جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عالمان فریقین اتفاق نظر دارند که در تاریخ اسلام، جعل و تحریف از مهم‌ترین آسیب هایی ‌است که روایات بدان دچار شده و تقریباً سراسر موضوعات اسلامی از جمله حوادث صدر اسلام را فراگرفته‌است. نمونۀ بارز آن ، روایاتی است که بر طبق اغلب آن ها پیامبر (ص) و بر اساس پاره ای دیگر مسلمانان یا هم پیامبر (ص) و هم مسلمانان در پایان جنگ احد پس از مشاهده پیکر مثله‌شدۀ حمزه سوگند یاد کردند که با جمعی از مشرکان مقابله به مثل کنند. در پی آن رخداد، خداوند با فرو فرستادن آیات پایانی سورۀ نحل از این سوگند نهی کرد. لذا پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی در پی پاسخ به این سؤال است که نقد سندی و محتوایی روایات سوگند به مُثلۀ قاتلان حمزه چگونه ‌است؟ یافته های تحقیق حکایت از آن دارند که سند همۀ این روایات ضعیف است؛ به گونه ای که سند آن‌ها یا مرسل است یا در اَسناد راویان ضعیف حضور دارد. روایات از نظر محتوایی اولاً با آیات رعایت مساوات در قصاص و دأب قرآن در «خطاب به پیامبر (ص)» و «تشریک پیامبر (ص) و امت» در تعارض‌اند. ثانیاً با مکی بودن سورۀ نحل سازگاری ندارند. ثالثاً با روایات نهی از مثله که فریقین نقل کرده اند در تناقض‌اند. رابعاً درون مایۀ روایات در مقایسه با یکدیگر تعارضات غیر قابل جمع دارند.

دانش جرح و تعدیل از وظایف علم رجال الحدیث و جزء مهم‌ترین مباحث آن به‌شمار می‌رود. از جمله مباحث این علم، شناخت الفاظ جرح و تعدیل در کتاب‌های رجالی است. معنا و دلالت بسیاری از الفاظ و اصطلاحات جرح و تعدیل روشن است، اما واژگان و اصطلاحاتی نیز وجود دارند که حدیث‌شناسان بر سر معنا و دلالت آن‌ها به توافق نرسیده‌اند. از جملۀ این اصطلاحات «قریب الأمر» است. قریب الأمر در منابع رجالی شیعه در موارد قابل توجهی به‌کار رفته‌است. علما و پژوهشگران حدیثی در گذشته و حال، در تعریف قریب الأمر چند معنا را نظیر قریب به مذهب و اعتقاد، قریب به حدیث و روایت و قریب به وثاقت و عدالت محتمل دانسته‌اند. به همان نسبت، آنان در دلالت این واژه بر جرح و تعدیل نیز دچار اختلاف شده‌اند. در این نوشتار به دلایلی، معنای قرب به وثاقت و عدالت برگزیده و نشان داده شده‌است که قریب الأمر اصطلاحی در میان اصطلاحات جرح و تعدیل است که حالتی بینابین دارد و در کاربرد نزد رجالیان شیعه در معنایی نزدیک به وثاقت به‌کار رفته‌است.

نگرش انتقادی به منابع حدیثی به منظور رسیدن به روایات صحیحِ صادرشده از معصومین علیهم‌السلام، از مهمترین بایسته های پژوهش در علوم حدیث است. از این رو نقد بیرونی مآخذ روایی و طبقه بندی منابع اولیۀ آنها از اهمیت بسزایی برخوردار است. زیرا گاه نویسندگان کتب حدیثی به مآخذ خود به طور کامل اشاره نمی کنند و احادیث به صورت مرسل نقل می شوند و این امر سبب تضعیف روایات می شود. این نوشتار روایات کتاب تاویل مختلف الحدیث نوشتۀ ابن قتیبه را در کتاب عوالی اللئالی اثر ابن ابی جمهور احسائی بازشناسی می کند و هدف از آن تعیین مأخذ بعضی از احادیث کتاب عوالی و پیراستن کتب شیعه از روایات ضعیف، با روش مطالعه تطبیقی است. آنچه در مقایسه این دو اثر به دست می آید این است که ابن ابی جمهور در فصل چهارم از کتاب خود بیش از دو سوم (حدود 70 درصد) احادیث ابن قتیبه را نقل کرده‌است. او به نقل ساده احادیث اکتفا نکرده و همانند ابن قتیبه، در حاشیه کتاب عوالی، تأویلاتی را آورده‌است که در بعضی موارد، همان مفهومی است که ابن قتیبه در تأویلات خویش ذکر کرده است. گاهی نیز تأویلات او متفاوت و احیاناً معارض با ابن قتیبه است و در برخی از روایات نیز که تعدادشان اندک است، عین عبارات ابن قتیبه را نقل کرده است. شاید دلیل روی‌آوردن ابن ابی جمهور به کتاب ابن قتیبه دفاع وی از قاعده «الجمع مهما امکن اولی من الطرح» باشد و بهترین اثری که او تا آن زمان برای جمع احادیث معارض یافته، کتاب ابن قتیبه بوده‌است.

