جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در تاریخ ایران اسلامی فرهیختگانی ظهور کرده و در زمینه مهدویت آثاری ارزشمند بر جای گذاشتند. یکی از این چهره‌های فروزان، آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی بودند که علاوه بر رسیدن به قله‌های فقاهت، تحقیقاتی گسترده و تخصصی در عرصه مهدویت و اهمیت باور به آن انجام دادند که ثمرات آن در قالب کتاب‌ها، مقالات و سخنرانی‌هایی انعکاس یافته است. این پژوهش با هدف آشنایی با اهمیت و ضرورت باورداشت مهدویت در اندیشه آیت‌الله صافی به دنبال پاسخگویی به این سوال است که این باور در بین افکار و اندیشه‌های مهدوی ایشان چه جایگاهی داشته است؟ در این پژوهش سعی شده با استناد به آثار علمی آیت‌الله صافی گلپایگانی و با رویکردی تحلیلی، در مورد نوع و کیفیت اندیشه‌ورزی ایشان در باب اهمیت و ضرورت مهدویت مباحثی مطرح گردد. نوشتار حاضر دستاوردهای متعددی داشته است که از جمله مهم­ترین آنها می‌توان به شناخت آثار مهم باور به مهدویت در زندگی فردی و اجتماعی بشر اشاره کرد.

کتابی ارزشمند در باب عرضه دین از جانب حضرت عبدالعظیم حسنی به امام هادی علیه السلام میباشد.

تمدن نوین اسلامی مجموعه افکار، عقاید، علوم، هنرها و صنایع است که با الهام از آموزه‌‌های دینی مسلمانان پدید خواهد آمد. این تمدن متکفل شکوفایی زندگی انسان در همه عرصه‌‌های دنیوی و اخروی است؛ چراکه انسان موجودی تک‌‌ساحتی نیست و مرکب از ابعادی وجودی مادی و معنوی است و از آنجاکه این تمدن رسالت به فعلیت‌رساندن جمله استعدادهای بشری را بر دوش دارد، این شکوفایی فرابُعدی از مسئولیت‌‌های اساسی آن خواهد بود اما پرسش اساسی آن است که چنین تمدنی که منتسب به اسلام است، آیا امکان وقوعی دارد یا سخن نظریه‌‌پردازان دینی تنها حول بایدهای ذهنی چنین تمدنی است؟ امروزه با فقدان پژوهش کافی در ساحت‌‌های کاربردی دین، جامعه ما به نگاهی تقلیل‌‌گرایانه در مورد کارکردهای دین رسیده است. این ضرورت اقتضا کرده با توجه اینکه آیت‌‌الله صافی‌‌گلپایگانی، علاوه بر بحث مبانی و فقه، رویکردی آینده‌‌نگرانه ناظر به مهدویت دارد، می‌توان مباحث ایشان را ناظر به تمدن‌‌نگاری اسلامی ارزیابی کرد؛ از‌این‌رو در این اثر با روشی توصیفی - تحلیلی به امکان‌‌سنجی دستیابی به تمدن نوین اسلامی با تکیه بر اندیشه آیت‌‌الله صافی‌‌گلپایگانی پرداخته شود و نگارنده بدین نتیجه برسد که مطابق با اندیشه آیت‌‌الله صافی‌‌گلپایگانی ضروری است جامعه منتظر به وضع موجود اکتفا نکند و پیوسته در تکاپوی ساختن آینده‌‌ای بهتر باشد. این آینده‌‌سازی باید با تکیه بر ظرفیت‌‌های دینی باشد تا مسلمین به امت‌‌سازی کلان دست یابند و از مسیر تقابل با تمدن غربی به شکوفایی در طراز دین در عرصه دین و دنیا برسند. این ادبیات بینشی حاکی از امکان دستیابی به تمدن نوین اسلامی در دوره کنونی در مسیر شکل‌‌گیری مدینه ظهور است.

