جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مِنْهاجُ البَراعُة فی شَرْح نَهجُ البَلاغَة، اثری به زبان عربی در شرح نهج البلاغه که میرزا حبیب‌الله خویی آن را با انگیزه آسان ساختن دشواری‌های نهج‌البلاغه نگاشته است. از ویژگی‌های این کتاب، ذکر سند خطبه، نامه و حکمت‌های نهج البلاغه و اشاره به برخی حوادث تاریخی است. میرزا حبیب‌الله تا خطبه ۲۲۹ از نهج‌البلاغه را شرح کرد و پیش از اتمام آن درگذشت. حسن‌زاده آملی و محمدباقر کمره‌ای شرح او را تکمیل کردند. حسن‌زاده آملی از خطبه ۲۲۹ تا پایان‌ نامه‌ها و محمد باقر کمره‌ای کلمات قصار را شرح کرده‌اند.

فهم صحیح از کلام امیرمؤمنان(ع)در گرو یافتن ابزار و مقدمات ورود به آن است که نیازمند دقت صحیح و شایسته­ ای است. به­ کارگیری این ابزار برای شرح متن نهج­ البلاغة می­تواند سهمی به­سزا و تعیین­کننده داشته باشد تا کلام امام علی(ع)صحیح تبیین شده و برتر تفسیر شود. اشراف بر منبع و سند، شناخت فضاوجغرافیای سخن، بیان سبب صدور، اهتمام به یافتن تاریخ ایراد کلام، مشخص ساختن مخاطب و شخصیت­های گوناگون و نیز ارائه موضوعات و اهداف کلی سخنان، مهم­ترین ابزارهایی است که مفسّران و شارحان تا به امروز بدان نظر داشته تا سخن امام در جایگاه خویش خوش نشیند. البته گاه همین ابزارها وقتی در کنار پیش فرض­ها و باورهای برخی شارحان قرار گرفته، نتیجه ­ای عکس را مواجه بوده ­ایم، این مقاله می‌کوشد با روش و رویکردی تحلیلی به روند شرح و تفسیر مفسّرانی چون ابن ­ابی الحدید، ابن­ میثم، میرزا حبیب خویی، شوشتری و مغنیه در این عرصه توجه نشان دهد؛ در صورت وجود کم­ دقتی­­ به عناصر پیش­ گفته ضمن تذکّر به تصحیح آن بپردازد. یافته­ ها نشان می­دهد که با توجه به ساختار متنی و شکلی نهج‌البلاغه بدون مقدمات ورود به متن امکان فهم صحیح از متن نهج ­البلاغه میسّر نیست و شارحان مذکور گاه از این عناصر غفلت ورزیده ­اند، در نتیجه شرایط واژگونه تفسیر کردن کلام امام را فراهم ساخته ­اند.

بحث جبر و اختیار از مباحث بسیار مهمی است که در میان فلاسفه، متکلمان، اصولیون و روان‌شناسان مطرح است. در این میان، جبر فلسفی اهمیت ویژه‌ای دارد که غالبا فلاسفه به نفی آن می‌پردازند و متکلمان آن را به عنوان لازمه دیدگاههای فلاسفه، امری اجتناب‌ناپذیر می‌انگارند و مستلزم سلب اختیار می‌دانند. برخی از اصولیون همانند محقق نائینی&، محقق خویی& و شهید صدر& قاعدة ضرورت سابق را مختص علل موجب دانسته، آن را شامل علل مختار نمی‌دانند، و علت صدور افعال اختیاری از فاعلهای مختار را همان سلطنت نفس و اعمال قدرت می‌دانند.محقق خویی& با تفصیل بیشتری متعرض این مسئله شده‌ و با مختص دانستن قاعدة ضرورت سابق به علل موجب و نیز تفسیر اراده به شوق شدید در نگاه فلاسفه، در صدد بر آمده‌اند تا در عرض دیدگاه فلاسفه، دیدگاه سلطنت نفس را مطرح نموده و اختیار انسان را به اثبات برسانند. آنچه در این نوشتار می‌آید، تبیین و تحلیل جبر فلسفی و قانون سلطنت فاعل مختار با تکیه بر اندیشه‌های محقق خویی& است. "و هذا الشوق لیس بعلۀ تامۀ بالإضافۀ الی الأفعال الخارجیۀ، لأننا نری بالوجدان أن هناک ما یتخلل بین سائر افعالنا و حصول الشوق بأعلی مراتبه، و ذلک الوسیط هو الطلب او الاختیار (خویی، مصابیح الأصول: 186)؛ و این شوق علت تامة افعال خارجی نیست، زیرا ما بالوجدان می‌یابیم که چیزی بین شوق شدید و افعال ما واسطه می‌شود، که همان طلب و اختیار است همچنین می‌فرماید: و أما النقطة الثانیة و هی ان الفعل الاختیاری ما أوجده الإنسان باختیاره و إعمال قدرته فقد تبین وجهها علی ضوء ما حققناه فی النقطة الأولی من ان الإرادة مهما بلغت ذروتها من القوة لن تکون علة تامة للفعل، و علیه فبطبیعة الحال یستند وجود الفعل فی الخارج إلی امر آخر، و هذا الأمر هو إعمال القدرة و السلطنة المعبر عنهما بالاختیار (خویی، محاضرات فی اصول الفقه 1430: 1/403)؛ اما مطلب دوم اینکه فعل اختیاری فعلی است که انسان آن را با اختیار و اعمال قدرتش انجام دهد، استدلال بر این مطلب از مطلب اول روشن می‌گردد، زیرا اراده هر قدر که شدید هم باشد، علت تامة فعل نیست، و بنابراین وجود فعل در خارج به چیز دیگری مستند است که همان اعمال قدرت و سلطنت است که از آن به اختیار تعبیر می‌شود."