زیادبن مروان، صحابی امامان صادق و کاظم (ع)، در آثار مدوّن رجالی و روایی مکتب اهل‌بیت، حضوری جدی و گسترده دارد. روایات وی در کتب اربعه و سایر آثار شیعی به شصت مورد می رسد. اما ارزیابی کارنامه رجالی وی از سوی ارزش گزاران آکنده از واگرایی تضادی و بلکه تناقضی است. از نظر وحید بهبهانی و برخی دیگر، نقل بزرگان از زیاد و نیز در عِداد «اصول» بودن کتاب او و کثرت اخبار وی، حاوی وثاقت و دست کم، مؤید «حُسن» وی است. ابوالقاسم خویی در معجم رجال الحدیث و در مطاوی کتب فقهی خویش دو دلیل دیگر بر وثاقت زیاد اقامه کرده‌است: شیخ مفید وی را از خواص امام کاظم (ع) و ثقه و فقیه معرفی کرده و نیز در شمار اسناد احادیث کتاب کامل الزّیارات که ابن قولویه شهادت بر عدالت روات آن داده، قرار گرفته‌است. خویی با عبارت «إذن فالرّجل من الثّقات» بر پذیرش أخبار او تأکید کرده‌است. اما نویسندگان این سطور ادّله پنج گانه مذکور را نااستوار و دستخوش ضعف می دانند. کشّی و طوسی و نجاشی که از رجال شناسان پیشگام اند، به صراحت و کنایت او را توثیق نکرده اند، بلکه آنان و حدیث پژوهان نامبرداری مانند کلینی و صدوق او را جزو واقفیان متصلّب و مادامالعمر و بلکه از پایه های فرقۀ انحرافی واقفیه دانسته اند. اخبار متواتر و دست کم مستفیض، به واضح بر عناد ورزیدن آگاهانه وی با حق و انکار نصوص حاوی امامت امام رضا (ع) دلالت دارند. زیاد به سبب تصرف غاصبانه هفتاد هزار دینار سهم امام موجود در نزدش، افزون بر انحراف خویش بر افساد فکری دیگران از راه بذل آن اموال تلاش کرد. اخبار قدح قابل توجیه نیست و زیاد به گفتة حسن بن محبوب، از اصحاب اجماع، در حالت کفر باطنی از دنیا رفته‌است. علامه حلّی نیز با عبارت «فهو عندی مردود الروایة» بر ضعف وی پای فشرده‌است.

تا پیش از ظهور زبان‌شناسی شناختی، استعاره تنها یک ویژگی ادبی بود که به ویژه در شعر نمود داشت. با گذشت زمان، مطالعات شناختی در زمینۀ استعاره ‌این دیدگاه سنتی را تغییر داده‌است. در این پژوهش پس از معرفی رویکرد شناختی به استعاره، روایات و احادیث پیامبر اکرم و‌‍‍‌ امامان شیعه علیهم‌السلام و چگونگی کاربرد استعاری زبان در توصیف احساس حسد، به عنوان یکی از وجوه انتزاعی وجود آدمی بررسی شده‌است. هدف پژوهش حاضر پاسخ به این مسأله است که آیا استعاره به عنوان یک ابزار تسهیل فهم، در احایث دینی استفاده شده‌است و اگر استفاده شده، تا چه میزان در انتقال مفاهیم مرتبط با احساس حسد کاربرد داشته‌است. چه حوزه‌ها‌ی مبدائی برای این احساس به‌کاررفته و اساساً در این احادیث از استعاره برای تسهیل درک چه مفاهیم ذهنی استفاده شده‌است. به ‌این منظور کتب معتبر شیعه بستر پژوهش قرار گرفته و بر اساس نظریات لیکاف درباب استعاره‌ها‌ی شناختی، واکاوی شده‌است. نتایج حاصل نشان می‌دهد که‌ استفاده از استعارات در 60 درصد از احادیث مرتبط با حسد به چشم می‌خورد و حوزه‌ها‌ی مبدا گزینش‌شده در این استعاره‌ها‌ی شناختی در کمال ظرافت و فراست، گویای ویژگی‌ها و تبعات حسد هستند. این استعاره‌ها به گونه‌ای ساختاربندی شده‌اند که همگی به شکلی منسجم و به‌هم پیوسته در راستای معارف و مفاهیم مورد نظر قرار دارند.

