جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هم در انجیل و هم در قرآن، چندین مورد از سلطه و علم خداوند به انسان ذکر شده است، اما توجه به این نکته حائز اهمیت است که این امتیاز برای انسان مطلق نیست. سؤال مرد این تحقیق، خواندن آیات مربوطه از انجیل و قرآن برای بررسی آن شرایط است. رویکرد این مقاله، الهیات تطبیقی ​​کتب مقدس ابراهیمی است و روش‌های مورد استفاده در ریشه‌شناسی لغوی رایج است. جمله اصلی مقاله این است که هم در انجیل و هم در قرآن، قدرت و فرمانروایی انسان و همچنین علم موهبت مشروط به عادل و مسئولیت پذیری است. آنگاه انسان باید نسبت به همه امتیازاتی که به او داده شده پاسخگوی خداوند باشد و تنها از این طریق می توان نقش خود را به عنوان تصویر خدا ایفا کرد.

معنای واژه موالی به کار رفته در آیه (مریم/5) و آنچه حضرت یحیی (ع) بنا بود از پدر خود به ارث ببرد، در آثار تفسیری محل مناقشه بوده و این در حالی است که در باره ریشه لغوی آن توضیحاتی داده نشده است. در این پژوهش، پرسش اصلی در باره ریشه لغوی این واژه و نیز ریشه‌های فرهنگی جایگاه زکریاست که آیه یاد شده از آن سخن آورده است. همچنین در این مقاله، به دنبال آن هستیم که درک مناسبی از واژه و کلیت آیه داشته باشیم، به گونه‌ای که ربط معنایی کافی به مضمون سیاق داشته باشد و انسجام معنایی آیات آغازین سوره مریم را بیشتر تأمین کند. از نظر روش‌شناسی، در این مقاله از یک سو مطالعه تطبیقی سامی برای روشن شدن معنای کلیدواژه موالی استفاده می‌شود و از سوی دیگر کلیت معنای آیه برپایه مطالعه تطبیقی متون ادیان، مشخصاً مقایسه میان مضامین قرآن کریم با عهد جدید و اطلاعات مرتبط در منابع دینی یهود مورد بررسی قرار می‌گیرد. بر اساس پایه این اصطلاح، واژه گعزی (حبشی) مَوَاعَل به معنای "(وظایف) روزانه" است که در تحریر حبشی از انجیل لوقا به کار رفته است و به "فرقه‌های احبار" در سنت یهودی اشاره دارد. لایه دوم معنایی، یک ریشه یمنی- حبشی به معنای "راهنمایی کردن" است که به لایه اولیه معنایی سرایت کرده و این ترکیب، در حبشه پیش از اسلام شکل گرفته است. بنابراین، واژه قرآنی موالی در آیه مورد بحث، اصطلاحی مربوط به فرهنگ اهل کتاب پیش از اسلام است و از اصلی حبشی برخاسته است.

در نظر ونزبرو متن قرآن متشکل از واحدهایی کوتاه و مجزاست که در طی فرایندی تدریجی بسط ‌یافته‌اند و کنار هم قرارگرفته‌اند. با این فرض هدف از تحلیل ادبی متن قرآن شناختن این واحدهای مستقل، که ونزبرو آن‌ها را بیانات پیامبرانه می‌نامد، و بررسی فرم‌های مرتبط با آن‌ها و مراحل تاریخی گسترش آن‌هاست. در این راستا وی برای نمونه به تحلیل تحریر‌های مختلف داستان‌ شعیب در قرآن می‌پردازد و تحریر‌های مختلف این داستان‌ را نمایانگر وجود سنت‌های مختلف و مستقل در قرآن می‌داند که تفاوت در الگوی روایت در این تحریر‌ها ریشه‌ در اختلاف و استقلال آن سنت‌ها از یکدیگر دارد. به‌زعم ونزبرو این تفاوت به گونه‌ای‌است که بیش از یک نسل برای پدید آمدن آن لازم ‌است و از این امر به‌عنوان شاهدی برای تدوین دیرهنگام متن نهایی قرآن، یعنی اواخر قرن دوم، استفاده‌ می‌کند. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی-انتقادی به تبیین و ارزیابی تحلیل ادبی ونزبرو از آیات مرتبط با داستان شعیب در قرآن و نتایج آن می‌پردازد و نشان‌می‌دهد که تحلیل ونزبرو بر پایۀ فرض‌هایی کلی استوار است که اعتبار آن‌ها محل مناقشه‌است.

