جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

میزان اختیارات زمامداران در امور دنیوی و اخروی، و قلمرو و ضریب نفوذ دین و عالمان دینی در امور سیاسی، از جمله مسائل مهمی بوده است که در طول تاریخ اندیشه و عمل سیاسی، باعث دوری، نزدیکی و درهم تنیدگی دین و سیاست در عرصه عمل و نظر شده است. این مقاله با بهره گیری از هرمنوتیک چندسویه به بررسی و مقایسه افکار ابن رشد و آکوئیناس، به عنوان دو فیلسوف مشائی داعیه دار تلفیق دین و فلسفه، در پی آن برآمده که دریابد این دو، دین و دولت را در چه رابطه ای با هم می دیدند و چگونه و تا چه حد به تلفیق و پیوند آن دو دست زده اند. بدین منظور، این مقاله پس از بیان برخی مبانی فکری ابن رشد و توماس که در شکل گیری آرای سیاسی این دو موثر بوده، نشان داده است که رویکرد ابن رشد عقل گرا تر و لذا در نسبت سنجی میان دین و دولت به وجه حداکثری دین اسلام در نسبت سنجی با دولت کم توجه بوده است؛ در مقابل، آکوئیناس با وجود التزام به مسیحیت بدون شریعت کوشیده است روایتی از نقش دین در رابطه با دولت به دست دهد که جایگاه و قلمرو اقتدار دولت و کلیسا مشخص و معین باشد و می توان گفت هر دو فیلسوف دولت را در رسیدن به سعادت که از نظر هر دو فیلسوف ارسطویی، غایت قصوای زندگی سیاسی است ناتوان دانسته، اما قلمرو استقلالی برای دولت قائل بوده اند. از این نظر اگرچه آکوئیناس نماینده رسمی تفکر مسیحی از جمله در بازسازی و تعیین جایگاه بایسته نهاد دین و دولت شمرده می شود، اما این منزلت درباره ابن رشد شناخته شده نیست. ضمن اینکه آرای هر دو متفکر در جهت سکولاریسم مورد بهره برداری قرار گرفته است.

ترجمه ماشینی: این جلد که در ابتدا در سال 1958 منتشر شد، در مورد حملات ابن رشد و سنت توماس آکویناس به مقارنه گرایی بحث می کند.

با شروع دوره اسکولاستیک و خارج شدن آموزش متون دینی از دیر‌ها و وارد شدن آن‌ها به کلاس‌های درسی، لازم بود تغییراتی نیز در نظام آموزشی پدید آید؛ ازجمله این تغییرات اضافه ‌شدن مطالعه متون معتبر به مطالعات رهبانی بود. بدین منظور لازم بود تا الهیدانان متونی معتبر و با اهداف و معیارهای آموزشی فراهم آورند. summa یا خلاصه‌های نظام‌مند، یکی از گونه‌های نوشتاری بود که به چنین نیازی پاسخ می‌داد. در این آثار، آرا و نظرات آبای کلیسا در موضوع یا موضوعاتی خاص، در قالبی نظام‌مند بیان و سپس شرح می‌شد. به‌طور نمونه می‌توان به کتاب جمل نوشته پی‌تر لومبارد اشاره کرد که در الهیات قرون وسطا از جایگاه برجسته‌ای برخوردار بود. این اثر را می‌توان تألیفی انتقادی دانست از نقل قول‌هایی که بیشتر از آگوستین نقل شده‌ بود و الهیادانان قرون وسطی موظف بودند آن‌ها را نقد و بررسی کنند. وجه مهم این کتاب‌ها این بود که متناسب با اهدافی کاملاً آموزشی شکل گرفته بودند. اثر دیگری که آن نیز چنین هدف و رویکردی داشت مجموعه‌ای بود با عنوان مسائل جدلی که توماس آکویناس به رشته تحریر درآورد. توماس درباره این اثر می‌گوید: «هدف من از نوشتن این کتاب این نیست که به اشکالات الهیاتی پاسخ دهم بلکه هدفم بیشتر این است که مخاطبانی را که برای فهم بهتر آموزه‌ها تلاش می‌کنند به حقیقت رهنمون شوم». مهم‌ترین summa در قرون وسطی به قلم توماس آکویناس نوشته شد. اهمیت و شهرت این کتاب به‌حدی است که وقتی واژه summa بدون پسوند استفاده می‌شود معمولاً منظور از آن‌‌ همان کتاب آکویناس، یعنی اثر ارزشمند Summa theologiae است. عنوان این کتاب در فارسی معمولاً به جامع الهیات ترجمه می‌شود. شاید وجه تسمیه این نام آن باشد که یک دوره کامل الهیات مسیحی را به‌طور خلاصه و مختصر بیان کرده است. توماس آکویناس در فاصله سال‌های۱۲۶۵-۱۲۷۴، یعنی از چهل سالگی تا پایان عمر، کتاب ارزشمند جامع الهیات را نوشت. این کتاب مهم‌ترین و برجسته‌ترین اثر آکویناس نیز به‌حساب می‌آید. هرچند توماس موفق نشد این اثر را کامل کند ولی باز هم جامع الهیات، اثری کلاسیک در تاریخ فلسفه و در زمره تأثیرگذار‌ترین آثار در فرهنگ مغرب‌زمین به ‌شمار می‌آید. این اثر آکویناس هم از حیث جامعیّت و هم از حیث نظام‌مند بودن کم نظیر است. خود توماس می‌گوید هدفش از نوشتن جامع الهیات این بوده که به بخشی از نیازهای الهیاتی جامعه مسیحی پاسخ دهد نه این‌که بخواهد اثری هنری خلق کند. آکویناس کتاب جامع الهیات را نوشت تا برای نوآموزان در عرصه الهیات مسیحی کتابی راهنما و برای جامعه کاتولیک اثری خلاصه در زمینه آموزه‌های الهیاتی فراهم آورد. او معتقد بود یک متخصص در آموزه‌های کلیسایی، وظیفه‌اش این نیست که فقط به افراد خبره آموزش دهد؛ او باید مراعات حال نوآموزان را هم بکند. آکویناس برای تأیید این سخن، به عبارت پولس در رساله اول قرنتیان استناد می‌کند: «شما را شیر دادم نه خوراک سخت؛ [که] هنوز تاب آن را نداشتید». آکویناس در اولین مسئله کتاب با موضوع ماهیّت و محتوای آموزه‌های الهیاتی مسیحی می‌گوید: «هدف ما در این اثر بیان آموزه‌های مسیحی به زبانی است که مناسب حال نوآموزان باشد.» هانس کونگ الهیدان معاصر مسیحی می‌گوید معمولاً مبتدیان را مخاطب کتاب جامع الهیات معرفی می‌کنند؛ اما به‌نظر می‌رسد این نوعی مبالغه متعارف در بیان توانایی‌های دانشجویان است. کونگ کتاب جامع الهیات را این‌گونه معرفی می‌کند: «جامع الهیات کتابی راهنما، همراه با هدفی کاملاً علمی و آموزشی در درون کلیسا است که هدف آن بررسی نظام‌مند کل آموزه مقدس است. در اینجا به‌رغم تمام براهین عقلی آن، اصولاً پیام کتاب مقدس و در نتیجه ایمان مسیحی همواره مفروض گرفته شده است.» آکویناس در کتاب جامع الهیات فقط آرای مسیحیان را بیان نکرده است، او‌ گاه به فراخور بحث به دیدگاه‌های یهودیان و مسلمان نیز اشاره می‌کند. این کتاب به‌لحاظ ساختار تا حدودی شبیه کتاب دیگری است که آکویناس اندکی قبل آن را نگاشته بود، یعنی کتاب جامع علیه منکران؛ اما این کتاب‌ها اهداف متفاوتی را دنبال می‌کردند. کتاب جامع الهیات چنان که گفتیم به هدف آموزش یک دوره الهیات مسیحی برای نوآموزان مسیحی نوشته شده و کتاب جامع علیه منکران در پی ارائه براهینی برای دفاع از ایمان مسیحی در مقابل کسانی است که به آن باور ندارند.

