جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‌اشاره‌ نام‌ برتراند راسل‌ و - تا حد‌ی‌ - شخصیت‌ علمی‌ و فلسفی‌ او، برای‌ مخاطبان‌ این‌ بحث‌ ناآشنا نیست؛ در عین‌ حال، به‌ آن‌ دسته‌ از خوانندگان‌ محترم‌ که‌ خواهان‌ آشنایی‌ بیشتر با ابعاد شخصیت‌ او هستند، توصیه‌ می‌شود مقدمة‌ کتاب‌ برگزیده‌ افکار راسل، نوشته‌ پروفسور رابرت‌ اگنر، و نیز بحثی‌ که‌ در پایان‌ ترجمة‌ فارسی‌ همان‌ کتاب، به‌ قلم‌ مرحوم‌ استاد محمدتقی‌ جعفری‌ در تحلیل‌ شخصیت‌ راسل، آورده‌ شده‌ است، مطالعه‌ کنند. از طرفی، نام‌ و شخصیت‌ علمی‌ و فلسفی‌ مرحوم‌ علامه‌ محمدتقی‌ جعفری‌ برای‌ مخاطبان‌ آشناست. از ویژگی‌های‌ مشترک‌ دو متفکر و فیلسوف‌ نامبردار، توجه‌ و اهتمام‌ آنان‌ به‌ مقوله‌های‌ مختلف‌ در زمینة‌ فلسفه، مذهب‌ و انسان‌شناسی‌ است. به‌ عبارت‌ دیگر، پژوهش‌ فلسفی‌ در زمینة‌ انسان‌ و مذهب‌ در آثار این‌ دو فیلسوف‌ غرب‌ و شرق‌ جایگاه‌ برجسته‌ای‌ را به‌خود اختصاص‌ داده‌ است. با این‌ تفاوت‌ که‌ پژوهش‌های‌ لرد راسل‌ دراین‌باره‌ مبتنی‌ بر فلسفة‌ شکاکیت‌ و الحاد است، ولی‌ تحقیقات‌ استاد جعفری‌ از فلسفة‌ الهی‌ الهام‌ گرفته‌ است، و این‌ امر سبب‌ تفاوت‌ دیدگاه‌ آن‌ دو در این‌گونه‌ مسائل‌ گردیده‌ است؛ تفاوتی‌ که‌ استاد جعفری‌ را در جایگاه‌ منتقد افکار و اندیشه‌های‌ راسل‌ نشانده‌ است. در نوشتار حاضر، نمونه‌هایی‌ از نقدهای‌ استاد که‌ به‌ افکار و اندیشه‌های‌ راسل‌ دربارة‌ پاره‌ای‌ از مهم‌ترین‌ مسائل‌ کلامی، مربوط‌ می‌شود، بازگو شده‌ است. بدین‌ امید که‌ در عین‌ بزرگداشت‌ نام‌ و یاد آن‌ استاد فرزانه، گامی‌ هرچند کوتاه، از جانب‌ نگارنده، در راه‌ خدمت‌ به‌ فرهنگ‌ و اندیشة‌ دینی‌ برداشته‌ شده‌ باشد.(1)

دیدگاه مشهور میان عالمان اسلامی این است که عموم پیامبران الهی از مردان بوده‏اند و خداوند هیچ زنی را به پیامبری برنگزیده است. مستند این دیدگاه آیات قرآن و روایات اسلامی است. برخی با استناد به بعضی آیات و روایات برای تعدادی از زنان مقام نبوت قایل شده‎اند، ولی آنچه از آن ادله به دست می‎آید، نبوت انبائی است نه نبوت تشریعی که مقصود در باب نبوت به عنوان مسأله‏ای کلامی و اعتقادی است. بر دیدگاه مشهور، شبهه ناسازگاری با عدالت خداوند مطرح شده و با استناد به آن اساسا خاستگاه الهی داشتنن نبوت انکار شده است. در این نوشتار با بهره‏گیری از روش گزارش و تحلیل (نقل و عقل)، ادله دیدگاه مشهور بیان گردیده و با تبیین فلسفه اختصاص نبوت به مردان، به شبهه مزبور پاسخ داده شده است.

علی‌نقی طغایی یکی از عالمان برجسته شیعه است که علاوه بر اجتهاد فقهی، در علم کلام نیز صاحب‌نظر بوده است. وی در کنار منصب شیخ‌الاسلامی، آثار برجسته‌ای ‌از خود به جای گذاشته است که برخی از آن‌ها در مباحث کلامی است. روش وی در علم کلام صبغه نقلی دارد و مبتنی بر نقل و تبیین روایات است.

متکلمان امامیه برای اثبات ضرورت انتصاب در مساله امامت و منحصر بودن طریق تعیین امام در نصب و نص و نادرست بودن طریق انتخاب و بیعت، به سیره پیامبر اکرم$ در دوران نبوت استدلال کرده‌اند که هرگاه می‌خواست برای مدتی از مدینه بیرون رود فردی را به جای خود نصب می‌کرد و هرگز آن را به انتخاب افراد واگذار نکرده است. در این پژوهش با بهره‎گیری از روش نقل تاریخی، شواهد بسیار دیگری نیز درباره اصل انتصاب در سیره نبوی گردآوری شده و در پایان با تحلیل عقلی، ضرورت انتصاب در مساله طریق تعیین امام اثبات گردیده است.

در دیگاه رسمی و رایج درباره نبوت، برگزیده بودن پیامبران از سوی خداوند برای دریافت پیام‎های الهی از طریق وحی و ابلاغ آنها به بشر، عنصر اساسی در حقیقت پیامبری است. در عصر جدید درباره وحی و نبوت از سوی برخی عالمان مسیحی و مسلمان تفسیرهایی ارائه شده است که خاستگاه الهی و ماوراء طبیعی نبوت انکار شده و خاستگاه پیامبری، زمینی و ناسوتی معرفی شده است. اخیرا این دیدگاه در کتابی با عنوان «مسیر پیامبری» با رویکردی جدید تقریر و تبیین گردیده و ادعا شده است که دیدگاه رسمی درباره پیامبری فاقد دلیل معتبر عقلی و نقلی است. در این نوشتار، با بهره‏گیری از تفکر و تحلیل عقلی و دلایل و شواهد نقلی، دیدگاه رسمی رایج درباره حقیقت پیامبری تأیید و تحکیم شده و نادرستی دیدگاه مقابل اثبات گردیده است.