نقدهای مخالفان به قرآن از دیرباز به صورت‌های مختلف طرح، و متقابلاً با جواب دانشمندان مسلمان روبه‌رو شده‌است. در این میان، ساختارهای ادبی قرآن، حجم بسیاری از شبهات را به خود اختصاص داده‌ که از این شبهات، برخی مرتبط با استعمال ساختار جمع برای مدلول مثنی است. «بازگرداندن ضمیر جمع به مرجع مثنی» در آیات 18 حج و 9 حجرات؛ همچنین «آوردن واژۀ جمع به جای مثنی» در آیات 4 تحریم و 38 مائده اهمّ شبهات مطرح شده در این باره است. مقالۀ پیش‌رو در صدد پاسخ به شبهات فوق برآمده و نیز به دنبال این است که در چه مواضعی ساختار جمع برای مدلول مثنی در قرآن به کار رفته و چه تحلیلی برای این کاربرد‌ها از منظر زبان‌شناسی می‌توان ارائه‌کرد؟ علاوه بر پاسخ نحویان سنتی از جمله «کراهت اضافه دو واژه مثنی» که مبتنی بر آموزه‌های نحوی و بلاغی است، این شبهات از منظر دستور تطبیقی زبان‌های سامی نیز قابل نقد و پاسخ‌گویی‌اند. چه اینکه با مطالعۀ زبان‌های خویشاوند عربی، نظیر: عبری، سریانی و دیگر زبان‌های سامی، مشخص می‌گردد که در این زبان­ها ساختار مثنی به عنوان یک ساختار صرفی مورد استفاده نبوده و ساختار جمع جایگزین آن شده ‌است. در این زبان‌ها، تنها نمونه‌هایی محدود از واژگان با علامت مثنی یافت می‌شوند. در آیات بسیاری از قرآن نیز، با وجود اینکه کاربرد مثنی مطابق با قواعد مربوطه صورت گرفته، با مطالعۀ ساختارهای منحصر‌به‌فرد مثنی، نمایان می‌شود که این ساختار در زبان عربی قرآنی، وضعیتی منعطف دارد و در برخی کاربردها همانند دیگر خویشاوندانش به سمت ساختار جمع گرایش‌ یافته ‌است. کاربرد ساختار جمع برای مدلول مثنی در قرآن به دسته‌های زیر قابل تقسیم است: «استفاده از فعل جمع برای مثنی»، «استفاده از ضمیر جمع برای مثنی»، «استفاده از قید مخصوص جمع برای مثنی»، «استفاده از واژۀ جمع برای مثنی در حالت اسمی» و «استفاده از وصف جمع برای مثنی».

مدخل امام حسن عسکری(ع) به قلم احمد پاکتچی، یکی از رویکردهای مطالعه زندگی ایشان است. نویسنده در قالب رویکرد «تاریخ‌نگاری تجربی»، تکاپوی جدیدی برای فهم زمانه این امام، شیوه زیست و رویدادهای آن عصر در گنجایش یک مدخل، ارائه نموده است. از آن‌جا که نقدنگاری بر مدخل‌های دانش‌نامه‌ای، کمتر در فرهنگ نقدنویسی جامعه علمی ایران گسترش یافته است، ناقد در پی آن است، با روش مطالعه کیفی و کمی و بر اساس سبک‌های «نقد ساختاری»، «نقد فرایندی» و «نقد روندی»، به معرفی نقاط قوت و ضعف این مدخل بپردازد. یافته‌ها حکایت از آن دارند، بر پایه «نقد ساختاری» از آن‌جا که نویسنده برآمده از سبک مورخان «مکتب تهران» است، زندگی امام را بر مبنای حذف گزاره‌های تاریخی ـــ کلامی مربوط به «عصمت»، «کرامات» و «علم غیب» می‌نگرد. در بُعد «نقد فرایندی» وی با روش «تاریخی محض» به رویدادهای آن عصر پرداخته و امام را در قامت یک اسلام‌شناس موفق معرفی می‌کند. از نظر «نقد روندی» نیز مدخل امام حسن عسکری(ع) در بیان چیدمان رخدادهای بین سال‌های 254 ـــ 260 قمری، آگاهی دقیقی به دست نمی‌دهد.

یکی از آیات قرآن کریم که در طول سده‏ های متمادی، موضوع گفتگوهای درازدامن قرار گرفته، آیه شریفه بقره/104 است که به گفته مفسران، مسلمانان را از به‏ کارگیری تعبیر «راعِنا» بازداشته و ملزم به جایگزینی آن با تعبیر «انْظُرْنا» کرده است. به رغم آنکه عالمان تفسیر در خصوص معنای «راعنا» و دلایل نهی از گفتن آن، بالغ بر هفت نظرگاه تفسیری پیش افکنده ‏اند، هنوز ابعاد و زوایایی از بحث باقی مانده است که می ‏طلبد با اتخاذ رویکردهای جدیدِ مطالعاتی، از نو به بحث گذاشته شود. پژوهش حاضر با هدف جبران این خلأ مطالعاتی در صدد است با عنایت به داده ‏های زبان‏شناختی و بین ‏الادیانی که پیشتر از نظرها دور مانده است، تحلیلی جدید از مخاطبانِ این آیه شریفه و معنای «راعنا» عرضه نماید. در این پژوهش اثبات می‏ شود که اهل کتاب با اثرپذیری از آموزه‏ های عهدینی، رابطه «پیامبر اکرم ـ پیروان» را در قالب رابطه «شبان ـ گوسفندان» صورت‏بندی می‏ کردند. این در حالی است که خداوند متعال در آیه شریفه بقره/104، مؤمنانِ اهل کتاب را به وانهادنِ استعاره‏ عهدینیِ شبانی امر کرده و بدین سان، آنان را نه صرفاً به جایگزینی تعبیر «راعنا» با «انظرنا»، که به تغییر در صورت‏بندی رابطه پیامبر اکرم(ص) با توده‏ های مردم فراخوانده است.