ترجمه ماشینی: الف. "مواد جدا" و "فرشتگان"؟ جالب است بدانیم که در یک رساله صریح الاهیاتی مانند Summa theologiae، سنت توماس عموماً از اصطلاح «فرشته» به جای «جوهر جدا» استفاده می‌کند. در حالی که در آثاری با هدف الهیاتی کمتر صریح - ه.g.Summa contra gentiles و De substantiis separatis 1 - او عموماً اصطلاح "جوهر جدا" را ترجیح می دهد. اما به هر حال تردیدی وجود ندارد که دو اصطلاح «جوهر مجزا» و «فرشته» در آثار سنت توماس قابل تعویض و معادل هستند. به عبارت دیگر، «جوهر منفصل» معادل «فرشته است، تا آنجا که وجود و صفات آن تنها از طریق عقل بشری قابل شناخت است». و این باعث شده است که کارل بارت ادعا کند که فرشته شناسی سنت توماس در درجه اول یک ارائه فلسفی است و ارتباط کمی با الهیات دارد. ممکن است بگوییم که این آثار تا آنجا که بر ادله عقلی در آنها تأکید شده است، «فلسفی» هستند، نه براهین وحی یا ایمان. با این حال، همانطور که لسکو اشاره می کند (در مقدمه نسخه خود از De substantUs separatis، ص 8)، رساله مربوط به جوهرهای جداگانه به موضوع الهیاتی در فصل اول منتهی می شود. هفدهم ff- یعنی شرحی از آموزه های کاتولیک که در کتاب مقدس، پدران، و به ویژه دیونیسیوس یافت می شود. و Chenu معتقد است که Summa contra gentiles اساساً یک اثر الهیاتی است، زیرا نه تنها به موضوع الهیات در Bk منتهی می شود.

ترجمه ماشینی: این جلد اولین پرداخت جامع به موضوعات محوری در فلسفه دین معاصر از دیدگاه تومیست را ارائه می دهد. این کتاب بر موضوعات محوری، از جمله دانش دینی، زبان، علم، شر، اخلاق، طبیعت انسانی، خدا و تنوع مذهبی تمرکز دارد. این باید برای دانشجویان و اساتید فلسفه دین و الهیات که به دنبال معرفی سنت تومیست هستند ارزشمند باشد.

ترجمه ماشینی: فیلسوفان و متکلمینی که هنوز اعتقاد به خدا را نیازمند توجیه عقلانی می‌دانند، اغلب استدلال‌های آکویناس را مانند توجیه ارائه می‌کنند. این کتاب مطالعه سیستماتیک پنج راه است که توسط آن توماس آکویناس در "Summa Theologiae" گفت که وجود خدا را می توان اثبات کرد. استدلال ها به صورت انتقادی ارزیابی می شوند تا نشان دهند چه چیزی را ایجاد می کنند و چه چیزی را نمی توانند ایجاد کنند.