مقاله «تشیع و قرآن» اثر مستشرق یهودی «بارآشر» است، که با تأکید بر برخی اقوال ناصواب و برجسته نمودن بعضی از فرقه‌های نادر و حتی مطرود شیعه، درصدد ارائه تصویری غیر واقعی از نگاه شیعه پیرامون قرآن کریم می‌باشد. مقاله مزبور در دایرةالمعارف قرآن (لیدن) منتشر شده که یکی از دایرةالمعارف‌های برجسته و مورد رجوع جهانی پیرامون قرآن کریم است و مطالب آن در سراسر جهان مورد رجوع و استناد قرار می ­گیرد. نوشتار پیش رو ضمن اشاره به محتوای مقاله مذکور، نظریات ناصواب بارآشر درباره‌ نگاه شیعه به قرآن را با استفاده از مصادر معتبر شیعی و استدلال‌های متقن در بوته نقد قرار داده است. این مقاله در آغاز به معرفی سوابق علمی مؤلف پرداخته و در ادامه هر یک از بخش‌های مقاله مذبور را به همراه ذکر موارد ناصواب آن به اختصار ارائه کرده و سپس نقد هر قسمت به صورت مجزا و با تکیه بر منابع مهمی که مؤلف از آن‌ها استفاده چندانی ننموده را بیان کرده است

‫مسئله جمع وتدوین، نسخ وتحریف از جمله مسائل بحث برانگیز ومورد اختلاف در میان دانشمندان علوم قرآنی بوده وهست. پژوهش حاضر با عنوان بررسی تطبیقی نظریه ی نسخ، جمع و تدوین و تحریف از منظر علامه طباطبایی; و آیت الله خویی; به بررسی مقایسه ای ونقد آراء آن دو بزرگوار در سه حوزه نسخ، جمع وتدوین وتحریف پرداخته است. بیشترین اختلاف نظر علامه طباطبایی; وآیت الله خویی; در زمینه جمع وتدوین است. آیت الله خویی; با نقد روایات جمع وتدوین مبنی بر اجتهادی بودن جمع قرآن وبا اعتقاد به ضعف وسستی آنها سعی در اثبات توقیفی بودن جمع قرآن دارند. در مقابل ایشان علامه; با استناد به همین روایات در صدد اثبات اجتهادی بودن این مسئله است. آنچه در این فصل قابل نقد وبررسی است اعتقاد علامه به اجتهادی بودن ترتیب برخی از آیات است، که پیامدهای نامقبولی مانند تقویت شبهه تحریف وتضاد با اعجاز بیانی حاصل آن است. اما با وجود اختلاف این دو بزرگوار در این زمینه، حاصل آن نتیجه مشترکی است وآن عدم تحریف قرآن در مسیر جمع وتدوین است. در مسئله نزاهت قرآن از تحریف هردو بزرگوار سعی وتلاش قابل تقدیری، هم در ارائه دلائل نزاهت قرآن از تحریف، وهم در پاسخ دادن به شبهات قائلین به تحریف داشته اند. در آخرین بخش از این پژوهش مقوله نسخ به چالش کشیده شده است. علامه; و آيت‌الله‌خويی; با وجود پذیرش نسخ، نسبت به نسخ شمار زیادی از آیات قرآن معترض بوده و با حرکتی علمی و پژوهشی در احياء آیات مدعی نسخ اقدامی شایسته انجام داده اند. هر چند در اين مسئله نیز اختلافاتی در آراء ایشان به چشم می‌خورد که مربوط به تعريف اصطلاحی و شروطی است که برای نسخ قائلند. در انتها نیز به رویش دیدگاهی جدید در نسخ مانند: نسخ مشروط، نسخ تمهیدی وانکار نسخ مصطلح اشاره شده است. کلیدواژه: جمع و تدوین، تحریف، نسخ.

