جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دکتر ولیئی مطالب خود را این چنین آغاز کردند: بحث ما حول جایگاه زیارت در ادبیات عرفانی خواهد بود. برای ورود به بحث می باید شناخت اجمالی نسبت به عرفان، ادبیات عرفانی و مقوله زیارت پیدا کنیم. تعاریف متعددی از عرفان ارائه شده است که هیچ یک از این تعاریف جامع نبوده و بیشتر بر حسب ذوق و طبع محققین ارائه شده است. در واقع می‌توان گفت عرفان بینش واقعیت وحدانی هستی است که در ابتدا به نحو مجمل و بسیط وجود دارد و طی فرآیندی انفسی به‌نام سیروسلوک بسط و تفصیل پیدا می‌کند. منظور از واقعیت وحدانی هستی، وجود حضرت حق است که فی الجمله برای همه آدمیان وجود دارد. چنین تعریف از عرفان هم در فرهنگ فارسی موجود است و هم در آثار عرفان‌پژوهان غربی مانند ویلیام جمیز، رودلف اتو، والتر ترنس استیس، واین پرودفوت و... از آن دفاع شده است. عرفان تجربه دیدن وحدانیت هستی است که در آثار غربی به این تجربه، تجربه عرفانی - Mystical experiences – گفته می‌شود. دو نوع تجربه عرفانی توسط عرفا و عرفان‌پژوهان معرفی شده است که به عنوان تجربه عرفانی آفاقی و تجربه عرفانی انفسی از آن یاد می‌شود. نتیجه تجربه عرفانی آفاقی برای عارف این است که هرچه که در جهان می‌بیند حضرت حق است که نمونه‌های متعددی در ادبیات فارسی دارد. در تجربه عرفانی انفسی، عارف یا تجربه‌گر، نگاه بیرونی ندارد بلکه نگاهی به دورن خود دارد و شهود در خود دارد و هرگاه به خود می‌نگرد حضرت حق را درمی‌یابد که نمونه‌های این نوع تجربه در ادبیات عرفانی ما فروانی کمتری دارد. دکتر ولیئی در ادامه نشست افزودند که تجربه عرفانی دارای ویژگی‌های متعددی است. معرفت بخشی یکی از ممیزه‌های تجارب عرفانی است که منجر به شناخت و معرفت نسبت به هستی می‌گردد. ویژگی دیگر تجارب عرفانی، گذرا بودن است. همچنین تجارب عرفانی عمدتا بیان ناپذیر هستند و از نظر ویلیام جیمز اگر تجربه‌ای قابل بیان بود اصلا نمی‌توان بر آن نام تجربه عرفانی نهاد. انفعالی بودن از دیگر ممیزه‌های تجربه عرفانی است به بیان بهتر برای کسب تجارب عرفانی، دستورالعمل‌های مشخص و برنامه مدون و دقیقی مورد نیاز نیست. در مورد خصیصه انفعالی بودن تجارب عرفانی باید توجه کرد که می‌توان زمینه‌های تجربه عرفانی را فراهم نمود، اما لحظه‌ی وقوع تجربه عرفانی از منظر عارفان عنایت است و نوری است که خداوند در دل هرکس که بخواهد قرار می‌دهد. در ادبیات عرفانی از این مسئله به عنوان جذوه یا عنایت بی‌علت یاد می‌شود. مجموعه اعمال جوارحی و جوانحی اعمال سلوکی را تشکیل می‌دهند. صرف تقید به این اعمال موجب وصال و تجربه عرفانی نخواهد بود اما همه واصلان و عارفان از زمره کسانی بودند که این اعمال و مقدمات را طی کرده‌اند. در ادبیات عرفانی ما این اعمال مشخص است و در بسیاری از ابیات به آن‌ها اشاره شده است به عنوان نمونه شاه قاسم انوار برای کسب تجربه عرفانی در بیتی پنج ریاضت عمده و اصلی را ذکر می‌کند: صمت و جوع و سَهَر و ازلت و ذکری به دوام / ناتمامان جهان را کند این پنج تمام البته وجود پیر – شیخ، استاد – از مقدمات مهم در کسب تجارب عرفانی است. در واقع می‌توان گفت عنصر وجود پیر و استاد مهم‌ترین مقدمه در حصول به تجارب عرفانی است. کلمه زیارت در عرفان در همین مرحله ظهور پیدا می‌کند. ریشه معنایی و وجه تسمیه زیارت در ادبیات عرب در جایی است که شخص با روی آوردن توام با محبت و توجه باطنی به چیزی از امور دیگر رویگردان می‌شود که در ادبیات فارسی زیارت به معنی نوع خاصی از دیدار ترجمه شده است. از نظر عرفا مصداق کامل