جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در پایان نامه حاضر مبانی قرآنی افکار اصلاح گرایانه امام خمینی و سید جمال الدین اسدآبادی به طور تطبیقی بررسی شده و شامل این موضوعات است: شرح زندگی امام خمینی و سید جمال، رابطه دین و اصلاح، مقاصد دعوت در قرآن، دین و قرائت های دینی از دیدگاه امام خمینی و سید جمال، مبانی قرآنی اندیشه امام خمینی و اندیشه های اصلاح گرایانه سید جمال.

مصالح یا مقاصد ضروری که از طریق استقرای شریعت به دست آمده است، پنج قسم است: حفظ دین، حفظ نفس، حفظ عقل، حفظ نسل و حفظ مال. شریعت این مصالح را دو گونه رعایت می کند: از جهت وجودی و از جهت عدمی. از جهت وجودی از طریق احکامی که آنها را حفظ می کند؛ مانند: عبادات، برای حفظ دین و از جهت عدمی از طریق از بین بردم زمینه های نابودکننده این مصالح؛ مانند حکم به کشتن مرتدان. برخی پژوهشگران معتقدند مسئله حقوق بشر «محور مقاصد شریعت» به شمار می رود و تأکید می کنند که بزرگ ترین ارزش حقوق انسان در احترام به اراده آزاد و خرد شاخص اوست و سلب اراده، از سر بریدن نیز بدتر است. برخی دیگر نیز بر آن اند که غرب به حقوق بشر، نگاه واژگونه ای دارد و در حالی بر حقوق بشر تأکید می کند که نسبت به جوهر وجودی انسان و وظایفش در برابر پروردگار، جامعه، خویشتن و تکامل خویش، بی توجهی می کند. این دیدگاه درست به نظر می رسد؛ زیرا شریعت، ضمن فراهم نمودن حقوق انسان، او را به وظایفش نیز آشنا ساخته است؛ از این رو است که امام زین العابدین(ع) در رساله حقوق و صحیفه سجادیه خود، بر درهم آمیزی حقوق و وظایف به شکل باشکوه و با والاترین شیوه اشاره می کند.

قونوی در رساله مستقلی با عنوان الرساله المفصحه عن منتهی الافکار و سبب اختلاف الامم و نیز در برخی دیگر از آثار خود به بررسی مساله اختلاف عقاید و ادیان و پی جویی از علت یا علل آن پرداخته است. او هر چند در وهله نخست از این اختلاف تبیینی معرفت شناختی به دست می دهد و تلقیات و برداشت های گوناگون و یا دلایل و براهین مختلف در قبول و رد عقاید را علت اختلاف آنها قلمداد می کند، ولی در این مرحله متوقف نمی ماند و با ارجاع اختلاف های معرفت شناختی به امور هستی شناختی در نهایت این اختلاف ها را معلول توجهات ادراک کنندگان و آنها را نیز تابع مقاصد و اهداف آنان و مقاصد و اهداف را نیز تابع اختلاف مزاج ها و روحیات افراد و محصول تفاعلات بین روح و جسم، و آنها را نیز در غایت امر معلول یا محصول اختلاف در آثار تجلیات اسمایی متعین و متعدد در مرتبه قابل ها و به تناسب استعداد آنها می داند و بدین ترتیب، اختلاف عقیده در مرتبه عقل نظری در خصوص امری واحد را مساله ای طبیعی دانسته، به تبع آن اختلاف ادیان و عقاید دینی را نیز امری ناگزیر و لازمه تجلیات اسمای الهی قلمداد می کند.

نظریه مقاصدالشریعه یکى از مهم ترین نظریه هاى مصلحت گرایانه فقهى است که در فقه سیاسى اهل سنت، با ارائه برداشتى عقلانى از شریعت، موجبات شکل گیرى شاخه اى از فقه به نام فقه المقاصد را فراهم نموده است. مقاله حاضر در صدد بازخوانى تلاش هاى فقیهانه از فقهاى اهل سنت در ارائه نظریه مقاصدالشریعه است که با بررسى تاریخچه شکل گیرى این نظریه، تحولات آن در دوران معاصر، پیشینه نظرى مفهوم مصلحت و تحول آن را در فقه سیاسى اهل سنت مطالعه مى کند. بر این اساس، مطالب مقاله در دو بخش آراء فقیهان گذشته و فقیهان و نوگرایان دینى معاصر، تنظیم شده، شکل گیرى و تحول نظریه مقاصدالشریعه را در این دوران بررسى مى کند.

