جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فیلیپا فوت (۲۰۱۰-۱۹۲۰) از فیلسوفان اخلاق سرشناس معاصر است که در زمرۀ مدافعان اخلاق فضیلت‌گرا قرار دارد. او صاحب آثار متعددی در این حوزه است که فضایل و رذایل، معماهای اخلاقی و خیرطبیعی از آن جمله‌اند و کتاب خیر طبیعی، محور گفتگوی کنونی است. می‌توان خلاصۀ کلام او را، در این نظریۀ اخلاقی، چنین بیان کرد: خیر و شرّ اخلاقی ذیل مقولۀ خیر و شرّ طبیعی قرار دارد و چیزی مجزا نیست که بنیادی مجزا یا زبانی مستقل بطلبد. وقتی ما به موجودات زندۀ غیرانسانی، یعنی به گیاهان و حیوان‌ها می‌نگریم، می‌بینیم که برخی از ویژگی‌های نوعی آن‌ها ضروری است و اگر گیاه یا حیوانی فاقد آن باشد، ناقص و معیوب به‌حساب می‌آید. برای مثال، درخت بلندقامتی چون چنار به ریشه‌هایی عمیق نیاز دارد. همچنین، ضروری است که رنگ‌هایی خاص و جذاب دُم طاووس نر را مزین کرده باشد؛ درغیراین‌صورت، نمی‌تواند برای خود جُفت بیابد. اگر چنار ریشۀ عمیق نداشته باشد یا طاووس دُم رنگی نداشته باشد، ناقص است و این فقدان برای او بد و شرّ محسوب می‌شود. در خصوص انسان هم حکایت همین است، منتها انسان به‌دلیل استعدادها، توانایی و امکانات بیشتری که دارد (مثل زبان، خیال، اراده)، ویژگی‌های ضروری پیچیده‌تری دارد که اگر فردی فاقد آن‌ها باشد، ناقص شمرده می‌شود. در نگاه فوت، فضایل اخلاقی در راستای همین ویژگی‌های خاص انسانی است. خصوصیاتی ضروری که بودشان فضیلت و نبودشان رذیلت به‌شمار می‌آید. بنابراین، فضایل و رذایل اخلاقی هم اموری طبیعی‌اند و نباید برای آن‌ها به‌دنبال مبنا و اساسی دیگر گشت. در این گفتگو، فوت ضمن بیان سرگذشت جالب و شنیدنی خود درباب ماجرای علاقه‌مندی‌اش به فلسفه و فلسفۀ اخلاق و بحث‌های مفصلش با الیزابت اَنسکم، ایدۀ خیرطبیعی در اخلاق را به‌زبانی ساده و جذاب توضیح می‌دهد و دستور زبان خیر را تقریر می‌کند.

در ضرورت و اهمیت حضور اخلاق در جامعه، جای تردید نیست. امام خمینی (ره) که خود تاسیس و اداره جمهوری اسلامی ایران را بر عهده داشت، سیاستمداری مهذب و صاحب نظری صائب در حوزه های گوناگون و از جمله اخلاق است. ایشان معتقد است تمامی احکام اخلاقی اسلام، سیاسی است، لذا در اثر حاضر تلاش شده تا مباحث اخلاقی امام خمینی (ره) به صورت یک سیستم و به شکلی جامع با روشی توصیفی تحلیلی و با استفاده از چهارچوب نظری متخذ از آثار ایشان تبیین شود. به نظر می رسد اخلاق سیاسی امام خمینی (ره) مبتنی بر راهبرد برادری است. برای تحقق، تثبیت و گسترش برادری در جامعه آراسته شدن به فضایل و پیراسته شدن از رذایل لازم است. امام خمینی (ره) بر این باور است که تمامی انسان ها دارای دو فطرت هستند فطرتی اصلی که عاشق کمال مطلق است و فطرتی تبعی که از نقص تنفر دارد. پیوند برادری که با آراسته شدن به فضایل اخلاقی که خواسته فطرت اصلی انسان است، تقویت می شود و باعث می شود که جامعه چون پیکری واحد درآید للله حرکت کند و نه للنفس، در این صورت است که جامعه، مدینه فاضله و مقرب خدا خواهد شد. به این ترتیب مقاله حاضر درصدد است مبنای این سیستم اخلاقی که سیاست، ذاتی آن است، راهکاری برای حل معضلات و مشکلات فردی، خانوادگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در سطوح ملی، منطقه ای و جهانی ارائه دهد.

