جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله خلاصه ای است از سخنرانی برگزار شده در موسسه مطالعات اقتصادی دانشگاه تربیت مدرس و نویسندگان در آن با طرح سوالات و موارد انتقادی نسبت به نظریه اقتصاد ارتدوکس (نظریه اقتصاد نئوکلاسیک) دلایل و انگیزه های توجه به بحث (سرمایه اجتماعی) را توضیح می دهند و سپس با اذعان به این که مفهوم (سرمایه اجتماعی) می تواند برخی از شکافهای نظری اقتصاد نئوکلاسیک و دیدگاه های توسعه ای منتج از آن را به خوبی پر کند، به توضیح مفهوم سرمایه اجتماعی و تاریخچه این نظریه پرداخته و به اختصار دستاوردهای آن را برای توسعه برمی شمارند.

حُسن تفاهم ميان اديان و مذاهب گوناگون، از ضرورت ها و آرمان هاي بشري در دوران معاصر به شمار مي رود، به گونه اي که انديشمندان گفت وگوي اديان، روش هاي متفاوتي براي اين امر اتخاذ مي کنند. روش گفت وگويي «الهيات شکاف»، تلاش دارد در عين پايبندي به سنت ديني خود، بر شکاف موجود ميان سنت هاي ديني، پلي از شباهت ها بنا کند که نتيجه آن، درک بهتر ديگري و برقراري نوعي زيست همراه با کنش اجتماعي است؛ يعني براي برقراري تفاهم ميان اديان و مذاهب، لازم است ضمن پايبندي به اعتقادات خود، بر نقاط اشتراک و موضوعات اجتماعي متمرکز شد و گفت وگو را بر محور مسائل اساسي چون حقوق بشر، آزادي بيان و عقيده و يا اموري چون جنگ، خشونت، و نقش اديان و مذاهب در از بين بردن اين امور در جامعه جهاني قرار داد؛ چيزي که دين اسلام تحت عنوان کرامت ذاتي و حقوق طبيعي انسان ها بدان توجه بسيار داشته است. با عنايت به چنين رويکردي در گفت وگو، به واسطه مشترکات ديني مورد وفاق طرفين، امکان تفاهم هر چه بيشتر و بهبود شکاف ميان اديان و مذاهب فراهم مي گردد. اين پژوهش تلاش دارد، با روش توصيفي ـ تحليلي، ضمن معرفي روش گفت وگوي «الهيات شکاف» بر مبناي کنش اجتماعي و شواهدي از تأييدات آموزه هاي اسلامي، روشي تازه براي گفت وگو ميان سنت هاي ديني ارائه كند.

وارستگی نوع انسان و گسستن بندهای اسارت جهل و ناآگاهی در آموزه های بلند دعوت الهی پیامبر اعظم، چالشی جدی علیه قهر و غلبه ی حاکمیت عاری از دانش بشمار می رود. پیامبر اسلام درمقام دفاع در برابر اقدامات جهل مدارانه قریش و با هدف بی اعتبار سازی پاردایم مورد تبلیغ آن، کوشید تا با نهادینه سازی آگاهی و شناخت در مخاطبین و پیروان خویش، زمینه را برای ارتقای عوامل پر انرژی کنش به جایگاه دانش مدار لازمه نظارت اجتماع (دربعد نرم افزاری) و رو در رویی نظامی (دربخش سخت افزاری) فراهم آورد. بدین سان، طرحی نو در حوزه ی سیاست گذاری و مدیریت اجتماعی در افکند؛ طرحی که بطور قطع در صورت توسل به خشونت و اقدامات نظامی صرف، کارکرد و اثر گذاری لازم را در مقام دفع تهدید قریش و حفظ دعوت اسلام از زوال و فراموشی از دست می داد.

این مقاله به روش اسنادی، ضمن تبیین آراء و نظریات دو تن از جامعه شناسان مؤثر در نظریه کنش متقابل نمادین (جورج هربرت مید و هربرت بلومر)، ارتباط نظریه با حوزه ارتباطات را مشخص نماید. همچنین با توجه به اصول حاکم بر نظریه، سعی می کند با استخراج مبانی هستی شناختی، انسان شناختی و معرفت شناختی نظریه، به نقد و بررسی آن بپردازد. اجمالا می توان گفت: نظریه کنش متقابل نمادین، نظریه ای است خرد که هیچ تفسیر کلانی برای جامعه ارائه نمی دهد؛ زیرا جامعه، دولت و نهادهای اجتماعی در این نظریه، مفاهیم انتزاعی و ذهنی هستند. در مقابل، تأکید اصلی در این نظریه بر افراد و کنش های آنها با یکدیگر است. می توان جایگاه نظریه کنش متقابل نمادین را در ارتباطات میان فردی دانست.