زیارت، زیارت شخص کامل است که در مجموعه آموزه‌های عرفانی ما مهم‌ترین رکن سلوک دیدار اهل معنا و کاملان حی و زنده است. بالاترین مرحله زیارت، زیارت خداوند است. در جهان هستی خداوند از طریق صورت‌ها قابل رؤیت است. این صورت‌ها دارای مراتبی است، ازاین‌رو عرفا به زیارت شخص کامل که آیینه‌ خدانماست و همچنین زیارت مشاهد و مزار انبیاء و اولیاء می‌روند. سازوکار تعالی افراد در زیارت نکته‌ای است که باید به آن توجه شود. زیارت در شرایع به معنی جابه‌جایی فیزیکی است که یک فرآیند آفاقی است. در مشی عرفانی علاوه بر این جابه‌جایی فیزیکی، سیر باطنی نیز وجود دارد و عارف باید در این مسیر به این فهم برسد که (( آنچه که هست در نهاد خود توست)). ازاین‌رو کارکرد اصلی زیارت انسان‌های کامل در معرفت نفس است. از منظر عرفا نهایت سلوک، دیدن فرا من – دیدار با خود – است. غرض از زیارت انسان برین، دیدار با خویشتن است که در دفتر پنجم مثنوی به این مسئله اشاره شده است. از منظر عرفا، در مواجه با انسان‌های کامل چه آنان که دارای وصف حیات‌اند و چه آنانی که دارای وصف ممات‌اند، انسان به معرفت خویشتن می‌رسد. زیرا آن انسان‌های کامل نفسی ندارند و مانند آیینه‌ای هستند که نفس افراد را به آنها نشان می‌دهند. زیارت نیز در نظر عرفا در جهت تحصیل همین معنا است. دکتر ولیئی در انتهای نشست عنوان کردند که سازوکار تعالی در زیارت، خودشناسی است. خودشناسی شرط اصلی حرکت است. زیارت، هیجان لازم برای سلوک به انسان می‌بخشد که به تعبیر مولوی (( دیدن ایشان شما را کیمیاست )). در واقع سالک با زیارت مشاهد مشرفه و کاملان، نیروی لازم – همت – جهت پیمایش طریق معرفت را کسب می‌کند. مراقبه از مهم‌ترین ارکان سلوکی است که به معنی پاسداشت باطن و ظاهر می‌باشد. مقوله زیارت با مراقبه ارتباط وسیعی دارد، به طوری که می‌توان گفت یکی از راه‌های تقویت مراقبه زیارت است، زیرا وقتی فرد در شعاع وجودی این بزرگان قرار می‌گیرد نفی خواطری از او شکل می‌گیرد و فراغ خیال و آسایشی برای او حاصل می‌شود که هسته اولیه مراقبه را شکل می‌دهد. پایان نشست به پرسش و پاسخ گذشت و مهم‌ترین نکاتی که در بخش پرسش و پاسخ به آن اشاره شد ازاین قراراند : در ادبیات عرفانی ما و آثار عرفانی مکررا اشاره شده است که غایت زیارت، حتی حج، زیارت انسان کامل است. زیارت یک عمل سلوکی جامع است. دین دارای سه ساحت باورها و اندیشه‌ها، کنش‌ها و کردارها، عواطف و احساسات می‌باشد که مقوله زیارت همه این ساحت‌ها را دربر می‌گیرد. مطابق با ساحت‌های مختلف آدمی، زیارت نیز دارای مراتب است و نمی‌توان گفت که عارفان به زیارت ظاهری و اعمال زیارت بی‌تفاوت بوده‌اند. در اشعار و متون ادبی ما بالاترین و پایین‌ترین سطح زیارت از زیارت جسمانی تا زیارت خویشتن مورد توجه قرار گرفته است. عالَم، عالَم تدرج است و برای شناخت انسان کامل و رسیدن به معرفت تام باید مرحله به مرحله مراحل سلوک را طی کرد. ازاین‌رو عارف برای وصال به مراتب عالیه کمال می‌بایست مرحله زیارت ظاهری را پشت سر گذاشته باشد. باید توجه کرد که آیین‌های تشرفی هویت‌ آفاقی دارند. (تهیه کننده: محمد پاینده)

این پایان نامه با هدف معرفی ابعاد گوناگون قرآن بر اساس آیات و روایات در پنج فصل با این موضوعات تنظیم و تدوین یافته است: فصل اول، نام های قرآن: قرآن، کتاب، فرقان و ذکر؛ فصل دوم، اوصاف قرآن: حکیم، موعظه، احسن الحدیث، نور، تبیان کل شی ء، عربی، مصدق،...؛ فصل سوم، ویژگی های قرآن: جهانی بودن، جاودانگی و. . ؛ فصل چهارم، نزول دفعی و تدریجی قرآن؛ فصل پنجم، فضیلت قرآن و آداب تلاوت آن.

