جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «مناهج تفسیر القرآن» اثر آیت الله حیدری می باشد. روشن است که شناخت، گردآوری و دسته بندی روش های تفسیری، یک ضرورت معرفتی در عرصۀ تفسیر است؛ از آنجا که نقش فرایند تفسیری تنها منحصر به بیان معانی لغوی نیست که به فرهنگ های لغوی بسنده شود و نه منحصر به دایرۀ تشخیص مصادیق است که از روایات بهره برد؛ بلکه فرایند تفسیری، جایگاه مطلوب و مناسب خود را در زمینه های علوم تفسیری و قرآنی گرفت است. با توجه به اینکه موضوع روش های تفسیری و دسته بندی آنها از مجموعه علوم دیگر متأخر می باشد؛ از همین رو، فرایند تفسیری، بدون اینکه در بیان روش های معتبر پیشینه داشته باشد، آغاز گردیده است. لذا نیاز به روش های تفسیری امری اولی و بالذات، و بیان حدود و دسته بندی آن ثانوی و بالعرض می باشد. بنابراین، تحقیق روش شناختی در این کتاب، در روش های تفسیر، که به طور کامل با ساختارهای شناختی آن، منسجم است، نگارش شده است.

شاید هیچ کتابی به اندازه قرآن کریم مورد شرح و تفسیر قرار نگرفته باشد. بر اساس آمارهایی که از تفاسیر موجود و نیز اطلاعات کتاب شناسی به دست آمده، تاکنون بیش از سه هزار تفسیر بر قرآن کریم به سبک ها و روش های مختلف نوشته شده است. با این حال، هنوز عناصر اصلی دخیل در تفسیر نظیر مبانی، اصول، قواعد، روش ها و گرایش های تفسیری در یک نظام منسجم تعریف نشده است و نوعا مفسران بدون شفاف سازی این گونه مباحث، به طور مستقیم به تفسیر آیات قرآن پرداخته اند. در سال های اخیر کتاب های چندی درباره اصول و مبانی و نیز روش ها و گرایش های تفسیری نوشته شده است، ولی هنوز تعاریف موجود در این زمینه به هماهنگی و وضوح نرسیده است. این مقاله درصدد است عناصر موجود در تفسیر قرآن را در یک نظام دقیق اصطلاحی تعریف کند.

مبنای کلامیِ تفسیر، آن دسته باورهای دینی است که بر اساس آنها منابع، قواعد و یا محتوای تفسیر آیات قرآن شکل می گیرد و بدین نحوه در تفسیر قرآن تاثیرگذارند. مبانی کلامی تفسیر، در چهار بخش جای دارند: اول، مبانی کلامی مربوط به پدیدآورنده قرآن: خداوند. به عنوان نمونه: خدا عادل و حکیم است. این صفت با توجه با اصل حسن و قبح عقلی بدین معنا می انجامد که خدا از هر قبیح عقلی به دور است. بر اساس این آموزه، اصل فهم پذیری و حجیت ظواهر قرآن بنا گذاشته می شود و شرایطی برای نسخ شمرده می شود، آیات وحی به دور از تناقض و ناراستی دانسته می شود و آیات متناقض نما بررسی می شوند. بخش دوم مبانی کلامی مربوط به قرآن کریم: قرآن سخن خداست، پس با توجه به ویژگی های پدیدآورنده اش فهم و تفسیر می شود. و قرآن یگانه است، پس اختلاف قرائت ها از قاریان ریشه می گیرد و به چندگانگی آیات وحی نمی انجامد. و قرآن حق و صادق است، پس هیچ ناراستی و نادرستی در آن راه ندارد. و قرآن حکیم است، پس ارتباط و تناسبی در درون آیات و آیات با یکدیگر یافت می شود، و بافت و سیاق همگونی در آیات وحی وجود دارد. و قرآن حادث (پدیده) است، پس رویدادها و فرهنگ زمانه نزول در فهم و تفسیر آیات تاثیرگذار است. بخش سوم، مبانی کلامی مربوط به دریافت کننده قرآن، پیامبر اکرم است. حضرت محمد مصطفی، از گناه و خطا و نسیان در حوزه دین، معصوم است. پس آیات وحی و سنّت نبوی و پس از آن گفتار و رفتار اهل بیت قابل اعتماد و اطمینان است و از هر ناراستی و خطا به دور است. بخش چهارم، مبانی کلامی مربوط به مخاطبان قرآن است: حجیت و اعتبار عقل و فهم مفسر.هر مبنای کلامی، ابتدا تبیین می شود و تا حد امکان ادله اثباتی آن، به ویژه در آثار شیخ طوسی، بیان می گردد. پس از آن ارتباط آن مبنای کلامی با مبحث تفسیری، بر اساس درک عقلانی یا روش عقلایی تحلیل می شود. و سپس مباحث تفسیری متاثر از آن مبنای کلامی، بر اساس نمونه های موجود در آثار شیخ،طرح و بررسی می شود. این پژوهش، گامی در جهت بازشناسی و تعریف مبانی کلامی تفسیر شیعی، با محور قرار دادن آثار شیخ طوسی است و همچنین نشان دهنده ارتباط گسترده و پرجانبه تفسیر قرآن و مباحث کلامی است.از سویی دیگر این تحقیق، گستره مباحث کلامی-تفسیری در تفسیر التبیان و همچنین جایگاه شیخ طوسی در سه حوزه تفسیر قرآن و کلام اسلامی و دامنه میان رشته ای این دو دانش راآشکار می سازد