موضوع پژوهش حاضر نظام‌مندی اخلاق عرفانی است و سعی بر این است تا نشان داده شود می‌توان اخلاق عرفانی را، به-عنوان قسمی از اخلاق هنجاری، که مشتمل بر مجموعه‌ای از توصیه‌های اخلاقی یا فضایل و رذایل است بر اساس روش پیشنهادی در این پژوهش نظام‌مند کرد. این روش عبارت است از دسته‌بندی و نظام‌مندسازی فضایل یا رذایل اخلاق عرفانی بر اساس روابط چهارگان? انسان یعنی رابط? انسان با خدا، انسان با خود، انسان با انسان‌های دیگر و انسان با سایر موجودات و ساحات پنج‌گان? انسان یعنی ساحت عقیدتی، ساحت احساسی و عاطفی، ساحت ارادی، ساحت گفتاری و ساحت کرداری که با قرار گرفتن فضایل یا رذایل ساحات پنج‌گانه در ذیل هر یک از روابط چهارگانه نظام بیست قسمی از فضایل و رذایل را تشکیل می‌دهد. مراد از نظام‌مندی، رابط? علّی و معلولی یا نظام طولی میان فضایل یا رذایل اخلاقی است و هم‌چنین بیان این مطلب است که فضایل یا رذایل کدام‌یک از روابط چهارگانه و ساحات پنج‌گانه بر سایر روابط و ساحات تقدّم دارد و بنیادی-ترین فضیلت در میان فضایل و بنیادی‌ترین رذیلت در میان رذایل چیست. در این پژوهش روش مذکور به‌عنوان نمونه برای نظام‌مندسازی و بیان نظام‌مندی اخلاق عرفانی عطار و امام به‌کار رفته است که می‌توان آن‌را به کل اخلاق عرفانی تعمیم‌ داد. بر اساس این روش نشان خواهیم داد علاوه بر نظام‌مندی اخلاق عرفانی عطار و امام، بنیادی‌ترین فضیلت از نظر عطار عشق و از نظر امام ایمان است و بنیادی‌ترین رذیلت از نظر عطار انانیّت و ازنظر امام شرک است. بدین‌ترتیب، در اخلاق عرفانی عطار و امام بر حسب ساحات پنج‌گانه، از حیث فضایل، ساحت احساس بر سایر ساحات و از حیث رذایل ساحت عقیدتی بر سایر ساحات تقدّم دارد. بر حسب روابط چهارگانه نیز، از حیث فضایل در هر دو نظام اخلاقی رابط? انسان با خدا بر سایر روابط تقدّم دارد، ولی از حیث رذایل در اخلاق عرفانی عطار رابط? انسان با خود و در اخلاق عرفانی امام رابط? انسان با خدا بر سایر روابط مقدّم است. هم‌چنین، بررسی مجموع? فضایل و رذایل در هر دو نظام اخلاقی نشان می‌دهد بیشترین فضایل و رذایل در درج? اوّل به ساحت احساس و در درج? دوّم به ساحت عقیدتی تعلّق دارد. علاوه بر نظام‌مندی اخلاق عرفانی، به-عنوان مقدّم? موضوع اصلی این پژوهش، به مبانی خداشناختی و انسان‌شناختی اخلاق عرفانی عطار و امام هم پرداختیم. در مبانی خداشناختی این موضوع بررسی می‌شود که چون اخلاق عرفانی اصالتا ناظر به ارتباط انسان با خداست، با چه تصوّریاز خدا رابط? اخلاقی امکان‌پذیر است. در مبانی انسان‌شناختی نیز به پنج موضوع حقیقت انسان و مراتب او، طبیعت اخلاقی انسان، تغییر و تربیت‌پذیری انسان، کمال و سعادت انسان و طریق تحصیل آن و جبر و اختیار می‌پردازیم.

نظریه اخلاقی ابن سینا در زمره نظریه های فضیلت گرایی قرار می گیرد. وی نظریه اخلاقی خود را با بحث از سعادت به عنوان غایت نهایی زندگی انسان آغاز می کند و سعادت نهایی انسان را در «قُرب به خداوند متعال» و راه رسیدن به مقام قرب را کمال در عمل و نظر می داند. بنابراین سعادت حقیقی انسان در کمال قوه نظری و عملی اوست. کمال قوه عملی در این است که انسان به ملکه عدالت برسد و قوای شهوی و غضبی را تحت کنترل قوه عاقله درآورد و فضائل حکمت، شجاعت و عفت را کسب کند. همچنین کمال قوه نظری در آن است که انسان به حقایق همه اشیا علم پیدا کند و عالَم عقلی مضاهی با عالَم عینی باشد. ابن سینا فضائل را به فضائل نُطقی (یا عقلی) و خُلقی تقسیم می کند که فضائل نطقی، فضائل نفس هستند و فضائل خُلقی، فضائل بدن اراده کننده در نگاه او، راه رسیدن به فضائل اخلاقی، رعایت قاعده اعتدال است و نکته مهم در نظریه وی، اکثری دانستن این قاعده است. در این مقاله سعی شده است جهات ابتکاری نظریه اخلاقی ابن سینا در مقایسه با دیگر حکمای اسلامی نیز بیان شود.