شیعیان از دیرباز در بومهای مختلف جهان اسلام زندگی می‌کرده، و حلقه‌های درس و بحث علمی هم داشته‌اند. گاه این حلقه‌های درس در امتداد زمان توسعه می‌یافته، و به پایگیری زنجیره‌های استاد و شاگردی می‌انجامیده، و تعالیمی را پدید می‌آورده که نسل اندر نسل منتقل می‌شده است. بدین سان، حوزه‌هایی علمی پدید می‌آمده که گاه مدتی طولانی استمرار داشته، و مکاتبی متمایز و شاخص را در خود جای می‌داده است؛ مکاتبی که بسیارشان هم اکنون کمتر شناخته شده‌اند. برخی از این حوزه‌های علمی مشهور، و بر جریانهای فرهنگی جهان تشیع بسی اثرگذار بوده‌اند؛ آن سان که در بارۀ کوفه و قم چنین می‌توان گفت. به نظر می‌رسد جایگاه برجستۀ این قبیل حوزه‌ها سبب شده است عالمان نسلهای بعد و نیز، محققان معاصر در تحلیلهای خویش از تاریخ علوم و معارف شیعی، کمتر به حوزه‌های دیگر توجه کنند و کارکرد آنها را بجویند. بناست که در این مطالعه، با مروری بر مهمترین بومهای شیعه‌نشین در جهان اسلام، حوزه‌های فرعی و کم شناختۀ فرهنگ شیعی، گرایشهای فکری غالب در هر یک، و شخصیتهای اثرگذار در هر بوم را بازشناسیم. این کوشش، مدخلی خواهد بود برای شناخت مکاتب فکری کم شناختۀ شیعی، امتداد تاریخی هر یک، و البته آموزه‌های متمایزی که هر یک داشته‌اند.

کتاب جستارهایی در اعتبارسنجی و فهم روایات طبی به اهتمام دکتر یحیی میرحسینی استاد دانشگاه در رشته علوم حدیث و با سرپرستی علمی دکتر احمد پاکتچی استاد دانشگاه امام صادق(ع) در سه فصل و ۴۱۷ صفحه گردآوری شده است. این کتاب، در فصل نخست به مروری بر خاستگاه و جایگاه تاریخی روایات طبی پرداخته و از هفت مقاله تشکیل شده است. در فصل دوم به کاوش در اعتبار و اصالت منابع روایات طبی می‌پردازد و دارای چهار مقاله است و فصل سوم آن به مبانی فهم و معیارهای نقد روایات طبی اختصاص دارد و از ۷ مقاله تشکیل شده است. این کتاب شامل مجموعه ی مقالاتی است که به نحو هدفمند در زمینه ی پژوهش‌های علوم حدیث در روایات طبی گزینش شده و با مقدمه ی دکتر محمود خدادوست، مشاور وزیر و مدیر کل دفتر طب ایرانی، در طرح احیای میراث مکتوب معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، منتشر شده است. این کتاب که با نظارت دکتر احمد پاکتچی، به رشته ی تحریر درآمده است، در مقدمه‌ای تفصیلی به قلم این استاد حوزه ی قرآن و حدیث، موضوعاتی چون نگاه روشمند به احادیث طبی، آسیب‌شناسی احادیث طبی، مسأله ی اخبار آحاد و فقه‌الحدیث احادیث طبی را دربر می‌گیرد و به مباحثی همچون روش‌شناسی نقد اسنادی و نقد متنی احادیث طب و مسائلی مانند مبانی حجیت روایات و تسامح در ادله ی سنن می‌پردازد. نگارندگان مقالات را طیف گسترده‌ای از اساتید حدیث‌پژوه حوزه و دانشگاه تشکیل می‌دهند که کتاب را دارای ویژگی‌های ممتازی از نظر پژوهشی ساخته و برخی از مقالاتی که پیشتر چاپ شده بود نیز با بازنویسی مختصر و گاه با ترجمه و یا نگارش مجدد با ذکر منبع اصلی، در اثر آورده شده است. کتاب در تابستان ۱۳۹۶ در مراسمی با حضورآیت‌‌الله جمال‌الدین دین‌پرور، رئیس بنیاد نهج‌البلاغه، حجت‌الاسلام دکتر محمدعلی مهدوی راد، عضو هیات علمی دانشگاه تهران، حجت‌الاسلام دکتر مهدوی کنی، رییس وقت دانشگاه امام صادق (علیه السلام)، دکتر احد قراملکی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران، دکتر حسینعلی قبادی، رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و جمعی از استادان حوزوی و دانشگاهی رونمایی گردید.