این پژوهش مشتمل بر هفت فصل است: فصل اول، فلسفه آفرینش انسان؛ فصل دوم، سعادت از دیدگاه اندیشه های بشری (فلاسفه و عرفا)؛ فصل سوم، سعادت در قرآن؛ فصل چهارم، عوامل سعادت: تزکیه نفس، تقوا، نماز، توبه، انفاق، ذکر، صبر؛ فصل پنجم، سعادتمندان در قرآن: متّقین، مؤمنان، آمران به معروف و ناهیان از منکر، جهادگران، حزب الله؛ فصل ششم، موانع سعادت: هواپرستی، دنیا، شیطان؛ فصل هفتم، محرومان از سعادت: ظالمان، ساحران، کافران، مجرمان.

«غفلت و آثار آن در قرآن و روایات» موضوع این تحقیق پایانی است. هدف از انتخاب این موضوع این است که با بیانی گویا و با استفاده از آیات کریمه و روایات معصومین : راهکارهایی پیشنهاد شود تا انسان را از خواب غفلت بیدار و به مسیر سعادت رهنمون گرداند. در این پژوهش غفلت به عنوان بی توجهی به حقایق دنیا و به هدف خلقت انسان مورد بحث قرار گرفته است. موارد غفلت: غفلت از مبدأ و معاد و غفلت از نعمت است و سرمنشأ غفلت کبر و غرور و جهل و نادانی می باشد آثار زیانباری که خسارت دنیا و آخرت است در غفلت وجود دارد و راه های زدودن غفلت که در آن بخشی مربوط به تدابیر الهی در غفلت زدایی و بخشی به انجام وظایف افراد در غفلت گریزی است. در تهیه مطالب و تدوین این رساله از کتب تفسیری و کتب روایی استفاده شده است تا مطالب از جامعیت و اتقان کافی برخوردار باشد. روش انجام کار در این تحقیق از بعد نگرشی بنیادی می باشد و به اعتبار موضوع تحقیق، دینی و اخلاقی است و روش جمع آوری مطالب کتابخانه ای می باشد. از نتایج تحقیق می توان به موارد ذیل اشاره نمود: الف) «غفلت»دارای مفهوم گسترده ای است و هرگونه بی توجهی و یا کم توجهی به سرنوشت و سعادت دنیا و آخرت انسان را شامل می شود. به گونه ای که فرد غافل، رفتار و اعمال خویش را بدون دقت و آینده نگری دنبال می کند و به حقایق دنیا و آخرت و هشدارهایی که حوادث تلخ و شیرین زندگی به انسان می دهد توجهی ندارد. ب)«غفلت» و بویژه « غفلت از یاد خدا» امری ناپسند و مذموم است که آیات و روایاتی در ذم و نکوهش آن آمده است. و انسان را از این صفت منع کرده است. امّا تغافل ( خود را به غفلت زدن) در برخی از موارد از جمله: در امور تربیتی و ندیدن خطای دیگران به قصد ( گذشت) استثنا شده است. نه تنها مورد ذم و نکوهش قرار نگرفته، بلکه انجام آن توصیه شده است. ج) اسلام برای پیشگیری و درمان این صفت، راه کار هایی را در قرآن و روایات بیان کرده است که مهم ترین آنها « ذکر» و « بیداری، که همان یقظه» است می باشد.

