جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قصه‌پردازی را می‌توان نخستین هنر آدمی در عرصه‌ی کلام دانست. قرآن کریم نیز برای پند و راهنمایی بشر از بیان قصه استفاده نموده و زندگی بسیاری از پیامبران را در قالب قصه آورده است. پژوهش حاضر، ضمن بررسی خویشکاری‌ها در متن داستان‌های قرآن برمبنای دیدگاه پراپ (1982) تلاش دارد به این سؤالات پاسخ دهد که: آیا هر سی‌و‌ یک خویشکاری پراپ را می‌توان در داستان‌های‌ قرآن یافت؟ آیا با توجه به خویشکاری‌های یافته‌شده می‌توان اولویت‌های قرآن را ترسیم کرد؟ آیا پس از تحلیل داستان‌های قرآن با دیدگاه پراپ می‌توان گفت چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی بین متن داستان‌های قرآن با سایر داستان‌ها وجود دارد؟ به طور کلی، خویش‌کاری یعنی، عمل شخصیتی از اشخاص قصه که در پیشبرد قصه حائز اهمیت و از نظر پراپ کوچک‌ترین جزء سازنده‌‌ی قصه‌های پریان است. تحلیل داستان‌های قرآن که از ترجمه‌ی محمدرضا صفوی اقتباس شده، نشان می‌دهد که: به‌طور کلی، می‌توان کلیه‌ی خویشکاری‌های پراپ را در داستان‌های قرآن یافت، اما ماهیتاً متفاوت است و بعضی از این خویشکاری‌ها در قرآن دارای انواعی است که در دیدگاه پراپ اشاره نشده است. در قرآن ترسیم هنجارها (بایدها و نبایدها)، خبرگیری و خبردهی از عقاید و تلاش برای اصلاح عقاید ناصواب، احساس کمبود افراد و التیام این کمبودها، شرارت گمراهان و در نهایت مجازات آنان و ارائه‌ی نشانه‌هایی ماورایی بر نبوّت پیامبران از اولویت‌های اساسی هستند. علی‌رغم شباهت‌هایی همچون به کارگیری خویشکاری‌های کلی پراپ در سیر پیشبرد داستان‌ها و نیز وجود جفت‌هایی همچون خبرگیری-خبریابی، شرارت-مجازات و کمبود- التیام کمبود، اختلافاتی نیز مشهود است. تفاوت در ماهیت خبرگیری و خبریابی، عوامل ماورایی و پاداش‌های بیشتر معنوی از جمله تفاوت‌های داستان‌های قرآن با یافته‌های پراپ هستند.

در این مقاله بر اساس رویکرد نقد ساختارگرایی حکایت «غلام و بازرگان» از باب دوم مرزبان نامه تحلیل شده است. در این تحلیل بر اساس شیوه پراپ در ریخت شناسی قصه های پریان، به دو بن مایه «سفر و بازگشت از سفر» توجه شده است. این دو بن مایه که در اثر پراپ یکی از سی و یک خویشکاری قهرمان محسوب می شوند، با کهن الگوی اسطوره ای آشناسازی و میر نوروزی، تطبیق داده شده اند. در این مطابقه عناصر سازنده اسطوره و حکایت با همدیگر مقایسه شده، ظرفیت تاویل پذیری اسطوره ای این حکایت و برابری آن با دو بن مایه اسطوره ای نشان داده شده است.

فردوسی به عنوان بزرگ ترین حماسه سرای ادب فارسی از سوی شاعران پس از خود مورد تقلید قرار گرفته است.اما نکته مهم آن است که هیچ یک از این مقلدان نتوانسته اند اثری همسنگ شاهنامه در ارزش و اقبال عمومی بیافرینند. محققان دلایل گوناگونی چون برتری جنبه های ادبی (دوری از تزاحم تصاویر، هماهنگی تصاویر با موضوع و ...) و مسایل تاریخی را در این خصوص برشمرده اند. اما جدای از موارد یادشده، می توان ضعف ساختاری این پهلوان نامه ها را نیز بر این دلایل افزود. نگارندگان بر این باورند که خروج منظومه های پهلوانی پس از شاهنامه از ساختارهای حاکم داستان سرایی حماسی، سبب پذیرفته نشدن و عدم مقبولیت آنها در مقایسه با شاهنامه گردیده است. برای تبیین و اثبات این مدعا، ساختار داستانی دو منظومه پهلوانی پس از شاهنامه (برزونامه و جهانگیرنامه) بر اساس الگوی پراپ با ساختار داستان «رستم و سهراب»، که هر سه آنها بر پایه نبرد خویشاوندی شکل گرفته اند، مقایسه می شود.

این نوشتار، تحلیل حکایاتی از گرشاسب نامه با به کارگیری روش ریخت شناسی پراپ است. کاربرد این روش، آزمونی برای نظریه ریخت شناسی در نوع ادبی «اسطوره» به شمار می رود. بسیاری از اجزا و کنش های بررسی شده در روایات گرشاسب نامه با روایت شناسی پراپ یکسان است. همچنین با بررسی تطبیقی ساختار حکایات، همگونی هایی در زیر ظاهر آشفته و گوناگون آنها نمایان می شود.

مقاله پیش رو به بررسی ساختار داستان های شیخ اشراق بر اساس الگوی ویلادیمیر پراپ می پردازد. برای نیل به این هدف، ابتدا شاخصه های الگوی پراپ از کتاب وی اخذ و سپس با بررسی داستان های فارسی شیخ اشراق، تلاش شد تا سازه های مشترک میان آنها مشخص شود. چنین به نظر می رسد که غیبت، حرکت، راهنما، هدف، انجام کار دشوار، و وصال، مهم ترین سازه های مشترک داستان های شیخ اشراق باشد.

ریخت ‌شناسی قصه ‌های عامیانه، در سال 1928 م. توسط فرمالیست روسی «ولادیمیر پراپ» آغاز شد. وی اساس کارش را بر پایه اعمال شخصیت‌ های قصه نهاد و عملا، ساختار صد قصه از قصه ‌های جن و پری روسی را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. تحلیل ساختاری که در حوزه ادبیات فارسی، به‌ تازگی مورد استقبال قرار گرفته است، گامی است در جهت شناخت دقیق ‌تر و همه جانبه تر آثار ادب فارسی. این تحقیق بر آن است که یکی از قصه‌ های مثنوی با عنوان «قلعه ذات الصور» را بر اساس نظریه ولادیمیر پراپ، مورد تحلیل و بررسی قرار دهد و به الگویی ساختاری موافق با الگوی پراپ دست یابد.