جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابن‌ملاحمی خوارزمی، متکلم معتزلی در قرن ششم هجری است که در تحفة المتکلمین فی الرد علی الفلاسفة به ارزیابی انتقادی سخنان فیلسوفان اسلامی پرداخته است. عنوان این اثر وی، یادآور «تهافت‌نگاری»های گوناگون در جهان اسلام علیه فیلسوفان است که در صدر آنها تهافت‌الفلاسفة ابوحامد غزالی است. این اثر در بیست باب تنظیم شده و انتقادات وی شامل این مباحث است: حدوث عالم، صفات باری‌تعالی، اجسام سماوی، اثبات عقول مجرد، نبوت، نفس، احکام آخرت، ثواب و عقاب. ابن‌ملاحمی در این اثر انتقاداتی را نیز به ابوحامد غزالی بدین سبب که در آثار متأخر خود به استدلال‌های فلاسفه تمسک کرده، وارد ساخته است. وی در این اثر، دیدگاه‌های این اندیشمندان را بررسی کرده است: افلاطون، ارسطو، پروکلس، فیلوپونوس، المپیودورس، کندی، فارابی، ابن‌سینا، زکریای رازی، بهمنیار و ابوالبرکات بغدادی. بیشترین آثار اشاره شده در این کتاب، آثار ابن‌سینا نظیر الشفاء، الاشارات و التنبیهات، المبدأ والمعاد، و کتاب النفس و خطبة هستند. فهرست اعلام، فرق و مذاهب، کتابها و آیات قرآن پایان‌بخش کتاب است که جستجوی مطالب را برای خواننده آسان می‌سازد.

یونس بن بُکَیر (د. 199ق) و زیاد بن عبدالله بَکّائی(د.183ق) از شاگردان ابن اسحاق(د. 150ق) بودند و مغازی او را نوشتند. با وجود همسانی بیشتر گزاره‌های این دو کتاب، مغازی بکائی بیشتر مورد توجه قرار گرفت و شرح­های گوناگون آن بر ماندگاری این کتاب، تأثیری بسزا گذاشت. این مقاله در صدد تبیین چرایی عدم توجه به مغازی یونس با وجود هم‌شاگردی بودن او با بکائی و داشتن شاگردی برجسته چون احمد ­بن­ جبار عطاردی (د. 270- 272ق) است. برای پاسخ به این پرسش افزون بر مقایسه سند، متن و شیوه نگارش اثر هر دو نویسنده، شخصیت و جایگاه علمی آنان با یکدیگر مقایسه می‌شود. بر اساس یافته‌های این پژوهش، راز ماندگاری مغازی بکائی را باید در فضای سیاسی و مذهبی نیمه دوم سده دوم هجری و برتری شاگرد بکائی بر شاگرد یونس جست‌وجو کرد.

واقعه غدیر به عنوان یکی از مهم‌ترین مستندات روایی اثبات جانشینی امیرالمؤمنین حضرت علی(ع)، به تواتر در منابع اهل سنت گزارش شده است و مورد قبول بیشتر علمای آنان است. با این وجود، ابهام‌هایی درباره درستی این روایت در برخی منابع به چشم می‌خورد که نپرداختن به این روایت از سوی برخی از مهم‌ترین سیره نگاران متقدم، مانند محمد بن اسحاق (د. 151) یکی از آنها است. در این پژوهش برای ارزیابی موضع‌گیری ابن اسحاق درباره گزارش واقعه غدیر و با وجود باور برخی علمای شیعه به روایت این واقعه از سوی او، با ارائه شواهدی از شرایط سیاسی ـ فرهنگی دوران نوشتن این سیره و با استفاده از شیوه تبیین تاریخی، چرایی عدم روایت این واقعه در سیره ابن اسحاق تحلیل و تبیین می‌شود.