جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مصدری که به فاعلش اضافه شده باشد با گونه های دیگر مصدر، از نظر معناشناختی یکسان نیست. این نظریه را نخستین بار عبدالقاهر جرجانی (م 471ق) مطرح کرد؛ اما سکّاکی (م 626ق) ـ که در بخش سوم کتاب مفتاح العلوم ساختاربخشی به اندیشه های پراکنده عبدالقاهر جرجانی را بر عهده گرفته بود ـ از این نظریه او در مفتاح العلوم هیچ سخنی به میان نیاورد. شاید همین امر موجب شد متأخرّان نیز، که برای دست رسی به اندیشه های بلاغی پیشینیان به کتاب سکّاکی مراجعه میکردند، با این نظریه آشنا نشوند. امّا علّامه طباطبائی با این نظریه عبدالقاهر جرجانی ناآشنا نبوده و در فهم آیات قرآن از آن بهره برده است.این مقاله ابتدا نظریه معناداری گونه های کاربرد مصدر را ریشهیابی کرده، سپس با کاربردشناسی این نظریه در تفسیر المیزان تلاش کرده است تا کاربست آن را در این کتاب نقد و بررسی کند.

عبدالقاهر جرجانی عالمی اندیشمند و متفکر شهیر ایرانی در قرن پنجم خدمات ارزنده ایی له اعجاز قرآن و ادبیات عرب نمود که نظیر آن در تاریخ به چشم نخورده است و تاکنون در اعجاز قرآنی کسی سخنی فراتر از گفته هایجرجانی ذکر نکرده است .اما با وجود خدمات ارزنده و بسیار بزرگ . تحقیقات پژوهش های بسیار کمی برای شناخت این نابغه ایرانی صورت گرفته است .وحق عبدالقادر آنگونه که شایسته است ادا نشده است در این رساله تلاش برآن است که گوشه ایی از خدمات ایشان به احیای علوم مختلف در حوزه زبان و ادبیات عربی در هشت فصل اشاره شود و به نکات مهمی اشاره شود از جمله عبدالقاهر با تالیف دو کتاب مهم خود اسرار البلاغه و به خصوص دلائل الاعجاز انقلاب زبان شناسی عرب را راقم زد .او با مطالعه آثار اساتید و بزرگان ادبیات عربی توانست زبان شناسیی را پایه رزیزی نماید و مقولاتی که جمود و ناکار آمد بود و به صورت تقلیدی منتقل می شدندرابا نظریات خویش متحول سازد و به ادب عربی و زبان شناسی جان تازه ایی ببخشد .در قرن حاضر جرجانی به خاطرر تازگی و به روز بودن بسیاری از نطریاتش مورد توجه قرار گرفته و تلاش گسترده ایی برای جستجویمشترکات نظری و عملی او با زبان شناسیمدرن آغاز شده است امروزه نظرریات ایشان در حوزهزیان شناسی عرب و غرببه عنوان نظریاتی ثابت مورد استفاده قرار می گیرند و بر مبنای آن گرایش های زبان شناسی و دستور زبان وتصویر گرایی و غیره خلق شده اند و به اتفق همه زبان شناسان معاصر غربی و جهان عرب کتاب ( دلائل الاعجاز) جرجانی تاثیر عمیقی در زبان شناسی معاصرداشته و جرجانی زبان شناس مطرح جهانوواضع علم بیان می باشد.جرجانی قرن ها پیش موضوعات و مباحث بسیاری در زمینه های بلاغی ؛نقد ادبی و معنا شناسی طرح و تحلیل کرده که امروزه نقادان و زبان شناسان معاصر آنها را به عنوان آراء و نظریاتی جدید نرح می نمایند و گفته های جرجانی باگفته های سوسور فردیناند در حالیکه قرن های از هم دور بود ه اند همخوانی دارد تا لیفات او در علم بلاغت با دیدگاه های برکوباختین مشهورترین بلاغی دانان جهان نزدیک و شباهت زیادی دارند . یکی از مشهورترین نظریات ایشان نظریه نظم است با این محتوا که کلام در هر زبانی دارای نظام مشخصی از انسجام و ترتیب است .که این نظام برای مفید بودن کلام ازجمله بندی و ترکیب دستوری تبعت می کند . یکی از عوامل شهرت ایشان به سبب نظریه نظم بود , نظریه ایی که وی در پرتو آن توانست از منظری متفاوت به اعجاز قرآن کریم بنگرد . نظریه پردازان بزرگی همچون زمخشری , فخر رازی ,سکاکی, زملکانی,یحیی بن حمزه علوی تفتازانی به وضوح متاثر از نظریه نظم جرجانی آثار خود را به رشته تحریردرآورده اند

عبدالقاهر جرجانی بلاغی معروف ایرانی، زیبایی های آثار ادبی را حاصل وجود کیفیت خاصی در این آثار می داند که او آن را «نظم» می نامد. بررسی انجام شده نشان می دهد که وی برای شرح نظریه نظم، از سه منظر اساسی به ادبیات روی می کند: ساحت لفظی، ساحت نحوی و ساحت معنایی. نویسنده این مقاله بر آن است که دیدگاه های جرجانی در این سه محور قابل قیاس با آرای گروهی از منتقدان قرن بیستم به ویژه فردیناند دوسوسور و نوام چامسکی و پیروان آن ها یعنی منتدان ساختگرا و پیروان دستور گشتاری است.

نصر حامد ابوزید، متفکر جنجالی مصری، در رابطه با وحی و قرآن دیدگاه‌هایی متفاوت ابراز کرد که با واکنش‌های مختلفی روبه‌رو شد. وی می‌کوشید برای پدیده‌های دین اسلام تبیینی طبیعی و غیر متافیزیکی ارائه کند. در این راستا به بحث اعجاز قرآن نیز به صورتی متفاوت پرداخت تا آن را به اعتبار فرهنگی‌ -‌ ادبی‌ای مبدل کند که هر عرب‌زبانی آن را به عنوان متن محوریِ فرهنگی می‌پذیرد. در این صورت ادبیات قرآن و تحلیل سازوکار ادبی قرآن از منظر نقد ادبی معاصر، ریشه‌های دوران‌سازی و شکل‌دهی آن به فرهنگ را نمایان خواهد کرد. این دیدگاه مغایرت توصیفی با نگاه دینداران به قرآن و وحی دارد و نگرش دینی را به نگرشی فرهنگی تقلیل می‌دهد که در آن قرآن در کنار بسیاری از متون ادبی ممتاز می‌نشیند و به نقد ادبی در می‌آید. در این‌گونه نقد ادبی محتوای قرآن نیز مد نظر قرار نمی‌گیرد، حال آنکه حتی در متون ادبی رایج نیز چنین چیزی مد نظر است و تکیه صرفاً بر شکل و قالب ادبی نیست. در این مقاله، دیدگاه نصرحامد ابوزید در این خصوص بررسی و ارزیابی می‌شود.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.