یکی از مباحث مهم در عرفان اسلامی، تطابق عرفان با شرع و سیره معصومین است. حقایق عرفانی ریشه در فطرت انسانی دارند؛ از این رو در همه ملت ها و مکتب ها مطرح شده است. شاید همین امر باعث شده که برخی اسلامی بودن عرفان را نپذیرند؛ حال آنکه حقیقت شرع و بهره مندی عالی دینی، با نگرش عرفانی میسّر است. این مقاله کوشیده تا سه عنوان مهم از عناوین عرفان را در قرآن، احادیث و ادعیه معصومین بررسی نماید. عناوین تفسیر عرفانی کثرات در عالم وجود و هدف عارفانه در دینداری و عبودیت و همچنین ابزار شهود و نحوه کشف حقیقت از طریق دل را در منابع شرعی بررسی نموده و می کوشد منشأ اسلامی عرفان اسلامی را آشکار نماید.

در قسمت نخست این مقاله، پس‏ از تفسیر آیات 30 و 31 سوره نور، به تفصیل پیرامون مساله نگاه، پوشش و ادله وجوب پوشش وجه و کفین بحث شد؛ در اینجا پیرامون: ادله قائلین به وجوب پوشش صورت و دستها بر اساس آیات قرآن و روایات بحث خواهد شد.

قاعده «الشیء ما لم یجب لم یوجد» در کلام حکما مطرح و با دلایلی اثبات شده است. مفاد آن که به عنوان قاعده‌ای مسلم تلقی می‌شود، این است که با تمام شدن علت، وجود معلول پیش از تحققش ضرورت می‌یابد، این قضیه به جبر فلسفی معروف است. در مقابل، متکلمان اسلامی مطلقا آن را نفی نموده، «اولویت» را جایگزین ضرورت می‌کنند. در این میان برخی از اصولیین شیعه با تفصیل بین فاعل مختار و موجب، قاعده را به فاعل موجَب اختصاص می‌دهند. دیدگاه برگزیده این مقاله تفصیل مورد نظر اصولیین است. در این مقاله ضمن اثبات این نظریه، دلایل حکما و اشکالات متکلمان مطرح و تحلیل می‌شود.

یکی از آفات دین و دینداری مسئله غلو در مورد پیامبران، بزرگان و رهبران دینی است. این مشکل در ادیان پیشین بوده که خداوند در قرآن از آن نهی فرموده است. ائمه معصومین (ع) نیز با این مسئله مقابله نموده اند. در زمان ما مبارزه با این آفت یکی از وظایف دین پژوهان و عالمان دینی است. حدیث یکی از راه هایی است که غلو از طریق آن به درون دین راه پیدا می کند از جمله احادیث غلو آمیز مشهور زیر است: «عن رسول الله (ص) عن الله (تبارک و تعالی) أنه قال: یا احمد! لو لاک لما خلقت الأفلاک، و لو لا علی لما ختلقتک؛ و لو لا فاطمة لما خلقتکما.» با بررسی دقیق ملاحظه شد که اولا: این مطلب سند و منبع معتبری ندارد. ثانیا: از جهت متن و محتوا نیز دارای مشکلات جدی است زیرا این عبارت دارای سه بخش است. بخش اول آن (لو لاک لما خلقت الافلاک) با آیان و روایات صحیح (منقول از شیعه و اهل سنت) و عقل قابل تایید است. ولی دو بخش دیگر آن مخالف قرآن، سنت و عقل است و در نتیجه قابل پذیرش نیست. برخی تلاش کرده اند تا آن را به نحوی توجیه کنند ما توجیهات را نیز مورد بررسی قرار داده و روشن نمودیم که توجیهات مذکور از این دو بخش روایت غیرقابل قبول است.