در این مقاله، باران در قرآن از منظر چندین کارکرد مورد مطالعه قرار گرفته است که جذاب ترین آن‌ها عبارتند از: کارکرد ارجاعی، کارکرد معناشناختی، کارکرد نشانه شناختی، کارکرد روانشناختی (مفهوم باران در شبکه تداعی آزاد) و کارکرد اخلاقی باران. در این مقاله هر یک از کارکردهای اشاره شده با استناد به آیات قرآن مورد مطالعه قرار می‌گیرند.

موضوع پایان نامه ذکر از دیدگاه آیات و روایات است آنچه تاکنون دراین نوشتارنگارش می یابد سخن ازعشق سوزان وپرجاذبه ذکرویادخداوند است که درسه بخش سخن تنظیم شده . بخش اول ،درآمدی برمباحث ذکر مورد بحث قرارگرفته. دربخش دوم،ذکرازدیدگاه قرآن وروایات می باشد وبخش سوم آن رابطه ذکروایمان می باشد. که با توجه به آیات قرآن وراهنمایی های رهبران دینی به این نتیجه می رسیم که ذکر ویادخداوند مانند خیلی ازچیزهای دیگر درمعرض غفلت های زیادی قرارمی گیرد که هر یک ازآنان می تواند ماراازیادوذکر خداوند بازداشته وازرسیدن به سعادتمندی محروم سازد. به طور کلی می توان گفت که برخی ازاین عوامل درونی به حساب می آیند وتاانسان ازطریق تزکیه وپاکسازی درون وارد نشود ،همواره بامشکلاتی روبرو خواهد بود وبرخی دیگر جنبه بیرونی دارند ،مانند جلوه های زندگی دنیا، مال وفرزند که توجه وعلاقه بیش ازحد آنان رابه سوی خودکشانده وازیاد خداباز خواهد داشت. وظیفه مااین است که باهرکدام ازاین عوامل به گونه ای مناسب به مبارزه برخواسته وسعی نماییم ابتدا عوامل درونی ونفسانی رابرطرف نموده وپس ازآن باعوامل بیرونی مبارزه نماییم وهمواره باید به این نکته توجه نماییم که همان گونه که درامور طبیعی هرچه یک شیء ارزشمندتر یاشد دست یابی به آن وپس ازآن نگهداری ازآن نیز مشکل تر است وتلاش فراوانی برای نگهداری ازآن لازم است. در امور معنوی نیز چنین است که دست یابی به امر ارزشمندی مانند ذکر خداوند ونگهداشت آان تلاش ومواظبت فراوان می طلبد ودشمنان خطر ناکی همانند هواهای نفسانی وشیطان ... که هرکدام به گونه ای زمینه ی غفلت ازخداوند رافراهم می نمایند وسعی دارند تا نقش ارزشمند وسرنوشت ساز یاد خداوند راازانسان گرفته واورابه ناامیدی بکشانند. دراین زمینه توجه به آموزه های قرآنی ودستورت معصومین علیهم السلام که دربخش سوم با عنوان رابطه ذکروایمان نگارش یافته دارای ارزش واهمیت فراوانی است که بااستفاده از آن آموزه ها ومواظبت براشتغال همیشگی بریاد خداوند زمینه حضور وحاکمیت الهی درتمام ابعاد زندگی مافراهم شده ومی توانیم ازنفوذ وسلطه ره گیرانی که درکمین خداجویان نشسته اند جلوگیر ی نماییم. بنابراین باید تلاش نماییم که باتفکر واندیشه ای خداجویانه ازدریای رحمت الهی که به واسطه یادونام او نصیب ما می گردد ،محروم نمانیم ودرپناه یادخداوند به زندگانی هدفمند دست یافته ونگرانی ها واضطراب هایی که سایه ی شوم خود رابرسرما گسترانیده اند ازخود دور سازییم. واقعیت این است که رسیدن به سعادت دنیا وآخرت که آرزوی همگان است،جزبا بودن درپناه یاد خداوند میسرنخواهد شد، زیراانس وتوجه داشتن به خداوند است که به انسان بینش وتفکر صحیح داده واوراباواقعیت ها آشنا می نماید تادرزندگی خود به نگرانی های تباه کننده واضطراب هایی که هرکدام انسان را به سوی آینده تاریک می کشاند،گرفتارنیاید. سرانجام این که، باید تلاش کنیم راهی رابرگزینیم که تمام کارها وفعالیت های مابایاد ونام خداوند آغاز شود وهمواره حضور خداوندرا درتمام مراحل زندگی خوددرک نماییم. واژگان کلیدی: ذکر، اطمینان ،غفلت.واژگان مترادف: تنبیه ،یقظه.