بررسی مبانی و قواعد تفسیری علامه طباطبایی با تأمل در مقدمه تفسیری و روش علمی او در متن المیزان است. در این رساله از دیدگاه علامه طباطبایی، مبانی مرتبط با قالب متن، در الهی بودن الفاظ و عبارات قرآن، الهی بودن چینش عبارات قرآن، الهی بودن یک قرائت، و اصالت متن موجود معرفی شده و مبانی مرتبط با معنا و مدلول مفردات عبارت از: خارج بودن خصوصیات مصادیق از موضوع له آنها، علوّ مصادیق مفردات قرآنی، تفاوت کاربرد برخی واژگان قرآنی با کاربردهای متعارف آن، متحول شدن معنای کلمات با گذر زمان، و تغییر و تحول در واژگان دخیل دانسته شده است. نویسنده همچنین مبانی مرتبط با معنا و مدلول گزاره ها را در علو معارف، پیوستگی معنایی، انسجام و هماهنگی معانی آیات، جامعیت، و جهانی بودن و جاودانگی بیان نموده و مبانی مرتبط با شیوه دلالت و بیان متن را در مؤلفه های: شیوه بیان، شیوایی بیان، استواری بیان، دقت و ظرافت بیان، و استقلال در بیان معرفی کرده و مبانی مرتبط با زبان متن را عبارت از: معناداری گزاره های قرآن، معرفت بخشی گزاره های قرآن، و تعیین معانی گزاره های قرآن دانسته است.

فهم آیات قرآن و رسیدن به مراد خداوند مستلزم به کارگیری روش هایی است که بر مبانی استواری بنا شده باشند. شناخت بهتر این مبانی می تواند ما را در یافتن سر اقوال مفسران یاری رساند. از سوی دیگر، هرمنوتیک کلاسیک با هدف تنقیح مبانی و روش های فهم متن به وجود آمده و زمینه ساز تحولات فکری گسترده ای شده است. وجود دغدغه ها و رهیافت های مشابه، بهره گیری این دو حوزه از تجربیات مشترک یکدیگر را ضروری ساخته است. پژوهش حاضر با این هدف به بررسی اهم مبانی مشترک این دو دانش می پردازد

اهل بیت(ع)، به عنوان مفسران تأیید شدة الهی، چگونه قرآن را تفسیر کرده اند؟ پاسخ کامل به این پرسش مستلزم آن است که بدانیم آن بزرگواران بر اساس کدام اصول و مبانی و با بهره گیری از چه ابزاری و مراجعه به کدام منابع، به تفسیر پرداخته اند. در این تحقیق نشان داده شده است که اصول تفسیر اهل بیت(ع) بر سه ویژگی الهی بودن ، هدایتگری وجاودانگی قرآن بنا شده است. و آن بزرگواران با بهره گیری از ابزار فهم و مراجعه به منابع قرآن و سنت پیامبر(ص) به تفسیر قرآن پرداخته اند.

تفسير عرفانی مبتنی بر بينش خاص عارفان از جهان هستی است. تاثير مبانی، هميشه در شيوه برخورد با قرآن كريم تاثيرگذار بوده است. برخی محققان مبانی تفسير را به دو دسته كلی مبانی صدوری و مبانی دلالی تقسيم كرده اند. مبانی صدوری به مبانی ای گفته مي شود كه صدور قرآن موجود را به تمام و كمال از ناحيه ذات مقدس حق تعالي به اثبات می رساند. رد هر يك از اين مبانی يا پيش فرض ها، چهره تفسير قرآن را تغيير می دهد. مبانی دلالی به مبانی گفته می شود كه فرايند فهم مراد خداوند را از متن سامان می دهد. امروزه با توسعه و تعميق مسائل علم زبان شناسی، ضرورت سامان بخشی به مبانی زبان شناختی و دلالی قرآن بيش از پيش آشكار می شود. در اين مبحث، به بيان مهم ترين مبانی دلالی می پردازيم كه جهت دهنده آن ها در تفسير امام خمينی (س) است؛ هرچند كه اين موارد به صراحت توسط ايشان به عنوان مبانی معرفی نشده اند، اما علائم و شواهد روشنی بر مبنا بودن و اثرگذار بودن در آثار تفسيری ايشان وجود دارد.