جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقالۀ پیش‌‌رو درصدد نقد و پاسخ به اعتقادات وهابیّان معاصر در مسئله تبرّک‌‌جویی به مقدّسات از منظر متکلّمان مذاهب اسلامی اعم از شیعه و مذاهب اربعه اهل‌‌سنّت و بیان اختلافات و اشتراکات پیرامونی موضوع مطرح‌‌شده در فرقۀ وهابیّت با دیگر مذاهب اسلامی خواهد بود. فقهای وهابیّت، از جمله عبدالعزیز بن باز و فقهای معاصر آن‌‌ها در جواز تبرّک به رکن یمانی، حجرالاسود، قرآن، آب زمزم، بدن پیامبر و آنچه با بدن نبی مکرم اسلامJ در تماس بوده است، غیر از آثار مکانی، با سایر مذاهب اسلامی هم نظر هستند؛ امّا در بحث تبرّک‌‌جویی به دیگر اجزای مسجدالحرام، آثار مکانی پیامبر، بدن صالحان و آثار آن‌‌ها با استناد به این‌‌که در این موارد، فعل صحابه را نداریم، بر خلاف سایر مذاهب اسلامی، قائل به بدعت و شرک بودن این موارد شده‌‌اند؛ در حالی‌‌که شواهد متعدّدی در کتاب‌‌های اهل‌‌سنّت و وهابیّت، نسبت به تبرّک‌‌جویی از سوی صحابه و تابعین بیان شده است. ضمن آن‌‌که برخلاف معنای مصطلح شرک، به مشرک بودن دیگر مذاهب اسلامی قائل هستند؛ در حالی‌‌که خلاف شریعت است.

امیرمعزی، یکی از معروف‌ترین شیعه‌پژوهان اروپا، در کتاب «راهنمای ربانی در تشیع نخستین» امامیه را به دو سنت باطن‌گرایانِ غیرعقل‌گرا؛ یعنی مکتب قم، و عقل‌گرایانِ ظاهرگرا در مکتب بغداد تقسیم می‌کند و مدعی است مفهوم «عقل» در امامیۀ نخستین علاوه بر عقل استدلالی برای دریافت امور فراعقلانی نیز کاربرد داشته است؛ ولی در مکتب متکلمان بغداد فقط محدود به عقل استدلالی شد. در نتیجه، اعتقاد به امور فراعقلانی و باطنی از جمله علم الهامی و نیروهای معجزه‌گرِ امامان؟عهم؟ مربوط به شیعۀ نخستین است و در مکتب بغداد این اعتقاد مطرود شد. از آنجا که آثار امیرمعزی، منبع مطالعاتی دانش‌پژوهان غربی بوده، لازم است با مطالعۀ علمی، نظریۀ وی ارزیابی شود تا تشیع حقیقی به جهانیان معرفی گردد. در این پژوهش، ادعای امیرمعزی دربارۀ تغییر مفهوم «عقل» در مکتب قم و مکتب بغداد بررسی و نقد شد. همچنین روایات «علم غیب و قدرت مافوق طبیعی امامان» در دو کتاب حدیثی این دو مکتب؛ یعنی «بصائر الدرجات» و «الإرشاد» تحلیل شد. طبق این تحلیل مشخص شد، بسیاری از روایات علم غیب و قدرت امام در مکتب بغداد نیز طرح شده و طرد کامل روایات این حوزه؛ چنانکه امیرمعزی مدعی است، هرگز صورت نگرفته است. همچنین با بررسی آرای کلامی متکلمان بغداد روشن شد مخالفت‌‌های ایشان با برخی معارف باطنی نه به دلیل فراعقلانی بودن این عقاید، بلکه به دلیل اختلاف در مبنای پذیرش روایات از جمله عدم حجیت خبر واحد بوده است.