مناسک و آيين ها را می توان از ارکان بنيادين هر دين به شمار آورد که شخص به واسطه مشارکت در آن ها قصد ارتباط با امر مقدس را دارد. فهم مناسک و نقش و کارکرد آن ها، به ويژه در عرصه جمعی و فردی از جمله موضوعاتی است که توجه جامعه شناسان و انسان شناسان دين را به خود معطوف ساخته است. در اين ميان کليفورد گيرتز در مقام يکی از انسان شناسان دين معاصر، بر اساس رويکرد تفسيری خويش و با تکيه بر مشاهدات عينی، تحليلی از مناسک عرضه کرده است که نقطه عطفی در انسان شناسی دينی به شمار می آيد. در نظر گيرتز مناسک از يک سو شرايطی را فراهم می کنند که موجب حفظ عقايد و باورهای دينی و نيز انسجام جامعه می شوند، و از ديگر سو زمينه تحول فرد و ايجاد لحظه مقدس برای او را فراهم می آورند. نوشتار حاضر با توجه به نکات فوق بر آن است تا به تحليل ديدگاه گيرتز در باب مناسک بپردازد. در ابتدا به دين (به منزله نظامی از نمادها) و باورهای دينی از ديدگاه گيرتز اشاره می شود تا زمينه برای جايگاه مناسک در نگرش او معلوم گردد. سپس به بررسی مناسک و کارکردهای آن از ديدگاه گيرتز، نقش آن در ايجاد لحظه مقدس و علت شرکت افراد در مناسک پرداخته می شود. در پايان، مناسک و آيين های جنگ خروس ها و نبرد بارونگ- رنگدا به همراه تحليل و بررسی آن ها که گيرتز در آثار خود آورده است، ذکر می گردد.

پوشش و حجاب به مثابه رسانه ای ارتباطی و به عنوان کنشی اجتماعی، از یک سو تحت تاثیر ساختارهای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است و از سوی دیگر، متاثر از کنشگران اجتماعی اعم از زن و مرد می باشد. در طی سال های پس از انقلاب، بر اثر آسیب پذیری درونی جامعه و تهدیدهای بیرونی، انتقال فرهنگی حجاب با اختلال مواجه گردید و عدم رعایت حجاب اسلامی، موجب جریحه دار ساختن وجدان جمعی و تبدیل آن به عنوان مساله ای اجتماعی شد. به اعتقاد نگارنده وضعیت فعلی پوشش زنان در جامعه با تدقیق در فرآیند تغییرات ارزشی جامعه از فرامادی به مادی، توسعه شتابان، برون زا و نامتوازن دوران پس از پایان جنگ تحمیلی قابل تبیین می باشد. مساله حجاب به عنوان آسیبی اجتماعی، در سطح جامعه و نمادی از مسایل اجتماعی، در عمق جامعه است که اصلاح و ترمیم آن، نیازمند مهندسی فرهنگی و اتخاذ سیاست های فرهنگی و اجتماعی در این راستا است.

در عصر کنونی، با توسعه ارتباطات جمعی، به خصوص ارتباطات رسانه ای، تاثیر و توسعه هویت شخصی و نظام اجتماعی، تا حد موازین و معیارهای جهانی و عام صورت گرفته است. بنابراین، هم بر اولویت های ارزشی جامعه و هم بر درجه وفاق ارزشی جامعه در سامان دهی نظام رفتاری جامعه موثر خواهد بود. به تعبیر دیگر، شکل گیری فرآیند «خاصیت زدایی» و «معنازدایی» از نظام ارزشی و بسترهای مولد آن، هم در کانون های رسمی نهادی- سیستمی و هم کانون های غیررسمی مانند زیست بوم فرهنگی، محلی شده است.در این پژوهش، با استفاده از شیوه مطالعه اسنادی و کتابخانه ای به بررسی نظری رابطه رسانه و شبکه های اجتماعی از یک طرف و فرآیند تعاملی و تحولی آن بر نظام کنش اجتماعی و هویتی در سطح خرد و کلان می پردازیم و با رویکرد تحلیلی، تاثیرات عینی و ذهنی ظهور رسانه های نوین را به عنوان مرکز قدرت خودگردان نظام ارزشی، که موجب تقویت شخصی سازی امر اجتماعی در چارچوب فضای رسانه ای- جهانی شده است، بررسی می کنیم.

