشته باشم.

عنوان پژوهشی که پیش روی شماست بیان دنیا در قرآن و سنت است. این تحقیق از کلیات و پنج فصل تشکیل شده است. و در فصل اول به تعریف دنیا پرداخته شده است که هم از لحاظ لغوی و هم از لحاظ اصطلاحی توضیح داده شده است. در فصل دوم دنیا از دیدگاه روایات و احادیث مورد بحث قرار گرفته است که در این فصل روایات و احادیث چند دسته شده است یک باب در مورد ماهیت دنیا(چه دنیای مذموم و چه دنیای ممدوح) ، باب دیگر در مورد مقایسه دنیا با آخرت در احادیث و روایات بیان شده و روایاتی درباره تشبیهاتی درباره دنیا و همچنین حکمت ها و روایات پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم درباره دنیا در این فصل اشاره شده است. و در فصل سوم دنیا از دیدگاه نهج البلاغه می باشد که در این فصل دنیا و تعریف آن روش برخورد با دنیا و توجه فنا پذیری دنیا از دیدگاه امام علی علیه السلام بیان شده است. در فصل چهارم به انواع دنیا(دنیای مذموم و دنیای ممدوح) پرداخته شده و در این فصل آیاتی که دنیا به عنوان خیر اشاره شده و هم آیاتی که دنیا را مورد نکوهش قرار داده است. دنیا را نکوهش کرده و هم آیاتی که دنیا را ستایش کرده است به طور خلاصه بیان شده است. در فصل پنجم اشاره شد به دنیا پرستی و دنیا طلبی که در این فصل به تعریف دنیا پرستی پرداخته شده و در ادامه ویژگی های اهل دنیا شمرده شده و توضیحی مختصر در هر مورد بیان شده است و انواع دنیا پرستان که از دیدگاه امام علی علیه السلام بیان شده است و زیان های روی آوردن به دنیا و دنیا پرست شدن و همچنین عاقبت دنیا پرستان که از جمله قارون و فرعون در این قسمت اشاره شده است در آخر این فصل به عوامل رقابت به دنیا طلبی و مداوای آفت دنیا طلبی اشاره شده است و بعد از اتمام فصول نتیجه گیری و پیشنهادات بیان شده است.

این تحقیق، تحت عنوان دنیا « نهج البلاغه» می باشد که پیرامون جنبه های مثبت و منفی « دنیا» بحث می کند. سعی ما بر آن است که با توجه به سخنان حضرت علی ( ع) در نهج البلاغه، تفاسیر قرآن و کتب اخلاقی به صورت پراکنده آمده، مطالبی پیرامون این موضوع استخراج کنیم و آنها را به صورت تحقیقی جامع دسته بندی کرده و در اختیار خوانندگان گرامی قرار دهیم تا ایشان با چهره حقیقی « دنیا» آشنا شوند و بتوانند آنطور که شایسته است از نعمت های دنیا در جهت آباد کردن زنگ ابدی آخرت خود استفاده کنند. امید است این رساله چراغی فروزان فرا روی مومنان باشد. در ابتدا این رساله، مطالبی مربوط به کلیات تحقیق، مورد بررسی قرار گرفته؛ از جمله: تعریف و تبیین موضوع، ضرورت و اهداف تحقیق، پیشینه موضوع، ساختار تحقیق، سئوالات اصلی و فرعی، کلید واژه ها و محدودیت ها و مشکلاتی که در انجام تحقیق با آن روبرو بوده ام. همچنین این تحقیق از 3 بخش اصلی و یک بخش فرعی تشکیل شده است؛ که عبارتند از: 1- بخش اول تعریف دنیا: درباره تبیین حقیقت دنیا؛ اینکه دنیا چیست؟ حقیقت دنیا کدام است؟ و با توجه به چه منابعی می توانیم دنیا را به خوبی بشناسیم، بحث شده است. 2-بخش دوم: دنیای ممدوح؛ در این بخش نظر حضرت علی ( ع)، درباره دنیای ممدوح، و اینکه این دنیا چه ویژگی هایی دارد و نقش آن در ساختن آخرت چیست؟ مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. 3-بخش سوم: دنیای نکوهیده؛ در این قسمت به تعریف دنیای نکوهیده، ویژگی های این دنیا و بیم دادن از علاقه به آن پرداخته است؛ در ادامه زیان های دلبستگی به دنیای نکوهیده و ریشه و نشانه های این دلبستگی توضیح داده شده است. 4- بخش چهارم: که جز اصل بحث نیست بلکه به صورت یک بخش فرعی آورده شده که در این بخش راهکارها و پیشنهاداتی برای درمان دنیاگرایی ارائه شده که یکی از این راهکارها که « زهد» است به طور مختصر تعریف و تبیین شده است. اینکه زهد چیست؟ اسلام چه نوع زهدی را قبول دارد. و کسی که متصف به این صفت اخلاقی باشد چه ثمره ای برای او به ارمغان می آورد. و در آخر هم، چگونگی زهد حضرت علی ( ع) به طور مختصر بیان شده است.