جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

به‌گمان، همه نوشته‏ها و کتاب‌های ابوالحسین رهنى کرمانى، متکلم، فقیه و مورخ نیمه دوم سده سوم و اوایل سده چهارم هجرى از میان رفته‏اند، اما با بررسی شماری از آثار رجالى، حدیثى، کلامى و حتى جغرافیایى کهن، به بخشى از آثار از دست رفته وی مى‏توان دست یافت. افزون بر این، با بهره‏گیرى از سخنان موجود درباره او و سنجش و ارزیابى آثارش، تا اندازه‌ای شخصیت وى را مى‏توان شناخت. بر پایه این اطلاعات، اگرچه رهنى بیش‌تر دوران زندگى خود را در زادگاهش سپرى کرد، سالیان درازی نیز در بغداد به علم‌آموزی سرگرم بود و با شمارى از دانش‌مندان بزرگ أنس داشت و کسانی از او دانش می‌آموختند و به نقل شنیده‏های خود از وى می‌پرداختند. این پژوهش درباره اتهام فساد عقیده به او در کتاب‌هاى رجالى، داوری و نادرستی‌اش را اثبات می‌کند.

«بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم السلام» مشهور به بحار الانوار، مفصل‌ ترین مجموعه حدیثی شیعه است که با نظارت علامه مجلسی تألیف شده است. تألیف این کتاب که مجموعه‌ ای از آموزه‌ ها و تعالیم شیعی است، بیش از ۳۰ سال طول کشیده و گروهی از شاگردان علامه مجلسی او را در این کار یاری کرده‌ اند. مؤلف، کتاب را بر اساس ۲۵ موضوع کلی طراحی و آن را در ۲۵ جلد جای داده است در دوره‌ های اخیر به صورت ۱۱۰ جلدی منتشر می‌ شود. در هر جلد ریز موضوعات مربوط به آن را در ابواب مختلف گرد آورده است. او در هر باب، ابتدا آیات قرآنی مرتبط با موضوع را ذکر کرده و تفسیر آنها را می‌ آورد و در مرحله بعد احادیث مربوط به آن باب را نقل می‌ کند. مجلسی تلاش کرده است که در بحار الانوار تمام موضوعات و مسائل موجود را پوشش دهد. برای مثال، این مجموعه با عنوان کتاب العقل و الجهل آغاز و با مباحث مربوط به خداشناسی و توحید، عدل الهی، و تاریخ پیامبران ادامه پیدا می‌ کند. از جلد ۱۵ تا ۵۳ چاپ ۱۱۰ جلدی، به تاریخ زندگی و فضایل پیامبر اسلام ص و حضرت زهرا س و امامان شیعه ع اختصاص دارد. بحار الانوار به خاطر ذکر مستند بیشتر روایت‌ های منقول از ائمه شیعه ع، باب‌ بندی موضوعات، شرح و بیان بسیاری از روایات، تحقیقات گوناگون کلامی، تاریخی، فقهی، تفسیری، اخلاقی، حدیثی و لغوی، نزد محققان و پژوهشگران مقامی والا داشته است؛ چنانکه با وجود حجم زیاد، از همان روزگار تألیف، نسخه‌ های خطی بسیاری از آن نوشته شده و با رواج صنعت چاپ، همه یا بخش‌ هایی از آن بارها به چاپ رسیده است.

کتاب مومن الطاق در بخش اول کتاب بحثی درباره مومن الطاق و معنی آن مطرح می شود، در بخش دوم مسند مومن الطاق، در بخش دیگری معارف توحیدی مطرح می شود، در بخش دیگر کتاب معارف امامت و ولایت را می بینیم که بیان می کند، در بخش دیگری از کتاب روایات احکام فقهیه مطرح می شود و طهارت ، صلاه ، صوم و حج و... ذکر می شود. وصایای امام صادق علیه السلام بخش دیگری از کتاب حاضر می باشد، نکاتی از بعضی از سوره های قرآن هم در بخش دیگری از کتاب مطرح می شود. در بخش دیگری از کتاب مناظرات و احتجاجات مومن الطاق را بیان می دارد.

جسیم به‌معنای اطلاق جسم بر خالق هستی، یکی از مفاهیم جنجالی کلام اسلامی است. در باب پیشینه تاریخی تجسیم و نفوذ اندیشه‌هایی از این دست باید گفت تجسیم در اندیشه فرق دیگر مجال بروز و ظهور بیشتری داشته است، اما معتزلیان نخستین به هشام‌ بن حکم، متکلم بزرگ عصر امامت نسبت تجسیم داده‌اند. این نسبت کانون توجه فرق‌نگاران غیرشیعی و نیز برخی محدثان شیعی قرار گرفته و آن را در آثار خود آورده‌اند. باتوجه به نوشته‌ها و آثار و مباحثات پیشین کلامی، باید معتزله را نخستین نسبت‌ دهندگان دانست. در علل و چرایی این نسبت، برخی محققان به انگیزه‌ ها و رقابت و کینه‌جویی معتزله اشاره کرده‌ اند. ادعای معتزله علاوه بر منابع غیرشیعی ، بر آثار شیعی نیز اثر گذاشته است. پیامد این نسبت را می باید ابهام در شخصیت هشام شمرد. برای نمونه دست‌کم بیش از پنج روایت در اصول کافی و روایاتی در ‌توحید صدوق و رجال کشی، در زمینه نسبت تجسیم به هشام وارد شده است. درباره هشام کمتر نوشته و یا پژوهشی را می توان یافت که به اثبات و یا نفی این موضوع نپردازد.