چیستی اعجاز قرآن کریم، از قرن سوم قمری، به طور جدی مورد توجه اندیشمندان معتزلی قرار گرفت. صرفه یکی از نظریاتی است که برخی از معتزلۀ بغداد نظیر نظّام برای بیان یگانگی قرآن کریم مطرح کردند. هدف از این پژوهش پاسخ به این سوال است که در قرن سوم، چه الگوهایی دانشمندان معتزلی را به بحث درباره اعجاز قرآن کریم و به طور خاص نظریه صرفه هدایت کرد. به این منظور از روش تحلیل پارادایم کوهن استفاده شد و ضمن شناسایی الگوهای غالب، رابطۀ میان نظریۀ صرفه و الگوهای موجود مورد بررسی قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان‌دهنده وابستگی و تأثیرپذیری متقابل بین پارادایم ها و گفتمان‌های غالب بر بافت جامعه اسلامی در آن زمان است. بررسی‌های تاریخی دیگر نیز نشان می‌دهد که رویارویی گفتمان مرجعیت علمی قرآن کریم با پرسش های گفتمان جدید، زمینه بروز پارادایمی را ایجاد کرد که منجر به بحث در مورد چیستی وجه یگانگی قرآن کریم شد. افزون بر این، نظّام با گرایش به الگوی ارسطویی، ایده خود را در باب اعجاز قرآن کریم، در تقابل با طرفداران الگوی افلاطونی تشریح کرد و قدمت و تعبیر افلاطونی از جایگاه قرآن را منتفی دانست. او همچنین بر اساس الگوی علم یونانی، وجود هرگونه اعجوبه ‌در متن کلام الله را انکار کرد و برای صورت گفتاری اعتبار بیشتری قائل شد.

«محاکات» مفهومی است که از فلسفه یونانی به آثار علمی اندیشمندان مسلمان راه یافته و دست‌کم از زمان فارابی در منابع منطقی مطرح بوده است. منطق‌دانان مسلمان این مفهوم را در چارچوب شعر منطقی تحلیل کرده‌اند. نوشتار حاضر بر آن است تا ابعاد مختلف چیستی محاکات را در آثار منطقی مسلمان واکاوی کند. روش این تحقیق کتابخانه‌ای است و پردازش اطلاعات آن به شکل توصیفی ـ تحلیلی صورت می‌پذیرد. از منظر منطق‌دانان مسلمان، محاکات عبارت است از ارائه امر شبیه به شیء از طریق تخییل یا همان تصویرسازی ذهنی. در شعر منطقی، محاکات ابتدا در ذهن گوینده شکل می‌گیرد و پس از ارائه کلام شعری و دریافت آن از سوی مخاطب، شاهد تحقق محاکات در ذهن مخاطب خواهیم بود که غالباً در پی آن، انفعال نفسانی برانگیخته می‌شود. در هنرهای دیگری چون نقاشی، مجسمه‌سازی، عکاسی، تئاتر و فیلم، علاوه بر دو محاکات مذکور، محاکات سومی نیز در ضمن اثر هنری شکل می‌گیرد.

فقر مکتب تاریخ گرایی یا فقر تاریخیگری (The Poverty of Historicism) کتابی از کارل پوپر فیلسوف اتریشی-انگلیسی است که در سال ۱۹۵۷ نوشته و در آن تاریخ‌گرایی (Historicism) را اندیشه‌ای خطرناک و ورشکسته عنوان می‌کند. این کتاب رساله‌ای به روش علمی درباره علوم اجتماعی است. پوپر مکتب تاریخ‌گرایی را پیشگویی تاریخ تعریف کرده و آن را از سه جهت نقد می‌کند.

"جامعه باز و دشمنان آن اثر "کارل پوپر" یکی از مهم ترین کتاب های نوشته شده در قرن بیستم است که یک دفاع بدون سازش از دموکراسی لیبرال و حمله ای صریح به ریشه های فکری توتالیتاریسم می باشد. "کارل پوپر" که خود در یک خانواده ی وینی با اصل و نصب یهودی به دنیا آمده بود، تا سال 1937 به تدریس در اتریش مشغول بود؛ اما در سالی که در انتظار الحاق نازی ها به اتریش بود، به نیوزیلند مهاجرت نموده و پس از آن در سال 1949 در انگلستان اقامت گزید. تا قبل از الحاقیه، "کارل پوپر" عمدتا درباره ی فلسفه ی علم می نوشت اما از سال 1938 تا انتهای جنگ جهانی دوم، او انرژی خود را بر فلسفه ی سیاست متمرکز ساخت تا بتواند ریشه ی فکرها توتالیتر در آلمان و شوروی را شناسایی دهد. نتیجه ی این تحقیق ها، نگارش کتاب "جامعه باز و دشمنان آن" بود. وقتی که کتاب "جامعه باز و دشمنان آن" نخستین بار در دو جلد در سال 1945 انتشار یافت، توجهی فوری را برانگیخت و این دستاورد "کارل پوپر" به جایگاهی مهم در هر دو جناح راست و چپ رسید؛ به طوری که این کتاب را الهام بخش مخالفان ضد کمونیست در طول جنگ سرد می دانند. کارل پوپر" با این استدلال که روح پرسشگر آزاد و انتقادی حاکم بر تحقیقات علمی، بایست در مورد سیاست نیز اعمال شود، ردپای گرایشی مخالف و متمایل به استبداد را که توسط افلاطون، مارکس و هگل ارائه شده، دنبال می کند. این تاثیر حتی تحسین برتراند راسل را بر انگیخت و راسل آن را دفاعی عمیق و نیرومند از دموکراسی خواند.