جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دکتر علي وردی در کتاب «منطق ابن خلدون» می خواهد منطق نوين ابن‌ خلدون را استخراج کند و نشان دهد که يکی از عوامل اصلی موفقيت و نوآوريی های ابن‌ خلدون در پرداختن به مسائل تاريخی و اجتماعی همين منطق خاص اوست. اصلی ترين انگيزه‌ نوشتن اين کتاب نيز همين مطلب است و دکتر وردی برای اثبات آن بحث‌ های زياد و شواهد فراوانی آورده است. او برای اين منظور حتی از جزئيات شخصيتی و رويدادهای زندگی ابن‌ خلدون نيز غافل نمانده است و مطالب بسيار مهم، جالب و جذابی در اين زمينه نقل می کند. سخن وردی در اين كتاب آن است كه تا قبل از ابن‏ ‌خلدون، بر اساس شيوه‌ ارسطویی، تأكيد بر «صورت» پديده‏‌ ها بود و نه «ماده» آن، و همين امر موجب در غلتيدن آدميان به عالم انتزاع و دور شدن از جزئيات زندگی شده بود. ابن‌ ‏خلدون اولين كسی بود كه جامعه‌ انسانی را به شيوه ‏ای واقعی مطالعه كرد. او حوادث تاريخی را مستقل از پديده‌‏ های اجتماعی بررسی نكرد. وردی محور نظريه‌ ابن ‌‏خلدون را نه عصبيت يا دولت، بلكه بَدويت و تمدن و تزاحم آنها مي‏ داند كه نوعی چرخه‌ اجتماعی پديد می ‏آورد که باعث تغيير مستمر جامعه‌ انسانی می ‏شود. وردی در اين كتاب تلاش كرده مروری بر جنبه ‏‌های مختلف حيات علمی و عملی ابن‌ ‏خلدون داشته باشد و منطق فكری او را استخراج كند. این کتاب در دوازده فصل نگاشته شده که عبارتند از: فصل اول- خصائص المنطق القدیم، فصل دوم- المنطق الارسطی فی الاسلام، فصل سوم- ابن خلدون و المنطق الارسطی، فصل چهارم- ابن خلدون و قوانین الفکر، فصل پنجم- ابن خلدون و منطق الفقها، فصل ششم- لغز الطفرة الخلدونیة، فصل هفتم- العوامل المتنوعة، فصل هشتم- زناد النظریة، فصل نهم- بین الکل و الاجزاء، فصل دهم، ابن خلدون و الفلسفة، فصل یازده- السلوک و النظریة، فصل دوازده- مصیر العلم الجدید، فصل دوازده- فی سبیل علم اجتماع عربی.

«الأیضاح» نوشته محمد شاکر شرحی بر ایساغوجی نوشته مفضل‌ بن عمر‌ اثیرالدین ابهری در علم منطق می‌ باشد. این کتاب را که الرسالة الاثیریة فی المنطق نیز نامیده اند کتابی مقدماتی در منطق است که کارکرد آموزشی دارد. این‌ نوشته‌ در واقع‌ شرحی‌ است‌ بر آنچه‌ نزد ارسطو مفاهیم‌ کلی‌ (جنس‌، نوع‌، فصل‌، خاصه‌ و عرض‌) به‌ شمار می‌ روند و در منابع‌ عربی‌ منطق‌، و نیز در منابع‌ لاتینی‌ سده‌ های‌ میانه‌ «کلیات‌ خمس‌» نامیده‌ می‌ شوند. از سوی‌ دیگر ارسطو از مقولات‌ دهگانه‌ ای‌ یاد می‌ کند که‌ عبارتند از: چه‌ ای‌ (ما هو الشی‌ء)؛ چندی‌ (کم‌ّ)؛ چونی‌ (کیف‌)؛ اضافه‌ (نسبت‌)؛ مکان‌؛ زمان‌؛ وضع‌ (نهاد)؛ داشتن‌ (ملک‌)؛ کُنش‌ (فعل‌، یفعل‌)، واکنش‌ (انفعال‌، ینفعل‌). باید افزود ايساغوجی لفظی يونانی است به معنی كليات خمس كه جنس و نوع و فصل و عرض عام و عرض خاص گويند، و اين يكی از نه باب علم منطق است. كتاب در تمام منطق به طور مختصر بحث می كند ولی به نام «الايساغوجی» نام گذاری شده است و هم اکنون در کشورهای ترکیه، عراق و پاکستان از متون درسی به شمار می رود. ایساغوجی به معنای مدخل، مقدمه، درآمد و نام پرآوازه فرفوریوس (فیلسوف ‌نوافلاطونی‌، شاگرد افلوطین‌ و گردآورنده‌ و ویراستار آثار او است) و درباره کلیات خمس نیز هست.

صدرالمتألهین منطق‌دان ناشناخته‌ای است که با وجود تأثیرات قابل توجه‌اش بر علم منطق کمتر کسی وی را در زمینة علم منطق کنار شیخ اشراق و محقق طوسی یا کنار ابن‌سینا و فارابی قرار می‌دهد. شاید این بدان دلیل باشد که شهرت ملا‌صدرا به منزلة حکیم و فیلسوفِ صاحب مکتب بر دیگر ابعاد علمی‌اش سایه افکنده و موجب کم‌رنگ شدن آنها گشته است. به هر صورت این نوشتار بر آن است تا خوانندگان محترم را در ضمن اشاره به برخی آرا و آثار منطقی ملاصدرا با یکی دیگر از ابعاد علمی ناشناختة این شخصیت مشهور آشنا سازد.