مقاصد شریعت، اسرار و اهدافی است که شارع به هنگام تشریع احکام لحاظ فرموده است؛ از تحقیق و تامل در ابعاد مختلف احکام شریعت، می‌توان مقاصد و اهداف و مصلحت‌های بی-شماری را دریافت کرد که در آن نهفته است و بیانگر این مهم اند که احکام فقهی برای جلب مصالح و منافع نازل شده‌اند. اهمیت مقاصد شریعت و جایگاه آن در تنظیم و تعادل بخشیدن به حیات، امری بسیار مهم بوده و از همین رو، امروزه پژوهش‌های نوین و دقیقی را می طلبد.آن‌چه در این میان درخور درنگ بوده است این است که پیرامون مساله‌ی مقاصد شریعت، تنها مباحث اشاره‌ای و اجمالی در کتاب‌های اصول فقه به میان آمده، در حالی‌که دانش اصول فقه بدون مقاصد شریعت، ناقص قلمداد می‌شود؛ و در حقیقت، اصول فقه در کنار دانش مقاصد تکامل می‌یابد. با توجه به این‌که، محور اصلی مقاصد « اسرار و اهداف احکام شریعت » می‌باشد و انسان نیز بر طبق سرشت کنجکاو خویش مشتاق است، از این اسرار و حکمت‌ها مطلع شود؛ لذا، نخستین نیازی که بشر را به تحقیق پیرامون مقاصد شریعت وادار می‌کند، همان پاسخ گفتن به کنجکاوی‌ها و پرسش‌های برخواسته از فطرت است، پرسش‌هایی چون نماز چرا؟ روزه چرا؟ واجبات چرا؟ محرمات چرا؟عرصه‌ی مقاصد شریعت، همواره باید مورد تحقیقات و پژوهش‌های نوین قرار گیرد و نیازهای دین‌داری انسان معاصر را پوشش دهد؛ در همین راستا، توجه به اصل روح تشریع یا همان مقاصد تشریع باید مورد توجه و اهتمام مجتهدین قرار گیرد و تنها در این صورت است که ضریب خطا در اجتهادات پایین خواهد آمد.قابل توجه این‌که آگاهی از مقاصد شریعت، تنها ویژه‌ی مجتهد مطلق نیست و بلکه قبول اصل تجزی در اجتهاد و تخصصی شدن عرصه‌های اجتهادی اعم از: عرصه‌ی تجارت، علوم تجربی، مسائل دینی و... می توان بسیار موفق‌تر از گذشته دین‌داری نمود و دیگران را نیز به دین-داری دعوت کرد؛ از همین رو، داعی و مبلغ نیز باید عالم به مقاصد شریعت باشد تا بتواند در حوزه‌ی دعوت موفق عمل کند.جان کلام این‌که، مقاصد شریعت یعنی:« پاسخگویی به حس کنجکاوی که در فطرت بشر به ودیعه گذاشته شده است»؛ به ویژه آن‌گاه که انسان به پرسش‌گری در حوزه‌ی مسائل دینی می پردازد، تنها ابزار و مکانیزم منطقی پاسخگویی به این‌گونه پرسش‌ها، همان آگاهی از اهداف دین و مقاصد شریعت است؛ و متاسفانه علل بسیاری از دین‌گریزی‌های انسان معاصر، بی‌پاسخ ماندن سوالاتی است که از فطرت برمی‌خیزند؛ زیرا دیدگاه مقاصدی که توجه انسان‌ها را به دین جلب می کند، خواهان مصلحت و دافع ضرر است و چنین اصلی در نهاد هر انسانی قرار دارد و انسان عاقل، کسی است که جالب مصالح و دافع مضار باشد.

مادر کانون پیوند در خانواده است. جایگاه او در طبیعت، جایگاهی ریشه ای است که خلقت و فطرت عالم با آن عجین شده است و این قانون هستی، قابلیت تغییر ندارد و بر اساس این جایگاه ریشه ای کرامتی خاص برای او مقرر کرده، که در وجوه عام خود از وی نفی ضرر و حرج و اکراه کرده است. اسلام در راس همه ادیان، توجه خاصی به نقش محوری این وجود مبذول داشته است. اگر چه متون و نصوص مبنی بر رویکردها و اصول کلی درباره مادر است، جامعه معاصر نیاز محسوسی به واکاوای جایگاه و تاثیر مادر در قالب های خردتر دینی برای ارائه الگوهای دست یافتنی دارد. در این مقاله، در راستای پاسخ به این که رسالت مادر چگونه در حوزه شرع تبیین می شود و آیا این رسالت، قابلیت سطح بندی در این حوزه را دارد یا خیر و همچنین نقطه محوری این رسالت بر اهرام کدام یک از عوامل استوار است، سعی داریم جایگاه مادر و رسالت او را در حلقه محکم و ناگسستنی مقاصد در شریعت بررسی و رسالت او را در سه سطح کلان، میانه و خرد در حوزه شرع ارائه کنیم. بدین ترتیب، در بخش اول به نگره مقاصد شرعی و در بخش دوم به رابطه این نگره با مادری (شرح رسالت مادر در مصالح ضروری پنج گانه) می پردازیم. بر حسب بررسی های نگارندگان، نتیجه می گیریم که مادری در دایره توانمندی های زن قرار گرفته و این، عین عدالت است که زن بنا به جهازی که دارد، از جایگاه و نقش مادری می شود. و نیز طهارت مادر در حفظ مصالح پنج گانه نقطه محوری در رویکرد اسلام و مقاصد شرع است؛ چرا که مادر امانت دار الهی و حائز پایگاهی ارزشی و یکتا در حفظ انسجام خانواده است.