یکی از آموزه‌ها و میراث‌های گران‌بهای باورداشت مهدویت در اندیشه آیت‌الله‌ صافی گلپایگانی «فرهنگ انتظار» است. مهم‌ترین بعد فرهنگ انتظار، بعد «آینده‌نگری» و «آینده‌سازی» آن است که مطالعه آن در حیطه دانش «آینده‌پژوهی اسلامی» است. فرهنگ انتظار، بعد فراگیر آینده‌پژوهی اسلامی است که در آن شناخت و پردازش و ساخت آینده با هم مورد توجه هستند. در این مقاله به این پرسش پژوهشی پرداخته شده است که «ابعاد آینده‌پژوهی اسلامی در فرهنگ انتظار از منظر آیت‌الله صافی گلپایگانی کدام است؟» ساماندهی این پژوهش باهدف توسعه‌ای و دارای ماهیت کیفی است. برای جمع‌آوری داده‌ها، از روش کتابخانه‌ای (مطالعه اسناد و مدارک) و به‌منظور تحلیل داده‌ها از روش توصیفی- تحلیلی با تحلیل معنا ساختی و از نوع مفهومی استفاده شده است؛ یعنی مشابهت بین سازه‌های ذهنی و مفهومی؛ به‌گونه‌ای که مفاهیم و عبارات فرهنگ انتظار در اندیشه آیت‌الله صافی گلپایگانی، مبتنی بر اصول و روش‌های چشم‌اندازسازی و تصویرپردازی در آینده‌پژوهی اسلامی واسازی شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، چشم‌اندازسازی و ارائه تصاویر روشنی از آینده از روش‌های بیان چگونگی آینده‌سازی اندیشه آیت‌الله صافی گلپایگانی در فرهنگ انتظار است.

مقصود تمام ادیان آسمانی هدایت انسان‌هاست و سلسله انبیا و اوصیای الاهی در پی سعادت بشر بوده‌اند. جریان هدایت در دین مقدس اسلام، هیچ‌گاه از حرکت نایستاده و مهدویت ادامۀ جریان رسالت و امامت در مسیر هدایت بشریت است. آموزۀ مهدویت، بر مجموعه‌ای از مبانی فلسفی، از جمله مؤلفه‌های الاهیاتی استوار است؛ یعنی آموزه‌هایی که ذات، صفات و افعال الاهی را حکایت می‌کنند. بررسی مبانی مزبور در حوزۀ مهدویت، به تقویت باور به این آموزۀ دینی و در نتیجه به تأثیرگذاری مضاعف آن در زندگی عملیِ بشر می‌انجامد. این نوشتار می‌کوشد مبانی الاهیاتی مهدویت را از منظر اندیشمند معاصر، آیت‌الله صافی گلپایگانی با استفاده از روش کتابخانه‌ای و با رویکرد توصیفی -تحلیلی استخراج و تبیین کند. نتایج بررسی‌ها حاکی از آن است که در منظومۀ فکری آیت‌الله صافی گلپایگانی، مهم‌ترین مبانیِ الاهیاتی مهدویت بدین شرح است: مراتب توحید، شامل توحید ذاتی، توحید افعالی، توحید صفاتی (شامل مالکیت، قدرت، عدل، ربوبیت، اراده و حکمت)؛ کمال مطلق الاهی، جریان قضا و قدر در عالم، وحدت نظام عالم، و هدف بودن انسان کامل در آفرینش الاهی. به نظر می‌رسد می‌توان همۀ مبانی پیش‌گفته را به یک مبنا، یعنی توحید بازگردانده، آن را محور اصلی اندیشۀ مهدویت و انتظار معرفی کرد.

با توجه به اهمیت و کثرت روایات مربوط به وابستگی تکوینی عالم به حجت؛ حضرت آیت الله صافی گلپایگانی تحلیل‌های بدیعی در این زمینه ارائه کرده‌اند که ضروری است این تحلیل‌ها بازنگری شوند. این مقاله با عنوان «بررسی و تحلیل اضطرار به حجت در جهان هستی، در اندیشۀ آیت الله صافی گلپایگانی»، با روش توصیفی_تحلیلی، در صدد بیان پاسخ‌ها و تحلیل‌های پنجگانه ایشان در این زمینه است. در این تحقیق، بعد از بررسی واژگان روایاتی که با موضوع وابستگی تکوینی جهان به حجت مرتبط هستند، اصل این معنا سندا و دلالتا ثابت شد و به روایات معارض و این که چرا بعضی صاحب‌نظران، مثل علامه مجلسی و سید مرتضی، روایات وابستگی تکوینی را به حسب ظاهر رد کرده‌اند؛ جواب داده شده و در نهایت بستری برای تحلیل این روایات مهیا شده است.