از دیدگاه مولانا، رابطه‌ی مطلوب انسان با خداوند رابطه‌ای تحکم‌آمیز (زاهدانه) یا توافق مبتنی بر حقوق و وظایف (تاجرانه) نیست؛ بلکه این دو رابطه‌ گرچه کارکردهای مثبتی دارند، در حقیقت دارای ارزش ابزاری هستند و نه ارزش ذاتی و صرفاً برای کسانی مفیدند که توان دستیابی به رابطه‌ی عاشقانه را ندارند؛ اما رابطه‌ی مطلوب میان انسان و خداوند رابطه‌ای عاشقانه است که ویژگی‌ها و مؤلفه‌هایی دارد که عبارت است از: اراده‌ی معشوق را اراده‌ی خود دانستن، توجه انحصارگرایانه، تمایل به یکی‌شدن با معشوق و رنج عاطفی.

تحقیقی در بیان ذکر و یاد خدا، یاد مرگ، برزخ و قیامت با تکیه بر آیات و روایات است. پژوهش حاضر در دوازده فصل تنظیم شده است. نویسنده ابتدا به بررسی اقسام و مراتب ذکر پرداخته، در این بررسی به چهار دسته بندی از اقسام و مراتب ذکر اشاره کرده است که از آن جمله مراتب چهارگانه ذکر از دیدگاه اهل معرفت، مراتب سه گانه ذکر از بعد تأثیر، اقسام و مراتب سه گانه ذکر از بعد مذکور و اقسام و مراتب کمّی ذکر می باشد. سپس شرایط ذکر را یادآور شده است که شامل به کار گرفتن عقل و اندیشه، برخورداری از معرفت و شناخت کافی درباره ذکر و موضوعات آن، داشتن روحیه تسلیم، استقامت در ادامه راه و انابه است. وی در ادامه علاقه مندی به یاد خدا و بی رغبتی نسبت به دنیا، محاسبه و ارزیابی عملکرد خویش، غافل نبودن از دعا و نهراسیدن بلکه مشتاق بودن به مرگ را از نشانه های ذکر و ذاکران برشمرده است. نویسنده آثار و برکات یاد خدا را بیان کرده و سپس یاد مرگ، برزخ و معاد را که به نوعی یاد خدا محسوب می شود در فصل مستقلی تبیین کرده است. بیان سرگذشت ها و مطالعه آن ها در مورد یاد خدا از دیگر مباحثی است که نویسنده چنین مورد را ذکر کرده است. و در پایان نیز به عوامل، موانع و آفات ذکر اشاره کرده و نمونه ها و الگوهایی عملی از ذاکران و صالحان را معرفی می کند.

پایان نامه ی حاضر مشتمل بر شش بخش با این موضوعات است: بخش اول، کلیات ذکر: معانی ذکر، انواع ذکر، مصادیق ذکر در قرآن؛ بخش دوم، فلسفه ی ذکر: فضیلت ذکر خدا، علل نیاز به ذکر خدا، توفیق ذکر از خداست؛ بخش سوم، مراتب ذکر: مقدمات ذکر (یقظه، توبه، محاسبه، انابه)، مقارنات ذکر، ذکر مأثور؛ بخش چهارم، در وصف ذکر و ذاکر: ذکر در قرآن و حدیث (نمونه هایی از اذکار قرآنی در قالب ثنای خدا، ذکر اسم اعظم و صفات خدا، ذکر نعمت الله، ذکر آلاءالله، ذکر آیه، ذکر اهل بیت، ذکر پیامبران، ذکر ایام الله، ذکر مرگ و حیات)، ذاکرین (الله، هستی، پیامبر، حضرت فاطمه، اصحاب پیامبر، خردمندان)؛ بخش پنجم، موانع ذکر و عواقب آن: موانع ذکر (نسیان، غفلت، تسلط شیطان بر نفس، دنیاطلبی)، مضّار ترک ذکر (بیماری های روان، خودفراموشی، فراموش شدن انسان توسط خدا، همراهی شیطان،...)؛ بخش ششم، آثار ذکر: آفات ذکر (افراط و تفریط، عدم توجه در محافظت ذکر از شیطان، ریا، عجب)، فواید ذکر (آمرزش گناهان، قدرت تشخیص، آرامش قلب ها، شرح صدر، تمرکز فکر)