از مهم‏ترین عوامل تشکیل ‏دهنده فضای حاکم بر اثر یک نویسنده، نوع جهان‏ بینی ‏پدیدآورنده آن اثر است. محمد شحرور نواندیش معاصر اهل سوریه است که نظریه های جدید و جنجال برانگیزی در مهمترین اثر خود الکتاب و القرآن آورده است. این مقاله با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی از یک سو در پی واکاوی و دستیابی به فضای جهان بینی و زیست جهان محمد شحرور بوده و از سوی دیگر در جستجوی یافتن تاثیر نوع شناخت او از هستی و انسان بر فهم او از آیات قرآن است تا به این سوال اصلی پاسخ دهد: جهان بینی و شناخت شحرور از هستی و انسان چه تاثیری بر فهم او از آیات قرآن داشته است؟ در یک بخش از مقاله نوع نگرش شحرور به پیدایش هستی، سرآغاز خلقت انسان و سرانجام خلقت انسان و تأثیر هر یک از آن ها بر فهم و تفسیر شحرور از آیات قرآن را بررسی کرده و در بخش دیگر چگونگی تاثیر نوع انسان شناسی او در حوزه های زبان، معرفت و اختیار انسان در فهم قرآن بررسی و تبیین شده است.

این کتاب سه جلدی شامل سلسله مباحثی در گستره کلام سنتی وكلام جدید اسلامی است . نویسنده در این اثر سعی کرده مباحث كلام قدیم و کلام جدید را به گونه ای منطقی نظم بخشیده و آنها را در هم ادغام کند . در مقدمه این کتاب می خوانیم : « کتاب کلام نوین اسلامی ، اثری است که سال ها ، ذهن نویسنده را به خود مشغول ساخته و آرزو می کرد که روزی مباحث کلام سنتی با کلام جدید در کنار هم و با ترتیبی منطقی قرار گیرند . متأسفانه استادان دانش کلام در دانشگاه ها ، حوزه های علمیه ، مراکز و مؤسسه های آموزشی کشور بدون ارتباط مباحث کلامی با یکدیگر به تدریس مسایل کلام سنتی مانند کتاب کشف المراد در چند واحد وتدريس مسایل کلام جديد در چند واحد دیگر می پردازند . دغدغه مهم این است که آیا ورود تعدادی از مسایل الهیاتی غرب مدرن با عنوان کلام جدید به جهان اسلام ، نباید اندیشه متکلمان مسلمان را نظام مند سازد و به همراه مسایل کلام سنتی به ساختار یکسانی برساند » . کتاب کلام نوین اسلامی در هشت بخش و چهل گفتار تدوین شده است . جلد اول این کتاب شامل بخش های « مبادی علم کلام خدا شناسی » و « دین شناسی می باشد . جلد دوم بخش های مربوط به « نبوت شناسی ، و امامت شناسی ، را به خود اختصاص داده است و نهایتا در جلد سوم بخش های مربوطه به مباحث "« اسلام شناسی،تمدن شناسی و معاد شناسی " مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است. بخش نخست به موضوعاتی همچون چیستی کلام اسلامی ، تعریف کلام اسلامی ، چیستی کلام جدید ، تفاوت کلام اسلامی با علوم همگون ، فلسفه دین ، ضرورت آشنایی با علم کلام و معقولیت و اثبات پذیری گزاره های دینی پرداخته است . شناخت و ثبات وجود خداوند ، براهین اثبات وجود خدا ، اثبات و مراتب توحيد الهی ، عوامل گرایش به شرک ، صفات الهی ، افعال الهی ، فلسفه آفرینش جهان و انسان ، فلسفه آفرینش شیطان ، توجیه شر در جهان ، انواع شرور ، پاسخ به شبهه شرور از موضوعات مطرح شده در بخش دوم این کتاب است . در بخش سوم کتاب هم مطالبی همچون حقیقت دین ، چگونگی تعریف دین ، تعریف دین از نگاه متفکران اسلامی و غربی ، حقیقت تجربه دینی ، انتظار بشر از دین ، منشأ دین ، ایمان دینی ، عوامل و موانع ايمان دینی ، کثرت گرایی دینی ، دلایل پلورالیسم دینی به چشم می خورد . در بخش چهارم کتاب موضوعاتی از قبیل نبوت عامه ، دلايل ضرورت برانگیختن پیامبران ، شبهه های ضرورت بعثت پیامبران ، راه های اثبات پیامبری ، ویژگی های پیامبران ، حقیقت وحی ، عصمت پیامبران ، نبوت رسول گرامی اسلام ، چالش های پیامبری ، خاتمیت پیامبری ، شبهات خاتمیت مطرح شده است . امامت عامه ، حقیقت و تعریف امامت ، مشروعیت امامت ، عصمت امام علم امام ، امامت خاصه ، مهدویت و فلسفه غیبت از موضوعات مطرح شده در بخش پنجم کتاب است . بخش ششم به اسلام شناسی اختصاص داشته و موضوعاتی همچون زبان اسلام ، چیستی زبان دین ، منطق فهم اسلام ، جامعیت وقلمروی اسلام ، اسلام و نیازهای دنیوی ، اسلام و ایدئولوژی ، ذاتی و عرضی اسلام در آن بررسی شده است . بخش هفتم به بیان مسائلی همچون اسلام و تمدن مدرن ، اسلام و مدرنیسم ، اسلام و عقلانیت ، اسلام و علوم طبیعی ، اسلام و علوم انسانی ، اسلام و تکنولوژی ، علم دینی ، اسلام و حکومت ، اسلام و رسانه ، اسلام و سلامت و اسلام و معنویت اختصاص دارد . بخش پایانی و هشتم کتاب نیز مسائل مربوط به معاد از قبیل معاد جسمانی و روحانی ، دیدگاه های حیات پس از مرگ ، تفسیرهای معاد جسمانی ، دلایل امکان معاد ، دلایل وقوع معاد ، چالشهای منکران معاد ، منازل آخرت و رجعت را مورد بررسی قرار داده است . چاپ دوم این کتاب توسط انتشارات تعلیم و تربیت اسلامی در سال ۱۳۹۴ منتشر و روانه بازار نشر شده است .

