جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آموزه فضل الهی از منظر قرآن عنوانی است جهت آشنایی ودستیابی به مفهوم فضل و باید گفت، این مطلب از مباحثی است که کمتر در کلید واژگان قرآنی مورد توجهقرار گرفته است. رساله حاضر در یک مقدّمه و پنج فصل نگارش و تنظیم شده است،در فصل اولطرح کلیتحقیق و مباحثی چون اهداف و پیشینه تحقیق وواژگان کلیدی تحقیق موردبررسی واقع می شود. فصل دوم که با عنوان« فضل الهی در قرآن » است به مباحثی چون معنای اصطلاحی فضل و «ذوالفضل از منظر قرآن» وهمچنین فرمان به درخواست فضل از خدا ، از منظر قرآن و روایات اشاره دارد. در بخش دیگری از این فصل،مشمولین فضل الهی به گروهها واشخاص تقسیم ودسته بندی شده اند که مفصل در این زمینه بحث می شود. فصل سوم این رساله به تجزیه و تحلیل مسائل مرتبط با فضل اختصاص دارد وارتباط مسائلی چون رابطه عدل وفضل ،مسأله حکمت و همچنین تفاوت‌های فردی و ارتباط هر کدام از این مباحث با فضل حق تعالی پرداخته شده است. در فصل چهارم شرایط و ضوابط بهره‌مند شدن از فضل مطرح می شود اسباب و عواملی که موجبزمینه ساز شدن فضل حق تعالی می‌شود و همچنین آفات و موانع دستیابی به فضل مطرح و این مهم مورد بررسی قرار گرفته است و در پایان وظایف انساندر برابر بهره‌وری از فضل الهی بیان می شود. فصل پنجم هم به جمع بندی و نتیجه گیری کلی مباحث اختصاص دارد.

عُجب و کِبر از رذایل اخلاقی در اخلاق اسلامی به شمار می آیند که نقش زیانباری در سرنوشت انسان دارند و هر دو از صفات باطنی اند که با تمام مراتب و ریشه هایشانمورد نکوهش قرار گرفته اند؛ زیرا این خصال ناپسند دارای پیامدهای شوم دنیوی و اخروی است که زمینه سقوط و هلاکت انسان را فراهم ساخته، او را به سر حد شرک و کفر می رساند. برای پیشگیری و درمان عُجب و کِبر دو راه «علمی» و «عملی» ذکر شده است. انسان در راه علمی، حقیقت خویش را می شناسد و می یابد که وظیفه او فرمانبرداری از خدا است، همچنین به پروردگار خویش شناخت پیدا می کند و او را مالک همه موجودات می داند و این گونه شناخت را همواره در خود فعال و زنده نگه می دارد. انسان باید اسبابی را که زمینه ساز عُجب و کِبر است بشناسد و از پیدایش آن در وجود خویش جلوگیری نماید. در راه عملی نیز انسان باید در برابر پروردگار خویش تسلیم شود و تمام اعمال را برای رضای او انجام دهد تا خویشتن را از سقوط در دام خودپسندی و اسارت نفس نجات داده، زمینه صعودش را به قله رفیع انسانیت فراهم کند. تحقیق حاضر که با گردآوری، مطالعه و خلاصه نمودن بسیاری از آثار مهمّ مکتوب اخلاق اسلامی در موضوع مذکور تهیّه شده است، مجالی فراهم می آورد تا از مراجعه به آن آثار در وقت و هزینه صرفه جویی نماییم. بررسی موردی امثال چنینموضوعاتی در اخلاق اسلامی ما را در تهیّه دایره المعارف اخلاق اسلامی و نیز باز بینی یا احیاناً بازسازی معنایی، مفهومی و اصطلاحی واژگان اخلاقی مان یاری خواهد نمود. با مقایسه نتایج اینگونه تحقیقات با موضوعات مشابه در دیگر نظامهای اخلاقی همچون اخلاق یونانی و اخلاق مسیحی می توان به وجوه تشابه و تفاوت آنها پی برد. با نظر به جایگاه عُجب و کِبر در اخلاق اسلامی و مقایسه آن با اخلاق یونانی، به نظر می رسد با اینکه این صفات در اخلاق اسلامی از رذایل محسوب می شوند اما در اخلاق ارسطویی نه تنها از فضایل، بلکه زیور فضایل اند و شکسته نفسی و تواضع که در اخلاق اسلامی مقابل عُجب و کِبراند، در اخلاق ارسطویی از رذایل شمرده می شوند.

این نوشتار در پیِ آن است تا با بهره‌گیری از آموزه‌های دین اسلام، عوامل و زمینه های رشد و شکوفایی بشر و راهکارهای حراست از آن را بیان نماید؛ از این رو، رویکرد مشخص آن این است، که با الهام از آموزه‌های شریعت، مهمترین عامل تأثیر‌گذار در رسیدن به درجه‌ی بندگی یعنی تواضع و خضوع را مورد واکاوی قرار دهد و راهکارهایی را به منظور حفظ و حراست ازآن (جلوگیری از کبر، غرور و خود‌خواهی) ارایه نماید. با توجه به تأثیر متقابل خشوع و سعادت بر یکدیگر از یک سو، و وجود مفاسد عظیم خودخواهی و غرور از سوی دیگر، سرنوشت انسان با چالش‌ها و خطرات جدی روبرو است به گونه‌ای که اگر انسان ها در صدد توجه و آفت زدایی بر نیایند در این دنیا می‌بایست با رنج و مشقت زندگی کنند و در آخرت خطر سقوط در آتش دوزخ آنان را تهدید می کند. از این رو بایسته است انسانها با تعالیم و آموزه‌های شریعت ناب اسلام به عنوان صحیح‌ترین و کاربردی‌ترین برنامه مبنی بر حفظ مسیر بندگی و مقابله با مولفه‌های تأثیر‌گذار بر سعادت، آشنا گردند. اسلام برای رسیدن به قرب‌الی‌الله بر معیارهایی همچون معرفت به خدا، خردورزی، کسب دانش و حکمت، فروتنی، حج و... به عنوان عالی‌ترین ویژگی‌ها برای رسیدن به آرامش و سعادت یاد می‌کند و برای حفظ و حراست مسیر بندگی و خوشبختی او در هر دو جهان، با ارائه‌ی راهکارهایی چون دوری از خود‌بینی، فخر‌فروشی، پیشی جستن در سخن گفتن، عدم پیروی از حق و... سعادت جهانی و اخروی را ضمانت می‌نماید.