جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

يکي از مباحث پرچالش در بين علماي اسلام به ويژه شيعه، موضوع سرشت، طينت و خميرمايه اوليه ساخت انسان مي باشد. چون، شيعه و عدليه از يک سو قایل به حسن و قبح عقلي هستند و بر اراده و اختيار انسان پافشاري مي کنند و از سوي ديگر با يک سلسله احاديث و رواياتي مواجه مي باشند که حکايت از جبر و محدوديت انسان ها دارد. ظاهر اين احاديث بيانگر اين موضوع است که خداوند طينت انسان ها را متفاوت آفريد و از همان آغاز برخي را اصحاب شمال ناميد و برخي را اصحاب يمين، طبيعت برخي را بهشتي دانست و برخي را جهنمي. به همين سبب علما و بزرگان تلاش گسترده اي را کرده اند تا اين موضوع را حل کنند، ولي کمتر موفق شده اند راه حل مناسبي ارایه دهند. لذا در اين نوشتار سعي شده است پس از بيان معناي لغوي طينت و گوهر معناي آن، طينت در فرهنگ اسلامي و برخي از احاديث وارده که شبهه جبر را تقويت مي کند مرور گردد و ديدگاه هاي مختلف بيان و حتي الامکان راه حلي براي حل اين مشکل ارایه شود.در اين راه حل، طينت به مثابه مرکب، ظرف، قوه و استعداد تصور شده و شخصيت و ماهيت انسان به مثابه راکبي که سوار خواهد شد و يا مظروفي که در ظرف قرار مي گيرد، درنظر گرفته شده است. هر چند انسان مختار است تا از هر ظرف و هر مرکبي که خواست استفاده کند، ولي اگر سوار بر مرکب شد آن مرکب راه خود را مي پيمايد و برحسب ساختار وجودي خود حرکت مي کند و در نتيجه اگر بهشتي است به بهشت مي رود و اگر جهنمي است به جهنم مي رود. بنابراين، طينت بحثي است پيشيني و شخصيت انسان بحثي است پسيني. در نگاه قرآن، فطرت انسان پاک و منزه است، ولي پس از ارتباط با محيط پيرامون و با نسبتي که با طينت برقرار مي کند يا خوي مومنانه پيدا مي کند يا خوي کافرانه، در هر حال طينت انسان داراي دو سو و دو عرصه مي باشد و اين انسان است که اختيار مي کند. طينت قوه اي است که شخصيت انسان به او فعليت مي دهد. با اين نگاه، تضاد موجود بين جبر و احاديث طينت حل مي گردد. • اين پژوهش در پي يافتن راه حلي براي رفع تعارض بين جبرگرايي و احاديث طينت مي باشد و سوال اصلي اين است که:چگونه مي توان با توجه به اينکه امر بين الامرين و اعتقاد به اختيار انسان جزء ضروريات فکري و عقيدتي شيعه مي باشد، احاديث طينت و سرشت را که از آن استفاده «جبر» مي شود، توجيه و تاويل کرد؟ • روش استفاده شده روشي توصيفي و تحليلي است و از تکنيک اسنادي برخوردار مي باشد. • نتايج حاصله علاوه بر کاربردهاي معرفتي، در مباحث مرتبط با حوزه زيست شناسي، روانشناسي، تعليم و تربيت و حتي جامعه شناسي کاربرد دارد.

فاقد چکیده

تعالیم هر دینی بر چند محور استوار است که مهم‌ترین آنها آموزه‌های حقوقی و یا فقهی، عقیدتی و اخلاقی آن می‌باشند که از بین آنها در هرکدام از دو دین اسلام و مسیحیت، آموزه‌های اخلاقی مهم‌ترین شاکله‌ی این دو دین را تشکیل می‌دهند؛ پیامبران این دو دین (حضرت مسیح[ع] و حضرت محمد[ص]) هدف اصلی بعثت خود را تغییر سبک زندگی مردم و به عبارت دقیق‌تر آموزش فضائل اخلاقی به پیروان خود و بازداشتن ایشان از فرو غلطیدن در مهالک رذائل اخلاقی معرفی کرده‌اند. در این میان، با توجه به اینکه جمعیت پیروان این دو دین بیشتر از سایر ادیان است و در دنیای کنونی سیاستمداران بیشتری تابع یکی از این دو دین می‌باشند، این رساله در صدد این است که با تأکید بر‌اینکه آموزه‌های اخلاقی در این دو دین مهم‌ترین محور است، ابتدا مبانی اخلاقی این دو دین را ارائه نموده و سپس از میان مهم‌ترین ویژگی‌های اخلاقی این دو دین مهم‌ترین ویژگی‌ها که در دو دین مشترک هستند را مورد بررسی تطبیقی قرار دهد و به بیان نقاط اشتراک و افتراق در دیدگاه اخلاقی این دو دین نسبت به آنها بپردازد و غالب بودن نقاط اشتراک را نسبت به اختلافات روشن نماید تا اولا در ایجاد بستر مناسب برای گفتگوی میان علمای این دو دین سهمی داشته باشد و ثانیا از این طریق به برداشتن بهانه‌ی دینی برای تقابل بین پیروان این دو دین کمک نماید.واژه‌گان کلیدی:

از جمله مکتبهای عمده در «فلسفه اخلاق»، مکتب خودگرایی است؛ این مکتب قایل است: انسان باید به گونه ای رفتار کند که بزرگ ترین خیر و منفعت خویش را تامین نماید.رگه های این نظریه را بایستی در اندیشه های مکتب اپیکور یا مکتب لذت گرایی جستجو نمود.البته در قرون بعدی اندیشمندانی همچون نیچه، شوپنهاور، فروید و دیگران به شکلهای گوناگونی این نظریه را تقویت نمودند.نیچه نظریه «ابرمرد» را ارایه داد و فروید نیز با محور قراردادن «غرایز جنسی» بر این جنبه از خودگرایی پافشاری نمود.در میان اندیشمندان و فیلسوفان مسلمان دیدگاه مشابهی در این راستا به نام «حب ذات» پیشنهاد شد؛ آنها بر این باورند که هر موجود ذی شعوری به خود و کمالات خود علاقه دارد و این یک گرایش اصیل در سرشت اوست.

دنيا يكى از مهم ترين بسترهاى تربيت انسان مى باشد و شناخت ماهيت آن، در زندگى انسان بسيار حايز اهميت است. براى رسيدن به شناخت صحيح در مورد دنيا، كتب آسمانى حايز اهميت هستند. اين تحقيق به بررسى ويژگى هاى مشترك دنيا از ديدگاه قرآن و انجيل مى پردازد. بدين منظور، قرآن و انجيل در زمينه ويژگى هاى دنيا مورد مقايسه قرار گرفته اند و ويژگى هاى مشترك دنيا استخراج شده و سپس اين ويژگى ها با توجه تفاسير قرآن و انجيل و آراء دانشمندان مسلمان و مسيحى، مورد توصيف و تحليل قرار گرفته اند. استلزامات تربيتى مربوط به هر ويژگى به روش استنتاجى استخراج شده است. با توجه به نتايج تحقيق، ويژگى هاى مشترك دنيا در قرآن و انجيل را مى توان اين گونه برشمرد: 1. دنيا فريبنده است؛ 2. دنيا ناپايدار است؛ 3. دنيا مزرعه آخرت است. همچنين استلزامات تربيتى استنتاج شده از اين ويژگى ها به ترتيب عبارتند از: شناخت حقيقت زيبايى هاى دنيا و خويشتن دارى در مقابل آنها؛ عدم وابستگى به دنيا و پرهيز از هدف قرار دادن دنيا؛ 3. غنيمت شمردن زندگى دنيا و استفاده از آن براى فراهم كردن توشه آخرت.

ایـن مقاله، متکفل تبیین و اثبات فطرت خداشناسی و پاسخ به شبهات است. در ابتدای مقاله، بعد از تعریف لغوی و اصطلاحی فطرت اشاره می شود که دین پژوهان مسأله فطرت را از سه نگاه یعنی فطرت و سرشت انسان، فطرت و دین، و فطرت و خداشناسی مورد توجه قرار داده‌اند. در این نوشتار، به شش دیدگاه از خداشناسی فطری اشاره می شود که عبارتند از: 1.‌معنای افلاطونی؛‌2. استعداد؛‌‌‌3. فطری منطقی؛‌‌‌‌4. علم حصولی یا استدلال ساده؛ 5. معرفت شهودی عوالم پیشین؛ 6. علم حضوری. نویسنده در ارزیابی خود از این دیدگاه‌ها به قابل جمع بودن بعضی از آن‌ها اشاره می‌کند؛ آن‌گاه در اثبات فطری خداشناسی به‌تبیین پنج دلیل پرداخته،در‌وسع مجال به نقل و نقد شبهات می پردازد.

قواعد حكمت متعاليه و همچنين مشاهدات تجربي بيان ميكنند كه انسانها در سرشت اوليه با يكديگر متفاوتند و همين، سبب تفاوت در اراده‌ها و افعال ارادي انسانها ميشود. اين مقاله به بررسي ديدگاه ملاصدرا دربارة تأثير سرشت انسان بر افعال اختياري ميپردازد و نقش سرشت انسان را در مسئوليت‌پذيري بررسي ميكند. شكلگيري سرشت انسان در فلسفة ملاصدرا با مكاتب فلسفي ديگر متفاوت است؛ در حكمت متعاليه، سرشت انسان برآمده از حيثيت مادي نفس ميباشد و اختلاف سرشت انسانها، از اختلاف مواد جسماني نشئت ميگيرد. ضميمه شدن اين امر به رابطة ضروري علت و معلول موجب شده تا مسئوليت اخلاقي در فلسفة او قابل تبيين نباشد. اين مسئله، حكمت عملي صدرايي را با چالشهايي روبرو ميكند كه مهمترين آنها، چالش در تبيين نظام تكليف و جزاست.

