جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جایگاه رفیع امامت همراه با تفاوت دیدگاه‌‌های اندیشمندان اسلامی درباره آن، در نگارنده این انگیزه‌‌ای را ایجاد کرد که در مقاله پیش‌‌رو به «بررسی و نقد فرآیند تعیین امام در دیدگاه قاضی عضدالدّین ایجی و سعدالدّین تفتازانی» بپردازد. این دو متکلّم برای چگونگی انتخاب امام، چهار روش را مطرح کرده‌‌اند که بعضی از آن‌‌ها، مشترک و در بعضی دیگر، اختلاف وجود دارد، آن چهار روش عبارتند از نص، بیعت اهل حل و عقد، شورا و غلبه. روش‌‌های یاد شده همراه با اشکالاتی است. وجود نصّ برای امام در نزد دانشمندان اهل‌‌تسنّن مورد اختلاف است. همان‌‌طور که بیعت مورد استنادشان هم به‌‌واسطه عدم تحقّق اجماع اهل حل و عقد درباره سه خلیفه اول مردود است. تعیین جانشین توسّط دو خلیفه اول و یا از طریق شورا هم مخالف سیره پیامبراسلامJ است؛ همچنان‌‌که روش غلبه و استیلا، مخالف قرآن، سنّت و عقل است.

برهان جهان شناختی یکی از مهم ترین برهان های فلسفی و کلامی در حوزه سنت دینی ادیان مختلف بوده و هست. در سنت فلسفی کلامی مغرب زمین، هم تعبیرهای متفاوتی از این برهان ارائه شده و هم نقدهای بسیاری بر آن وارد گشته است. در این نوشتار هم مهم ترین تعابیر آن ارائه شده و هم نقدهای آن مورد توجه قرار گرفته و در موارد لزوم به اندازه اعتبار نقدها اشاره شده است.

"تذهیب المرام "به ترجمه فارسی "تذهیب الکلام "تفتازانی است که در آن دلایل و حجج عقلی، همراه با شواهدی از قرآن در باب این موضوعات اقامه می‌شود" :مقدمات علم"، "امور عامه"، "ذکر اعراض"، "جواهر"، "الهیات " و "سمعیات ."

تقريب المرام في شرح تهذيب الكلام، اثر شیخ عبدالقادر سنندجی کردستانی (متوفی 1304ق)، شرحی است بر «تهذيب الكلام في تحرير المنطق و الكلام»، سعدالدین مسعود بن عمر تفتازانی (متوفی 792ق). این کتاب به‌همراه حاشیه‌ای با نام «حاشية المحاكمات» تألیف شیخ محمد وسیم کردستانی و مقدمه فرج‌الله زکی کردستانی منتشر شده است. نام کامل کتاب تفتازانی همان ‎گونه که در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی آمده، «تهذيب الكلام في تحرير المنطق و الكلام و تقريب المرام من تقرير عقائد الإسلام» است. این کتاب که به «تهذيب المنطق و الكلام» مشهور است، رساله‌ای از تفتازانی در منطق و کلام به زبان عربی است. این رساله با همه فشردگی و اختصار، از متون معتبر در حوزه‌های آموزشی قدیم بوده و بر آن شرح‎ها و حواشی فراوان نوشته شده است. تفتازانی این اثر را در 789ق، به پایان رساند. او در این چکیده مباحث منطقی و کلامی، با حذف زواید، اصول مطالب را در غایت ایجاز بیان می‌کند و همین ساختار، مجالی فراخ برای تهیه متون گسترده‌تری بر اساس این اثر فراهم ساخته است. برخی از حاشیه‌ها و شرح‎های تهذيب المنطق، به‌حدی اهمیت یافته‌اند که بر خود آنها به چند واسطه نیز حاشیه‌هایی نوشته شده است. بر کتاب تهذيب المنطق تفتازانی، شروح بسیاری نوشته شده است. از شرح‎های متأخری که حاصل تدریس کتاب در کردستان بوده است، «تقريب المرام في شرح تهذيب الكلام» اثر عبدالقادر بن محمد سنندجی است که در دو جلد با حواشی محمد وسیم کردستانی و فرج‌الله زکی کردستانی در 1318-1319ق، در بولاق انتشار یافته است. ترجمه‌ای فارسی از این شرح نیز با عنوان «تذهيب المرام» به قلم فخرالدین بن احمد رودباری، از علمای کردستان به کوشش محمدرئوف توکلی در 1381ش، در تهران به چاپ رسیده است. کتاب با مقدمه فرج‌الله زکی کردستانی منتشر شده است. او سبب نگارش این شرح را اشتیاق فراوان محصلین به دو علم حکمت و کلام و نبود کتابی جامع در حکمت طبیعی و کلیات فلسفه دانسته است. شیوه نگارش اثر بدین ترتیب است که متن اثر در پرانتز و شروح عبدالقادر در بیرون از آن ذکر شده است. در پاورقی اثر نیز حاشیه محمد وسیم کردستانی درج گردیده است.

«تهذیب المنطق و الکلام»، رساله‌ ای در منطق و کلام تألیف سعدالدین مسعود بن عمر تفتازانی، متکلم و منطقی و فقیه و ادیب سده هشتم به زبان عربی می‌ باشد. تهذیب المنطق و الکلام تقریباً یک دوره کامل و مختصر در منطق و کلام، و درسنامه‌ ای است که نثر آن حاکی از توان ادبی و چیره دستی تفتازانی در بیان آموزشی مطالب است. تفتازانی در آراستن مباحث این اثر و ساده و خلاصه نوشتن آن کوشیده است. وی در مقدمه تهذیب المنطق می گوید که این رساله را برای آموزش و آگاهی و راهنمایی جویندگان علم، بویژه پسر خود، نگاشته و آن را از حشو و زوائد و تکرار مهذب کرده است. تهذیب المنطق و کلام، شامل دو قسمت است: یکی منطق، مشهور به تهذیب المنطق و دیگری کلام، مشهور به تهذیب الکلام که از هر یک از آن دو به طور مستقل استفاده شده است.

«الحاشیة علی تهذیب المنطق للتفتازانی»، تالیف عبدالله بن شهاب الدین یزدی (متوفی ۹۸۱ ق)، از حواشی عربی بر کتاب «تهذیب المنطق و الکلام» تفتازانی است. «تهذيب المنطق و الكلام»، رساله‌ اى است مشهور از تفتازانى در منطق و كلام به زبان عربى كه تفتازانى آن را در 789ق، به پايان رسانده است. اين رساله با همه فشردگى و اختصار، از متون معتبر در حوزه‌ هاى آموزشى قديم بوده و بر آن شرح‌ ها و حواشى فراوان نوشته شده است. شرح ملا عبدالله نیز شرحی نسبتا مفصل و از مشهورترین حواشی تهذیب است.