جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اعتقاد به آنکه اراده و اختیار انسان امری مستقل است که مخلوق خداوند نیست و انسان در ایجاد آن به تنهائی و بدون اراده قبلی الهی عمل می‌کند هم با آیات قرآن و روایات ناسازگار است و هم بر خلاف برهان عقلی است. عقل حکم می‌کند که هر ممکن الوجودی محتاج علتی است و آن علت هم علتی دارد تا آنکه کار به واجب الوجود برسد. یعنی سر سلسله تمام موجودات باید واجب الوجود باشد و آن هم به برهان عقلی بیش از یکی نیست. آیات و روایت هم یک صدا دلالت بر آن دارند که خالق همه چیز خداوند است و هیچ چیزی در هیچ جائی برای خود استقلال نداشته و همه خیرات و شرور از ناحیه خداوند است و با قضاء و قدر و اراده و مشیت و اذن وی.

مشکل جبر واختیار از مسائل بسیار کهن ولی اساسی است، زیرا شبهات فراوانی در این بحث وجود دارد، ولی مرحوم نائینی با کمک از چشمه وحی توانسته با یک جواب همه آنها را مندفع سازد، که از آن به عنوان "سرّ الهی که خداوند به او روزی کرده"، نام برده است. در این مقاله، نظریه مرحوم نائینی در مورد اختیار که عبارت از توجه به حقیقت فعل وصرف القدرة می‌باشد، تبیین می‌گردد و استدلال عقلی بر آن و شواهدی از آیات و روایات ذکر می‌شود، و نظریه جبر فلسفی که تفسیر هستی در قالب تطور و انفعال می‌باشد تبیین و بررسی می‌گردد، و اثبات می‌شود که بر خلاف نگاه فیلسوفان، علیت دارای سه قسم: ایجاد، فعل و تطور می‌باشد، و نتیجه انحصار تفسیر علیت به تطور، محصور در جبر فلسفی نیست، بلکه منجر به نظریه تحقق عالم هستی بدون ایجادکننده باشد، ونتیجتاً قانون علیت نادیده انگاشته می‌شود.

هداية الغبيّ المتحيّر من ضلالة الجبري المجوّر: در کتابی پر برگ که تنها از آن يک نسخه موجود است و با عنوان هداية الغبيّ المتحيّر من ضلالة الجبري المجوّر است نويسنده، عالم برجسته امامی سده هفتم قمری حيدر بن محمد بن زيد الحسيني شايد مفصل ترين بحث کلامی از نقطه نظر شيعی امامی را در رد بر عقيده جبر اشعريان و اهل سنت ارائه داده است. در آن گاهی احاديثی هم با سند نقل می کند که از رهگذر آن می دانيم که وی از کسانی از شيعه و اهل سنت مانند صائن الدين أبو بکر يحيی بن سعدون بن تمّام الأزدي القرطبي، الشيخ عفيف الدين عبد الله بن مسلم المعروف بالجسّاس (از ابن المشهدي)، عماد الدين علي، فرزند قطب راوندي، عماد الدين أبو الرضا أحمد بن علي بن الحسن بن أبي زُنبور (روايت از مجموعه احاديث زکردانيات) نقل حديث می کند (در کتاب شريف مرتضی به مناسبتی مفصلا شرح حال او را آورده ايم). گاهی نقل های جالبی هم دارد مانند نقل از مقالات الملحدين ابو عيسی الورّاق (برگ ۲۲ الف). حکايتی از ابو الحسين بصري، متکلم معتزلي و نقل رايي معتزلی از او دارد که نشان می دهد با مکتب او هم آشناست. اين متن مهم در دانش کلام تا چند ماه آينده به دست ناشر خواهد رسيد. در مقدمه مطالبی را درباره نويسنده و شيوه بحث های کلامی اش نوشته ايم. مقاله ای هم در معرفی آن در شماره آينده مجله مطالعات شيعی بريل منتشر خواهد شد. در يادداشت های بعدی با تفصيل بيشتری فصول متعدد اين کتاب را معرفی می کنم. (جمعه ۷ بهمن ۱۴۰۱)

ترجمه ماشینی: کانت فعالانه با این مسئله مبارزه می کند که چگونه می توان کنش خلاق خدا را در رابطه با آزادی انسان تصور کرد. او به این دیدگاه می رسد که آزادی انسان تنها در صورتی می تواند محفوظ بماند که خداوند به طرق خاصی از جهان خلقت کناره گیری کند. دو رکن فلسفه بالغ کانت - ایده آلیسم استعلایی و آزادی - تا حدی به دلیل نیاز کانت به ارائه راه حلی برای مشکل الهیاتی خود شکل گرفته و انگیزه یافته است. سنت الهیات قرون وسطایی و اوایل مدرن، فعل الهی را بر خلاف عمل هیچ موجود مخلوقی تصور می کند. وقتی مخلوق عمل می کند، خداوند مستقیماً باعث این عمل می شود، اما بدون اینکه از آزادی مخلوق کاسته شود. کانت صراحتاً این گزارش از توافق الهی و انسانی را مورد بحث قرار می دهد و آن را رد می کند. این رد پیامدهای قابل توجه و شگفت‌انگیزی برای فلسفه گسترده‌تر کانت دارد و ادعاهای غیرقابل درک در فلسفه انتقادی او را توضیح می‌دهد. کریستوفر جی. اینسول با درگیر شدن با طیف وسیعی از متون کانت از سال 1749 تا اوایل دهه 1800، مطالعه ای قطعی در تاریخ ایده ها ارائه می دهد. بسیاری از این متون تا به امروز در مطالعات کانت مورد توجه اندکی بوده یا اصلاً مورد توجه قرار نگرفته اند. Insole اندیشه کانت را در ارتباط با مواضع متعدد تاریخی و سنتی قرار می دهد و این مواضع را با درگیری نزدیک با بحث های اخیر در فلسفه تحلیلی و الهیات سیستماتیک روشن می کند. کانت وقتی با دشواری ارتباط آزادی الهی و انسانی دست و پنجه نرم می کند، بی وقفه صادق است. این مطالعه، مبارزه و میراث الهیات کانت، به قلب مشکل در دریافت مدرن آنچه سنت مسیحی در مورد آزادی انسان تأیید کرده است، می رود. به این ترتیب، کتاب یکی از خطوط گسل تعریف کننده در الهیات و فلسفه مدرن را روشن می کند.