مبانی انسان‌شناختی از مهم‌ترین مبانی تأثیرگذار بر علوم انسانی است؛ زیرا هرگونه شناخت علمی‌ از انسان نیازمند استفاده از چهارچوب نظری و مفهومی‌ خاصی است که اندیشمندان درباره انسان از منابع مختلف اخذ و استفاده می‌‌‌کنند. یکی از حوزه‌های مطرح فلسفه اسلامی، بحث از نفس ناطقه انسانی است؛ اما انسان‌شناسی نوصدرایی هم در ساختار، هم محتوا و هم روش متفاوت با انسان‌شناسی حکمای پیشین و حتی حکمت صدرایی است. نوصدراییان با چهارچوبی عقلی، که برگرفته از سه کلان‌نظریۀ «حدوث جسمانی»، «نظریۀ فطرت» و «نظریۀ اعتباریات» است، تصویری ویژه از ماهیت انسان ترسیم می‌کنند که هم خلقتی ویژه و اموری ثابت برای حقیقت انسان قائل است و هم با توان «اعتبار» ابعاد جدیدی از حیات انسانی را در این دنیا برای خود می‌آفریند. هدف اصلی کتاب حاضر ارائه و تدوین نظام انسان‌شناسی نوصدرایی برای بهره‌گیری پژوهشگران و اساتید علوم انسانی در قالب مبانی علوم انسانی است، کتاب حاضر در هجده فصل سامان یافته است و در هر فصل، با توجه به مبادی و آرای نوصدراییان، یک مسئلۀ بنیادین در مبانی انسان‌شناختی علوم بررسی می‌شود. این فصول در چهار بخش «هستی‌شناسی انسان»، «چیستی فعل انسانی»، «فرد، جامعه و تاریخ» و «کاربست انسان‌شناسی در علوم رفتاری و اجتماعی» تنظیم شده‌اند.

«سیدقطب الدین محمد نیریزی شیرازی» از مهم­ترین و تأثیرگذارترین اندیشمندان سیاسی اواخر دوره صفویه است که متأسفانه تا کنون از اندیشه­های سیاسی وی، غفلت شده است. به نظر می­رسد یکی از دلایل غفلت از اندیشه های سیاسی «نیریزی»، جایگاه رفیع وی در تاریخ عرفان شیعی و بیشتر نگاه به این بُعد او باشد. ما در این مقاله به اندیشه­های سیاسی نیریزی به مثابة یکی از نمایندگان اصلی اندیشة سیاسی ـ عرفانی در ایران می­پردازیم و اثبات خواهیم کرد که نیریزی، چگونه از مبانی عرفانی و شرایط اجتماعی دوران صفویان در آخرین سالهای حکومت این خاندان، سنخی از اندیشة سیاسی را عرضه می­کند؛ سنخی که دارای دو رکن اساسیِ مبانی دینی و قواعد مبتنی بر حقوق مردم است.