مسئله تعیین میزان نقش باورهای کلامی در داوری های رجالی، با توجه به بازگویی اجمالی اصل وجود اختلاف مبانی کلامی و تأثیرگذاری این تفاوت نگرش‌ها در نحوه تعامل با راویان در بازکاوی کتاب‌های رجالی و روایی، نیازمند تبیینی روشن است. اهمیت این بررسی به نگاه اجتهاد ورزانه از ورای داوری های صورت‌ گرفته و با درک چرایی آن برای نوع تعامل با روایات کلامی، بازگشت دارد. نگاشته حاضر بر آن است که با نگرش روش‌شناختی و بر اساس تحلیل داده‌های رجالی و کلامی، جایگاه و میزان تأثیرگذاری اندیشه‌های عقیدتی در سنجش وثاقت یا تضعیف راوی را نمایان سازد. فرایند داده‌ها و تعمق نگاه در ریشه‌یابی مصادیق این گفتار، گویای اثرپذیری داوری های رجالی از باورهای کلامی است. این بررسی نشان‌دهنده آن است که حوزه این واکنش‌ ها در فروع اصول عقاید و به صورت مشخص در نگرش به مسائل ذیل اصل امامت رخ نمایانیده است، که می توان آن را واکنش‌های درون مذهبی در برابر کنش‌های عقیدتی در بستر ارزیابی رجالی دانست.

مع الدكتور ناصر القفاري في أصول مذهبه، تألیف ابوالفضل اسلامی در پاسخ به اتهامات ناصر قفاری در کتاب «أصول مذهب الشيعة الاثنی عشرية» نوشته شده است. در این اثر یک جلدی به زبان عربی شبهات مطرح‌شده با استناد به آیات و روایات و اقوال علما مورد نقد قرار گرفته است. کتاب، مشتمل بر مقدمه نویسنده و متن اثر است که بدون دسته‌بندی خاصی شبهات قفاری را پاسخ گفته است. اساس بحث نویسنده در نقد عبارات «الشيعة قائلون بالتحريف» یا «الشيعة تعتقد بتحريف القرآن» است؛ یعنی شیعه قائل به تحریف قرآن کریم است. وی در ابتدای متن کتاب به 15 مورد از سخنان ناصر قفاری که در آنها شیعه را در موضوعات مختلف مورد اتهام قرار داده، اشاره کرده است. سپس از موارد فوق 10 اتهام او را استخراج و لیست کرده است. سپس تأکید می‌کند که مهم‌ترین موضوعی که همه کتاب‌هایی از این دست آن را نوشته و در پخش و انتشار آن اصرار دارند، این است که «شیعه قائل به تحریف قرآن کریم است. سپس در مقام تبیین عظمت قرآن و جایگاه رفیع آن در مذهب تشیع برآمده و می‌نویسد: شیعیان از جنبه‌های مختلف اعتقادی، فکری، رفتاری و... از اهل‌بیت (علیهم السلام) که عدل (هم‌سنگ) قرآن کریم هستند تبعیت می‌کنند. اهل‌بیت (علیهم السلام) بر اهتمام به قرآن تأکید کرده و امت را به آن ارجاع داده‌اند پس از آن، از هریک از چهارده معصوم (علیهم السلام) روایتی را در رابطه با قرآن کریم نقل کرده است.

«رجال العلامة الحلی» بنا به گفته مؤلف «خلاصة الاقوال فی معرفة احوال الرجال» نام دارد که تألیف علامه حلی، جمال الدین حسن بن یوسف بن علی بن مطهر حلی می باشد. «خلاصة الاقوال» توسط محمد باقر بن محمد حسین تبریزی به فارسی ترجمه شده است. رجال علامه حلی مرجعی بسیار معتبر برای شناختن روات شیعه است و وثاقت و ضعف راویان را خیلی واضح و بدون ابهام بیان کرده است. علامه کتاب خویش را به ابواب گوناگون تقسیم نموده و در هر باب یک نام را ذکر کرده و به دنبال آن اشتراکات آن را روشن نموده که مثلا نام «سیف» مربوط به سه نفر است... و نام سلیمان شش نفر و... علامه در بسیاری موارد نظر دیگر علمای رجال را نیز نقل کرده؛ اما در پایان نظر خودش را در تایید یا رد نظر آنان آورده است. نحوه تلفظ و نوشتن صحیح اسامی رواتی که ممکن است اشتباه خوانده شوند را تذکر داده است. در این کتاب به نوعی طبقه روات روشن شده و امامانی که هر راوی از آنها روایت نقل کرده نیز مشخص شده‌ اند.

از جمله راویان احادیث شیعه، محمد بن سنان (م. 220 ق) است که به رغم قرار گرفتن وی، در سلسله سند روایاتی که تعداد آن ها از هشتصد مورد فراتر رفته است، در اعتبار او میان علمای امامیه اختلاف شدیدی روی داده است. این پژوهش، به نقل و بررسی گفتار عالمان رجالی در این رابطه پرداخته و کوشیده است تا از طریق بررسی احادیث مستند به راوی مذکور، شناخت دقیق تری از احوال وی به دست دهد. مقاله، در پایان با توجه به جمع بندی دیدگاه ها و نیز ماهیت روایت های محمد بن سنان، به وثاقت وی ملتزم گردیده و تضعیف این راوی را با تمایل او به غلو، در برهه ای از حیاتش، نوع روایت های او و نیز، سوء استفاده غالیان از این راوی، مرتبط می داند.