جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امنحوتپ چهارم (=آخناتون)، یکی از نامورترین فراعنه ی مصر، سراینده ی سرود بر جای مانده در کتیبه ها از سده ی چهاردهم پیش از میلاد در ستایش خورشید یا خدای خورشید بوده است. سنگ نبشته ی برجای مانده از او، کهن ترین سنگ نبشته ای است که برای نخستین بار ندای توحید سر داده است. مهر یشت اوستا دومین یشت بزرگ اوستاست که یادگار هزاره ی پیش از میلاد در ستایش خورشید، مهر و یا خدای خورشید است. این مقاله پس از معرفی زندگی آخناتون، به مقایسه ی درونمایه ی نزدیک این دو سرود می پردازد. این مقایسه به این برآورد می رسد که خدای آتون ازلی، خالق و مدبر و نسبتا توحیدی یا وحدت وجودی است، در حالی که ایزد مهر هرچند خورشید نیست و با آنکه در کار آفرینشگری نیست، اما ناظر جهان و حامی و پشیبان راستکرداران است.

به نظر میرسد که ویژگیهای شهرهای آرمانی از یک سو در کهن ترین اسطوره های ایرانی و از سوی دیگر در شاهنامه حکیم طوس مندرج است. ظاهرا بن مایه و الگوی شهر آرمانی،‏ یکی ور جمکرد است که کهن ترین نمونه از اینگونه شهرها است و بنابر روایت وندیداد،‏ به دست جمشید بنا شد تا نمونه ای از موجودات اهورایی در آن نگهداری شود. یکی از ویژگیهای این ور یا بارو،‏ جاودانگی آن است و افزون بر این،‏ در آن،‏ نشانی از سرما،‏ گرما،‏ تاریکی،‏ بیماری و مرگ دیده نمی شود. نمونه ای دیگر از این دست،‏ بنایی است که بر پایه مهریشت،‏ ایزد مهر بر فراز کوه اساطیری هرا (البرز) برپا کرده است که در آن نیز از شب،‏ تاریکی،‏ سرما،‏ گرما،‏ بیماری و مرگ اثری نیست.به نظر نگارنده،‏ حکیم طوس با ارائه کنگ دز به عنوان نمونه ای آسمانی از این جاودان شهر آرمانی به کهن الگوهای آن نیز نظر داشته است. از این روی،‏ آن را چنین توصیف میکند که:الف. شهری فراخ است با باغها و بناهای زیبا.ب. هوای آن معتدل است و در آن از گرما و سرما خبری نیست.ج. آب آن گواراست و در آن نشانی از بیماری و مرگ نیست.هدف از نگارش این مقاله مقایسه کنگ دز به عنوان جاودان شهر شاهنامه با نمونه های اساطیری آن در متون باستانی است،‏ تا بدین وسیله پرتوی بر خواستگاه اندیشه های حکیم طوس افکنده شود.

این پژوهش به بررسی تاثیر عاملی ناگفته در مرگ اسفندیار می پردازد که تاکنون به آن توجه نشده است. بر این اساس، به این سوال پاسخ داده می شود که تقدیر چگونه با پشتوانه ایزدمهر در تعیین سرنوشت اسفندیار ایفای نقش می کند. یکی از خویشکاری های ایزدمهر نگاه بانی از پیمان هاست و او کسانی را که به عهدهای خود وفا نمی کنند، به سختی مجازات می کند. گشتاسب نیز که پیوسته بر سر اعطای تاج و تخت به اسفندیار، با او پیمان های بی اساس می بندد، شایسته این پادافره است که طبق متن مهریشت، ایزدمهر فرزند برومند و جوانش را از وی بستاند. به همین دلیل است که میان رستم و اسفندیار نبردی درمی گیرد و رستم به ناگزیر تقدیر، دست به خون اسفندیار می آلاید.