جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بررسی رابطه تجلیات با هنجارهای رفتاری عارفان، مساله پژوهشی این مقاله است. نویسنده نشان می دهد که تجلیات جمالی، صفاتی مانند لطف، حسن و رحمت خداوند را در نظر عارف محب آورده، او را مست می کند و موجب سخنان و رفتارهایی می شود که بوی ترک تکالیف می دهند. تجلی جلالی نیز صفاتی چون قهر و غضب و جباریت خداوند را در نظر عارف می آورد، او را در هشیاری نگه می دارد و به رعایت هنجارها و توجه هرچه بیش تر به تکالیف و عبادت ها سوق می دهد. گروه نخست «سکریان» هستند و گروه دوم «صحویان».سکریان هم متهم به ترک تکالیف بوده اند و هم مشهور به عبادت های بسیار. بررسی علل این تناقض، مساله دیگر مقاله است. نویسنده با عرضه اسناد و مدارک ثابت می کند که در این باره تناقض واقعی وجود ندارد: زمینه های نظری تجلیات جمالی و موضوع هایی مثل وحدت وجود و مقام جمع و فنا، برداشت های متفاوتی را موجب می شود؛ اما در عمل ترک تکالیف رخ نمی داده است.

تجلی خداوند ناشی از حب اوست و آفرینش چیزی جز تجلی نیست؛ چنان که اگر تجلی صورت نمی گرفت، عالم موجودیت نمی یافت. از سوی دیگر، تجلی منشا حب بندگان است و عارف به تناسب آن که از چه نوع تجلی برخوردار شده باشد، نوع خاصی از محبت پیدا می کند و در دسته خاصی از دوستداران حق جای می گیرد. پیامدهای این مساله، هم از جنبه نظری قابل بررسی است و هم از جنبه عملی. مقاله حاضر به پیامدهای نظری می پردازد و بدین منظور نخست انواع تجلیات جمالی و جلالی را به اختصار بیان کرده، دو گروه مشهور عرفا، یعنی سکریان و صحویان را که به ترتیب برخوردار از تجلیات جمالی و جلالی اند، معرفی می کند و سپس آثار و پیامدهای برخورداری ایشان را از انواع تجلی در زمینه های نظری و در موضوع دوستداری خداوند بررسی می کند. در جهت تحقق این هدف، خُرد نظریه های محبت، خُلَت، عشق و وحدت وجود را که در سایه نظریه کلان حب الهی به وجود آمده اند، مطرح می سازد و آرای سکریان و صحویان را در آن ها بررسی و مقایسه می کند و بدین گونه نشان می دهد که تجلیات متفاوت، چگونه موجب تفاوت های بنیادین در برداشت ها و تفاسیر عارفان از مسائل مهم هستی چون حب الهی شده است.