معرفت به پدیده‌ها و شناخت آن‌ها بر اصول و مبنایی استوار است ‌که از نوع نگرش انسان به جهان هستی و انسان نشأت می‌گیرد. آموزه مهدویت به عنوان مسئله و موضوعی که لازم است مورد شناخت قرار ‌گیرد؛ از روش‌های مختلف قابل شناخت است. فرضیه این پژوهش آن است‌که در اندیشه آیت الله صافی گلپایگانی، مهدویت و انتظار از روش‌ها و فنون مختلف فطری، عقلی و نقلی قابل شناخت است. این پژوهش، با رویکرد کیفی و روش توصیفی _ تحلیلی، روش‌ عقلی و نقلی مهدویت را با تأکید بر اندیشه آیت‌الله صافی گلپایگانی مورد بررسی قرار داده؛ و به این سوال اصلی که مهم‌ترین روش‌های عقلی و نقلی اثبات آموزه مهدویت از دیدگاه آیت‌الله صافی گلپایگانی کدام است؛ پاسخ داده است. تبیین چگونگی شناخت مهدویت به روش عقل و نقل از منظر آیت‌الله صافی گلپایگانی، مانند ظهور منجی موعود و هدف‌مندی تاریخ، محال بودن غلبه همیشگی یا اکثری ظلم و ستم و باور به مهدویت مصداقی از مصادیق ایمان به غیب؛ از مهم‌ترین دستاوردها و یافته‌های این مقاله است.

«آیت الله صافی گلپایگانی»، از مراجع تراز اول شیعی در دوران معاصر است. کتاب «منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر؟عج؟» یکی از آثار برجسته این عالم شیعه است که در آن، آرای حدیثی ایشان اشراب شده است. تحقیق پیش‌‌رو به دنبال تبیین روش‌‌های تحلیل حدیثی آیت الله صافی در کتاب منتخب الاثر است. هدف اصلی در این کتاب از جنبه علمی، اثبات تواتر آیات و استقلال این احادیث از لحاظ سندی است. بررسی روش‌‌های ایشان در زمینه روایات مهدویت می‌‌تواند در سایر احادیث کاربرد داشته باشد. مهم‌‌ترین روش‌‌های تحلیل حدیث ایشان در سه محور «تصحیح نسخه‌ها»، «اعتبار سنجی احادیث از لحاظ سند و محتوا» و «فقه الحدیث» تبیین شده است. مهم‌‌ترین نتایج این تحقیق، ارائه روش‌‌های تحلیل حدیث توسط آیت الله صافی گلپایگانی است که می‌‌تواند در تحلیل همه روایات کاربرد داشته باشد. این روش‌‌ها عبارتند از: توجه به نسخه بدل در تبیین روایات و نیز نقد حدیث که روش‌‌های بررسی سند روایات و محتوای روایات را شامل می‌شود. از دیگر روش‌‌های ایشان در تحلیل حدیث در کتاب منتخب الاثر، روش‌‌هایی است که ایشان در فهم و مراد جدی حدیث به کار گرفته‌‌ است.

آموزه «انتظار» در میان آموزه‌‌های مهدویت از جنبه کارکرد اثر و کاربرد دارای بیش‌‌ترین استفاده در میان مهدی باوران است. در طول تاریخ اسلام، اندیشمندان اسلامی از آموزه انتظار فراوان گفت‌وگو کرده‌‌ و بسیاری از فعالیت‌‌های علمی و فرهنگی خویش را در مسیر ترویج و اشاعه آن سوق داده‌‌اند. آیت‌الله حاج شیخ لطف‌الله صافی گلپایگانی که به مرجع و فقیه مهدوی معروف است، در این خصوص فعالیت‌‌های چشم‌‌گیری داشته و آثار و پژوهش‌‌هایی ارزشمند به یادگار گذاشته است. مقوله انتظار در میان آموزه‌‌های مهدویت، یکی از پر کاربردترین و پر پسامدترین آموزه‌‌ها است. بر این اساس، هر چه بیش‌‌تر مورد بحث و بررسی علمی قرار بگیرد، اثر بخشی و کاربردی شدن آن در میان مردم بیش‌‌تر خواهد شد. این پژوهه با روش توصیفی _ تحلیلی بر اساس داده‌‌های منبعث از آثار آیت الله صافی گلپایگانی و با جمع آوری اطلاعات بر اساس شیوه اسنادی و کتابخانه‌‌ای دنبال می‌‌شود تا اهتمام‌ورزی جدی آیت الله صافی گلپایگانی به اندیشه مهدویت، به‌ویژه آموزه انتظار روشن‌تر گردد.