جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خلفای جور غالباً اهل دنیاپرستی و عیش و نوش بودند و برای رسیدن به مراد و مقصدشان از هیچ جنایتی هراس نداشتند، آنها دوران جوانی خود را بیشتر در لهو و لعب می گذراندند و در پی تحصیل علم و دانش نمی رفتند و حتی از مسائل اولیه دینی و قرآنی بی اطلاع بودند. در این میان مأمون مانند یک فرد استثنائی بود زیرا غیر از احترامات ظاهری که به حضرت رضا علیه السلام می گذاشت - که آن هم از زیرکی اش بود تا بهتر بتواند به مقاصد دنیایی خود برسد و حکومتش پا برجاتر بماند - خودش هم فردی دانشمند و وارد در امور مذهبی بود و به آیات قرآن استدلال می کرد. حتی گاهی مجالسی تشکیل می داد و با مخالفین امیرالمؤمنین علیه السلام به بحث و محاجّه می پرداخت.

در میان روایات کلامی امام رضا()، چهار مناظره در موضوع امامت (با حذف موارد تکراری و با توجه به تعریف خاص مناظره و تفاوت آن با احتجاج)، گزارش شده است که اهداف و شیوه‌ها و نتایجی خاص را در بردارد. در برخی کتاب های روایی، دو مناظره نیز میان مامون و علمای عامه در موضوع امامت، گزارش شده است که با توجه به انگیزههای مامون از برپایی جلسات مناظره، جای بحث و گفتگوی بسیار دارد. مناظرات امام رضا() بر اساس روشهای گفتمان قرآنی، در اصول و غایت، تفاوتهای بنیادین با شیوه مناظره علم منطق دارد. و در میان انواع صورتهای گفتمان، تنها منطبق بر نوع گفتمان قرآن با هدف هدایت انسان است. در این پژوهش، این اهداف و شیوه ها در مناظرات امام رضا() تا حدی واکاوی شده و در کنار آن به بخشی از اهداف و شیوه‌های مامون در مناظره با علمای عامه نیز پرداخته شده است.

مروج الذهب و معادن الجوهر اثر علی بن حسین مسعودی مسعودى ابتدا كتابى با عنوان «اخبار الزمان و من اباده الحدثان» در 30 جلد نگاشت، سپس آن را مختصر كرد و «الكتاب الاوسط» ناميد، اختصارى از اين كتاب را نيز برگزيد و «مروج الذهب» ناميد. او بهترين و عالی‌ترین مطالب ديگر كتابهايش را برگزيد و در اين كتاب آورد. از اين رو كتاب را مروج الذهب (مرغزار طلا) ناميد. مروج الذهب داراى دو بخش است. در بخش نخست تاريخ خلقت و انبياء و ملل مختلف تا قبل از بعثت پيامبر(ص) بررسى شده است. بخش دوم كتاب با بعثت پيامبر آغاز و با ذكر حوادث تا سال 336 پايان مى‌يابد. مروج الذهب تاريخيست عمومى كه علاوه بر تاريخ مسلمانان، به تاريخ جهان و احوال ديگر ملل نيز پرداخته است. روش مسعودى در تاريخنگارى، شيوه موضوعى است، هر چند او بين روش موضوعى و سالشمار جمع كرده و هنگام پرداختن به يك موضوع ترتيب زمانى را رعايت كرده است. مسعودى در ارائه مطالب تاريخى از جغرافيا بهره برده است. او در عين آشنايى با علوم مختلف بويژه جغرافيا به تاريخ پرداخته است. امتياز او بر «يعقوبى» در اين است كه تاريخ و جغرافيا را با هم درآميخته و در يك متن ديده است. احاطه او بر علوم مختلف و آشنايى وى با چندين زبان از جمله زبان فارسى، موجب شده نگاه او به حوادث فراتر از نگاهى صرفا تاريخى باشد. او با سفرهاى بسيار، از «مشاهده و معاينه» در تدوين كتابش بهره كافى برده است. آثار اين سفرها كه همراه با برداشت جامعه شناسانه و روانشناسانه وى از زندگى اجتماعى مردمان مختلف بوده در مروج الذهب آشكار است. او با وارد كردن عنصر استدلال عقلائى به قلمرو مباحث تاريخى از مرز «ديدن حادثه و نقل آن» گذشته و در وراى حوادث به دنبال علل و اسباب وقوع گشته است. طرح مباحث تمدن و فرهنگ و اهتمام به تاريخ و تفكر اقليتها و مذاهب در مروج الذهب چشمگير است. مسعودى در لابلاى مطالب علمى و تاريخى، داستانها و لطايف و ظرايفى را چاشنى كرده است تا خواننده را ملال حاصل نشده و رغبت به خواندن آن هميشگى باشد.

نهاية الأرب في فنون الأدب تألیف احمد بن عبدالوهاب نویری فرهنگ نامه يا دائرةالمعارفى است جامع و از تمامى علوم و معارف اسلامى و فرهنگ عصر خويش و از صدر اول تا عصر تأليف سخن مى‌گويد. اجمالى از مطالب كتاب اين مجموعه كار خود را از آغاز آفرينش آسمان آغاز كرده و پيرامون هيئت آسمان و فلك ادامه مى‌دهد و در هواشناسى و كهكشان شناسى و چگونگى شكل- گرفتن برف و باران و آذرخش و قوس و قزح و اساس آتش و آتش‌خانه‌ها و ضرب المثل‌هاى مربوط به آتش و بيان شب‌ها و روزها و ماهها و سال‌ها و فصول و اعياد و كوه‌ها و درياها و جزاير و نهرها و چشمه‌ها و آبگيرها. به حقيقت كمتر علمى است كه نشانى از آن در اين مجموعه ديده نشود. تاريخ، ادبيات، فرهنگ شناسى، مردم شناسى و... آنقدر اين دانشنامه را آكنده است كه وجود آن را براى پژوهشگران تاريخ علم مرجعى گريز ناپذير مى‌سازد.اين مجموعه عظيم در بيش از 30 جلد تنظيم گشته و دانشهاى گوناگون را آنقدر به تفصيل برگزار كرده است كه تنها چند جلد آن مرجعى پربار براى تحقيقات ادبى و بلاغى است.

صدسال اول حکومت عبّاسیان حوادث سیاسى، آشوب‏هاى فرقه‏اى و قیام‏هاى خونینى را به دنبال داشت. در این میان بررسى شرح حال اعضاى این خاندان و آشنایى بیشتر با جزئیات حیات سیاسى ایشان محقّق را با روند حوادثِ دوره عباسى آشناتر مى‏کند. با لحاظ این مسأله که زنان در طول تاریخ جایگاه و سهم خاصى داشته‏اند این مقاله بر آن است تا به بررسى نقش و مقام یکى از مشهورترین زنان این دوره (زبیده خاتون) بپردازد. وى به عنوان عامل پشت پرده در بسیارى از حوادث سیاسى نقش ایفاء کرد. همچنین مطالعه حیات اجتماعى، فرهنگى، علمى و ادبى وى ما را در شناخت شخصیت و طرز فکر و جایگاه او در دربار عباسى یارى مى‏کند. اخبار راجع به زبیده در متون متعدد پراکنده است. منابع اعلام و فرهنگنامه‏ها هم کمک زیادى در شناسایى کامل حیات زبیده نمى‏کنند. در این مقاله بر آنیم تا جوانب مختلف حیات وى را مورد بررسى و تحقیق قرار داده و شرح حال نسبتاً کاملى از وى ارائه دهیم.