جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«ولايت امر» به عنوان يکي از واژگان مهم و پرکاربرد در فقه و منابع آن، داراي کاربردهاي گوناگوني است. در عصر غيبت، مصداق ولي امر فقيه عادل است. اين مقاله با رويکرد و روش توصـيفي، همبستگي، و علّـي به جمع‌آوري اطلاعات از طريق استنادي، به بررسي استعمال اين واژه در سراسر فقه پرداخته و مي‌توان کاربردهاي آن را به دو گروه تقسيم كرد: اول. کاربست‏هاي ولايت امر در فقه غيرسياسي که در ذيل آن مي‌توان نكاتي از قبيل ولايت امر ميت، ولايت امر زوج، ولايت امر پدر و جد بر طفل، و ولايت امر وصايت را قرار داد. دوم. کاربست‏هاي ولايت امر در فقه سياسي است که در زيرمجموعة آن مي‌توان به اموري اشاره کرد؛ همچون اموري که تنها، وظيفة ولايت امر‏ است؛ اموري که بخشي از آن وظيفة ولايت امر ‏است؛ اموري که نيازمند حمايت و پشتيباني ولايت امر‏ است؛ و اموري که متولي خاصي ندارند و طبعاً از باب حسبه بر عهده ولايت امر‏ نهاده شده است. بنابراين، مي‌توان گفت: تمام ابواب، مسائل و احکام فقه موجود داراي ارتباطي وثيق با ولايت امر هستند که در صورت فقدان آن، به مرحله ظهور نمي‏رسند و بر فرض تحقق، به اهداف مطلوب خود نايل نمي‏گردند.

در این نوشتار با توجه به داستان وادی نمل، تلاش شده تا به نقل مفاهیم اخلاقی، در مکالمه بین مورچه و سلیمان نبی× ـ که زعامت و پیشوایی جامعه انسانی را برعهده داشته است ـ بر اساس چنین گفتگویی، ضمن اثبات شعور و درک حیوانات، انطباق شاخص‌های اخلاقی قابل‌ملاحظه‌ای که در این گفتگو وجود داشته، با جامعه کنونی ترسیم می‌گردد. مفاهیم عالی چون: شکر نعمت، لزوم انتقادپذیری حاکمان، توجه به رضایتمندی حق‌تعالی و لزوم پرهیز رهبر جامعه از فساد و ظلم و برقراری عدالت در سطوح مختلف جامعه و نیز وظیفه رعایا در مقابل حکومت، از مهم‌ترین نکات اخلاقی قابل‌برداشت از داستان مورچه در سوره نمل است که به صورت حکمت در قصص قرآنی از زبان حیوانات با مسائل اخلاقی جامعه امروز دلالت دارد.

مدّعاى مقاله‌ی حاضر آن است که گرچه از دیرباز مفاهیم اخلاقی در جوامع غربی مطرح بوده است واندیشمندان آن دیار سخنانی در این باره ارائه کرده‌اند، اما نمی‌توان سخنان آنان را درسطح تعالیم اسلام در این باره ارزیابی نمود. زیرا اخلاق در اندیشه‌ی آنان محوریت نداشته است و علاوه بر آن، برخی از آن اندیشمندان در عرصه‌ی حکومت و سیاست با ارزش‌های اخلاقی سر ستیز داشته‌اند. براى اثبات این سخن، این مؤلفه‏ها مورد بررسى قرار گرفته است: عدالت گسترى، اقامه‌ی قسط وعدل، نفى ظلم و ستم، نفى قدرت‏طلبى و برترى جویى، محبت و مهرورزى به‌عموم مردم (مسلمان و غیرمسلمان)، احترام به‌آراى عمومى(نصیحت و مشورت پذیرى)، رعایت اصول اخلاقى و انسانى در برخورد با دشمنان، پایبندى به‌عهد و پیمان و امانت دانستن قدرت و حکومت. توجه اساسی به‌این مؤلفه‏ها در تعا لیم اسلامی، حکایت از آن دارد که اخلاق، مبنا و پایه‌ی سیاست در اسلام را تشکیل می‌دهد و اصول و مبانى سیاست در خدمت اخلاق و در جهت نشر و گسترش آن قرار گرفته است. از این منظر، تعالیم و اصول اخلاقى، معیار قانونگذاران و مبناى سیاستگذارى و تصمیم‏گیرى‏ حاکمان سیاسى قرار مى‏گیرد.

یکی از مهمترین قواعد حاکم بردیات قاعده(ارش)است.ارش الجنایه جبران خسارت وارده بر جسم انسان به سبب جنایت است که دیه آن در شرع تعیین نشده باشد. قاعده ارش از جمله قواعد فقهی و حقوقی است که در جامعه جزایی امروز دچار چالش می باشد ،از جمله مشکلات مطرح در این قاعده نبود تعریف جامع از قاعده ارش و تبیین ماهیت آن و همچنین فقدان شیوه مشترک برای تعیین ارش در موارد مشابه است . این مقاله به بررسی ارش الجنایه و جایگاه آن در فقه و حقوق موضوعه پرداخته است. طبق تحلیل و بررسی های انجام شده و بر اساس نظر اکثر فقهای برجسته برای برخی از اعضاء و جوارح بدن آدمی که دیه معینی وجود ندارد حاکم وظیفه دارد برای عضو صدمه دیده ارش تعیین نماید ؛ افزون بر این مطلب امروزه یکی از مشکلات محاکم ، تعیین ارش خصوصا تعیین مقدار خسارت وارده بر عضو و تعیین مبلغ ریالی آن است ، همچنین تشخیص صدمه و تعیین مقدار ارش عضو ، کاری فنی می باشد که نیاز به اظهار نظر کارشناس پزشک دارد . بنابراین در این مقاله ابتدا به تعریف واژه(ارش)،پیشینه و ماهیت آن پرداخته شده و در ادامه به دلیل نزدیکی تنگاتنگ ارش با دیه تفاوت های آن بررسی گردیده است.علاوه بر آن به چگونگی تعیین میزان ارش،ارش مازاد بر دیه و تنصیف ارش زنان نیز پرداخته شده است و در پایان چند نمونه از موارد کاربردی ارش در حقوق موضوعه بیان گردیده است.

یکی از ویژگیهای عقد بیع داشتن خیار عیب است این بدان معنی است : هر عیبی که در مثمن یا مبیع وجود داشته باشد باعث ایجاد خیار می شود ( فسخ ارادی توسط خیار از موجبات قانونی انحلال عقد است که فقها آنرا ملک فسخ عقد نامیده اند . ) که در این صورت مشتری می تواند معامله را فسخ کرده یا ارش را دریافت کند . تشخیص این امر عده ای داوری عرف را ملاک دانسته و بعضی هم کم و زیاد را ناظر به امر عینی تلقی کرده اند . در ماده 422 قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران آمده است : « اگر بعد از معامله معلوم شود که کالا معیوب بوده ، مشتری مختار است و می تواند که کالای معیوب را با اخذ ارش قبول کرده یا معامله را فسخ کند » . که در این مقاله سعی شده احکام مخصوص خیار عیب در عقد بیع از نظر فقه شیعی و حقوق مدنی ایران بررسی شود .