مسأله‌ی علم پیشین الاهی و اختیار انسان یکی از مسائل اساسی فلسفه‌ی دین است که از دیرباز، ذهن متکلمان و فیلسوفان را به خود معطوف نموده است. بر اساس این مسأله، ازآن‌جاکه علم مطلق الاهی مستلزم خطاناپذیری آن است، ازاین‌رو اگر خداوند در زمان t1 بداند که فاعل S فعل a را در زمان t3 انجام می‌دهد، آنگاه S در زمان t3 فعلی جز a را نمی‌تواند انجام دهد. ازاین‌رو، علم پیشین الاهی در تعارضی ظاهری با اختیار انسان است. این مقاله می‌کوشد آرای لیندا زاگزبسکی (فیلسوف دین معاصر) را با دیدگاه‌های استاد مرتضی مطهری در این باب مقایسه کند. در این راستا، ابتدا به بررسی پاسخ‌های سه‌گانه‌ی کلاسیک به این مسأله (بوثیوس‌گرایی، آکام‌گرایی و مولیناگرایی) از منظر زاگزبسکی می‌پردازد و نشان می‌دهد که زاگزبسکی ضمن پذیرش برخی از عناصر این دیدگاه‌ها و تلفیق آن‌ها با یکدیگر، سه راه‌حل بدیع ارائه می‌کند. مقاله سپس به بررسی دیدگاه استاد مطهری در دو بخش جبر و اختیار و قضا و قدر می‌پردازد و در پایان، وجوه شباهت و افتراق آرای دو متفکر را نشان می‌دهد. یافته‌ی پژوهش آن است که هر دو متفکر سازگاری علم پیشین الاهی را با اختیار انسان می‌پذیرند، اما «آکام‌گرایی تومیستی» و دو راه‌حل دیگر زاگزبسکی به‌رغم نکات مثبت و درخور پذیرشی که دارند، در نشان دادن این سازگاری ناتوان است، در حالی‌که راه‌حل استاد مطهری راه‌حل دقیقی برای اثبات این سازگاری است.

آینده پژوهی علم و هنر کشف آینده و شکل بخشیدن به دنیای مطلوب فرداست. از ویژگی های مهم این دانش، بهرره گیری از ابزارهای علمی به منظور ترسیم چشم انداز متناسب با ارزش های حاکم بر جامعه و برنامه ریزی برای نیل به جامعه مطلوب است. از این رو، جامعه شناسان آینده پژوهی را ابزار هدایت اجتماعی دانسته اند. دین مبین اسلام نیز علاوه بر جامعه آرمانی که نوید تحقق آن را در فرجام تاریخ داده است. از پیروان خود انتظار دارد که با الهام از شاخص های آن جامعه آرمانی، به اقتضای امکانات و توانمندی اجتماعی خود، بکوشند تا در یک روند تکاملی حداقل هایی ازویژگی های جامعه مطلوب اسلامی را محقق سازند. با الهام از آموزه های اسلامی همچون سنت های اجتماعی و صبغه عبرت آموزی آن و توکل به خداوند و استعانت از او، می توان نوعی آینده پژوهی دینی را استخراج نمود که حاصل آن ترسیم چشم اندازی دقیق از آینده ای آرمانی باشد. با قراردادن این آینده مطلوب به عنوان هدف، می توان آینده های مقدور را به عنوان حلقه های میانی نیل به ویژگی های جامعه آماده ظهور، طراحی و تعریف نمود. این مقاله در صدد است تا بهره گیری از آیات قرآنی و روایات اسلامی، به بررسی و تبیین نگاه دینی به مقوله آینده پژوهی پرداخته و دیدگاههای اسلامی در این زمینه را منعکس نماید.

چکیده ندارد.

مکتب اعتزال از فرقه های کلامی عقل گرایی است که دیدگاه های متکلمانش به آرای شیعه و از جمله اسماعیله بسیار نزدیک است. از سوی دیگر آثار حکیم ناصر خسرو، متکلم برجسته اسماعیلی، عرصه بیان اندیشه های اسماعیلی است که از رهگذر مقایسه آثار او و معتزله می توان به شباهت ها و اختلاف های این دو نحله فکری دست یافت. بحث های مشترک میان اکثر متکلمان عبارت است از: صفات حق، رویت خداوند، کلام خدا، آفرینش، عدل، جبر و اختیار. در این مقاله سعی می شود ضمن بررسی دیدگاه های ناصر خسرو معتزله نقاط اختلاف و اشتراک دو مکتب اعتزال و اسماعیلی نمایانده شود.