از دیرباز بخش زیادی از تلاش های فکری اندیشمندان را تحقیقو تفحّص در مقولهارزش هابهخود معطوف داشته است.در حقیقت،ارزش ها سازمان دهندهاصلی اعمالورفتارهایافراد به شما می روند. در میان مباحث ارزشی، بحث سعادت از جایگاه ویژه ای برخوردار است، به نحوی که مطلوب و غایت نهایی تمام افعال اخلاقی سعادت دانسته شده است. دراین پژوهش، سعادت از نظر ملاصدرا ، فیلسوف برجسته قرن دهم و یازدهم هجری و ملا مهدی نراقی عالم اخلاق قرن دوازدهم و اوایل قرن سیزدهم هجری به صورت تطبیقی بررسی شده است.سعادت حقیقی از نظر ملاصدرا در گرو رسیدن به مرتبه عقل بالمستفاد است و راه رسیدن به این هدف، افزون بر تطهیر نفس، کسب معارف عقلی و تأمل در صورت‌های عقلانی است.انسان با زدودن موانعو کسبمعرفت عقلانیوفلسفیکمال می‌یابد و به قرب الهی میرسد.از نظر ملامهدی نراقی، سعادت درگرو توجه دقیق و عمیق به فضایل و رذایل اخلاقی نهفته است.وی معتقد است انسان، میتواند با معرفت به خود و با شناخت طرق ،شرایط، مراتب و موانع سعادت ، به خیر و کمال حقیقی که فطرت پاک او خواهان آن است، دست یابد.این پایان نامه به روش تحلیل محتوایی به بررسی تطبیقی دیدگاههای این دو متفکر شیعه پرداخته و موارد اشتراک و اختلاف نظر آنان درباره سعادت و شقاوت را بیان کرده است.کلید واژه ها: سعادت،شقاوت ،کمال،لذّت،فضایل ورذایل،ملاصدرا،ملا مهدی نراقی

در مسیر تربیت کردن، تعلیم نخستین گام برای پیمودن طریق کمال است و پس از آموختن نوبت به عمل و سازندگی می رسد و با تکرار و ممارست ملکه اخلاقی در نفس انسان شکل می گیردواز همین جاست که برخی فلاسفه چون سقراط وارسطو اخلاق را دقیقاً مبتنی بر علم دانسته اند.رویکرد تعلیم و تربیت قرآنی رویکرد فطرت گراست، این رویکرد انسان را به درک و شناخت حقایق هستی و فضایل اخلاقی و ارزشهای انسانی سوق می دهد و فعلیت و ظهور کامل آن، صبغه اللهی شدن و تهذیب روح است. در تربیت اسلامی وقتی می خواهند انسان را به اخلاق حسنه یا به قول امروزیها به ارزشهای والای انسانی سوق دهند او را به یک درون نگری متوجه می کنند، شناخت خویشتن عامل ظهور و بروز چهره ی واقعی انسان و شکوفائی استعدادهای عرفانی و اخلاقی و دیگر ارزشهای متعالی است که از نظر در قالب چهارنوع رابطه پدیدار می شود:1 ـ رابطه ی با خدا 2ـ رابطه ،با خود 3ـ رابطه بامردم 4ـ رابطه ی با طبیعت. قرآن کریم بعنوان آخرین دستورالعمل تربیت انسان راهبردهایی را برای شکوفائی استعدادهای فطری او بیان فرموده است که هر کدام با توجه به شرایط فکری و روحی انسان ها در همه عصرها قابل استفاده خواهد بود و اهم آن راهبردها عبارتند از:1ـ تبیشر و انذار 2ـ الگوپذیری و اسوه سازی 3ـ بیان داستان و تاریخ اقوام گذشته 4ـ تحریک عواطف و ایجاد محبت 5ـ استفاده از تشبیه و تمثیل 6ـ روش تکریم شخصیت 7ـ پرسش و استفهام 8ـ روش ابتلاء و امتحان 9ـ تکرار و تلقین 10ـ تفکر و تعقل 11ـ اعطای بینش و معرفت 12ـ روش بیان غیرمستقیم 13ـ توبه و بخشش 14ـ محرومیت از رضا و لقاء پروردگاراختلاف افعال آدمیان تا حد زیادی به اختلاف انگیزه آنها در انجام آن کارها بستگی دارد، کارهای انسان اگر به انگیزه ی کسب جاه و مقام و یا برحسب وظیفه و وجدان (نظریه ی کانت) و یا براساس رسیدن به سود و منفعت (نظریه راسل) باشد، ارزش و اثر اخلاقی ندارد.زمانی کارهای انسان دارای ارزش است که انگیزه انجام آن کار کسب رضای پروردگار باشد. (نظریه اسلام)