فلسفه سياسى از بدو ورود به جهان اسلام، همواره مورد توجه انديشمندان اين رشته بوده است. با اين حال، فلسفه سياسى اسلامى با بى مهرى ها و شبهاتى، حتى در حد ادعاى امتناع آن، مواجه شده است. از بهترين راه هاى پاسخ به اين شبهات، تدوين فلسفه هاى سياسى فيلسوفانى است كه انديشه آنها داراى اين ظرفيت است. براساس اينكه ارتباط بين حكمت نظرى و حكمت عملى از مسائل مهم در فلسفه سياسى است و يك رابطه توليدى و مبنايى ميان آنها برقرار است، بحث ماهيت و مبانى نقطه آغاز اين مهم به شمار مى آيد. پرسش اساسى تحقيق حاضر اين است كه ماهيت و مبانى فلسفه سياسى استاد مطهرى چيست؟ و اقتضائات مبانى در اين فلسفه سياسى به چه نحوى است؟ فلسفه سياسى استاد مطهرى، مجموعه اى از تأملات فلسفى و برخى ديدگاه هاى هنجارى است كه در آن به صورتى نظام مند ماهيت، مبانى و مسائل محورى سياست و نظام سياسى مطلوب بررسى مى شود. مبانى هستى شناختى در مشروعيت حكومت؛ مبانى انسان شناختى در مسائلى همچون آزادى، عدالت و مشاركت سياسى؛ و همچنين نقش عقل و وحى در كل فلسفه سياسى استاد مطهرى قابل پيگيرى است. روش تحقيق در اين نوشتار، توصيفى ـ تحليلى است.

كنكاش «فطرت» به عنوان يكى از بنيادى ترين مباحث فلسفه تربيت اسلامى، همواره مورد توجه علامه طباطبائى بوده است. هدف اين پژوهش اين است كه با پذيرفتن «فطرت» به عنوان تقرير دينى از سرشت مشترك انسان و نقش عمده آن در قلمرو اركان تعليم و تربيت اسلامى، تصويرى از گرايش هاى فطرى مؤثر در تعليم و تربيت را با بهره گيرى از آراء اين فيلسوف معاصر، ارائه نمايد. روش پژوهش توصيفى ـ تحليلى بوده و به منظور گردآورى داده هاى لازم براى نيل به اهداف پژوهش، منابع موجود و مرتبط با استفاده از فرم هاى فيش بردارى از منابع، جمع آورى و با شيوه هاى كيفى مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است. از بررسى آراء علامه طباطبائى به دست آمد كه ايشان گرايش هاى فطرى را در چهار حيطه ادراكى، الهى، اختيار و توانمندى عمل تقسيم بندى نموده است. اين گرايش ها، توانمندى هايى هستند كه به شكل گيرى نظام تعليم و تربيت منطبق با آموزه هاى اسلامى كه تضمين كننده سعادت انسان و تسهيل كننده فرايند دستيابى به حيات طيبه است، كمك مى نمايند.

یکى از مهم ترین مباحث فلسفه اخلاق این است که خاستگاه اخلاق کجاست؟ و به عبارت دیگر، اخلاق برچه امر یا امورى مبتنى است؟ در این باره، نظریه هاى متفاوتى همچون نظریه مبتنى بر قانون طبیعى، نظریه مبتنى بر سرشت انسان، نظریه مبتنى بر نیازها، و نظریه مبتنى بر توافقات میان اشخاص ارائه شده است. برخى از این نظریه ها همچون نظریه مبتنى بر توافقات، داراى اشکالات اساسى بوده، از عهده تبیین تجارب اخلاقى برنمى آیند. برخى همچون نظریه مبتنى بر سرشت انسان با سؤالات جدّى مواجه است. ولى به نظر مى رسد مى توان تقریرى از آنها ارائه داد که از عهده همه دشوارى ها موفق بیرون آید. نظریه مختار در این مقاله داراى مشترکات زیادى با نظریه دوم و سوم بوده و در واقع، از امتیازات هر دو نظریه برخوردار است و در عین حال، سعى مىکند به اشکالات واردشده به آنها پاسخ گوید. این مقاله، علاوه بر تبیین ماهیت «امر اخلاقى» و تفاوت آن با آداب و رسوم، به خاستگاه اخلاق پرداخته و ضمن نقد دیدگاه کسانى که «حبّ ذات» را یگانه انگیزه اصیل انسان مى دانند، سعى مىکند جایگاه میل هاى اصیل انسانى در شکل گیرى اخلاق و فرایند تصمیم گیرى اخلاقى را تبیین کند. در این مقاله، همچنین عوامل دخیل در داورى اخلاقى از یکدیگر بازشناخته و توضیح داده شده است که چگونه مفاهیم اخلاقى از ملاحظه رابطه میان سرشت انسان، افعال و صفات اختیارى و تأثیرات مثبت یا منفى آنها بر وى انتزاع مى شوند.