دانش پزشکی در روند تکاملی خود خدمات ارزشمندی ارائه کرده است، که در این میان پیوند اعضا از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. هزاران انسان زندگی و سلامت خویش را مدیون این بخش از دانش پزشکی هستند. یکی از منابع عمده که قادر به تأمین عضو برای این شیوه نوین پزشکی- درمانی می‌باشد، پیوند اعضا از افراد مبتلا به مرگ مغزی است. برتری این روش بر این مبنا می‌باشد که بسیاری از اعضا، قابل دریافت از فرد زنده نیستند. اما آمارهای واقعاً پایین از میزان اهدای عضو این افرا‌د بیانگر این است که به دلایل متعدد اجتماعی و فرهنگی، مرگ مغزی به عنوان یک منبع اصلی تأمین اعضای پیوندی مقبولیت عام نیافته است و اعضا و بافت‌های ارزشمندی که می‌توانند نجات‌بخش جان انسان‌های دیگر باشد، بدون استفاده به زیر خاک می‌روند. از این رو اهدای عضو و بافت، پس از مرگ مغزی، موضوع اصلی این پژوهش بوده و در همین راستا در پی شناسایی عوامل تأثیرگذار بر گرایش مردم به اهدا می‌باشد. بنابراین نحوه مطرح شدن تعریف جدیدی از مرگ به واسطه پیشرفت فناوری‌های زیست پزشکی و فراهم آمدن منبع جدیدی برای پیوند عضو و فراز و نشیب‌های آن و وضعیت اهدای عضو از موارد مرگ مغزی در کشورهای مختلف، نگاه ادیان مختلف و از جمله اسلام به امر اهدا و پیوند و دیدگاه قانونی درباره مبحث اهدای عضو مورد بررسی قرار گرفته است تا جایگاه کشور ما در مقایسه با دیگر کشورها در این زمینه مشخص شود. در یک نگاه کلی می‌توان گفت وضعیت ایران (5/7 در میلیون) در امر اهدای عضو از افراد مرگ مغزی در مقایسه با بسیاری از کشورهای غیر آسیایی (30 در میلیون) بسیار پایین می‌باشد و این در حالی است که به لحاظ نگاه دینی و قانونی وضعیت تقریباً مشابهی با این کشورها دارد. از این رو برای تبیین این موضوع، نگاه جامعه‌شناختی و دیدگاه‌های مختلف آن مطرح شده است؛ بدین گونه که از یک طرف اهدای عضو به عنوان یک کنش اجتماعی در نظر گرفته شده و دیدگاه‌های وبر، پارسنز، بوردیو، هابرماس و گیدنز در این رابطه ارائه شده و از طرف دیگر نگرش به اهدای عضو و دیدگاه‌‌های نظری آن پایان بخش مباحث نظری بوده است. از آنجا که اهدای عضو مسئله‌ای چندبعدی است و تا کنون نظریه‌ای جامع و کامل برای تبیین آن مطرح نشده است؛ لذا جهت غنای نظری، فهم و تبیین آن از ترکیبی از این نظریات بهره گرفته شده است. نهایتاً جمع‌آوری اطلاعات بوسیله پرسشنامه و مصاحبه حضوری با نمونه 400 نفری از افراد 18 سال به بالای ساکن شهرکاشان در قالب دو گروه از افراد دارای کارت اهدا و فاقد کارت اهدا انجام شده است. یافته‌های این پژوهش ضمن ارائه تصویری کلی از وضعیت اهدا بیانگر این است که عوامل اجتماعی و فرهنگی نقش قابل توجهی در کم و کیف اهدا دارند.نتایج حاکی از آن است که بیشتر افراد (حدود 75%) نگرش مثبتی نسبت به اهدای عضو دارند و سهم افراد دارای کارت اهدا از این میزان بیشتر از افراد فاقد کارت اهدا است. نتایج تحلیل رگرسیونی نیز حاکی از این است که بینش و آگاهی مذهبی بالاترین اثر (46%) را در تبیین تغییرات نگرش به اهدای عضو دارد. نگرش خانواده، عام‌گرایی، آگاهی نسبت به اهدا و پیوند و اعتماد به حرفه پزشکی نیز به ترتیب اثرات معناداری را بر تعیین تغییرات نگرش به اهدای عضو دارند. از طرف دیگر رابطه معناداری در سطح 99% بین عوامل اجتماعی- فرهنگی با آمادگی عملی برای اهدای عضو وجود دارد. نتایج تحلیل رگرسیونی نیز بیانگر این است که با افزایش عقل‌گرایی، اخلاق‌گرایی، مطلع بودن از ویژگی‌ها و شرایط اهدا عضو و در نهایت استفاده از رسانه‌های ارتباط جمعی در مجموع شانس یا احتمال آن که فرد در گروه دارندگان کارت اهدا عضو قرار گیرد، افزایش می‌یابد.