جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مباحث اساسی در تفسیر قرآن مبانی و روش‌های تفسیری است. با توجه به تعداد زیاد تفاسیر و گوناگونی آن‌ها، روش شناسی تفاسیر ضرورت دارد. در این پژوهش به بررسی مبانی و روش محمدعلی صابونی در صفوه التفاسیر که از تفاسیر جامع و در عین حال موجز اهل سنت است می پردازیم. این تفسیر گزیده ای از تفاسیر معتبری مثل جامع البیان طبرى، کشّاف زمخشری، جامع الاحکام قرطبى، تفسیرالقرآن العظیم ابن کثیر، البحرالمحیط ابوحیان و روح المعانی آلوسی است که در سه جلد تدوین شده است و به طور خلاصه به تفسیر آیات پرداخته و از بحث‌های پیچیده و طولانی اجتناب ورزیده است. روش گردآوری مطالب در این پژوهش بر اساس جمع آوری اطلاعات و به صورت کتابخانه ای است. همچنین روش تدوین مطالب توصیفی تحلیلی است. صفوه التفاسیر، تفسیری خلاصه و مبتنی بر ترجمه است و مبانی مفسر غالبا از لابلای متن تفسیر استخراج شده و مفسر صریحا مبانی خود را مطرح نکرده است. همچنین مفسر در این تفسیر بیشتر از تفسیر روایی و قرآن به قرآن استفاده شده است و استفاده از تفسیر عقلی تنها در موارد اندکی و آن هم به صورت مختصر صورت گرفته است. صابونی که گرایش اشعری دارد، در این تفسیر در پاره ای از موارد، تفسیر آیات قرآن را بر طبق عقیده خود انجام داده است. این تفسیر در معرض انتقادات فراوانی قرار گرفته است که از میان موارد بررسی شده تنها آوردن احادیث سبب نزول بدون بیان درجه اعتبار به این تفسیر وارد است. البته این به معنی بی نقص بودن این تفسیر نیست و در ضمن این پژوهش به برخی از نقدهایی که بر این تفسیر وارد است پرداخته ایم.

مصونیتِ انبیای الهی از گناه و اشتباه از جمله مباحثِ پردامنه‌ی مذاهب اسلامی است. در این مسیر موافقان و مخالفانی با این موضوع به چشم می‌خورد. مبانی، گستره و مرزهایِ عصمتِ پیامبران از جمله مباحثِ دارای اثر در دانش‌هایی مانند فقه، حدیث و اخلاق است؛ زیرا این پیش‌فرض کلامی می‌تواند بر چگونگی مواجهه‌ی با احادیث و صدورِ احکام، تغییر ایجاد کند؛ به دلیل آن‌که هر نظریه‌ای در عصمت تصویری خاص از پیامبر ارائه می‌نماید. از این رو سخن گفتن از آن ضروری می‌نماید. استاد محمد علی صابونی و استاد جعفر سبحانی به عنوان دو تن از شخصیت‌ها و علمایِ معاصر جهان اسلام، دیدگاه‌های مختلفی در زمینه‌ی عصمت پیامبران اتخاذ کرده‌اند. براساسِ دیدگاهِ استاد سبحانی پیامبران از آغاز کودکی تا پایانِ عمر در حوزه‌هایِ مختلف معصوم بودند. استاد صابونی نیز اعتقاد دارد انبیا از بلوغ تا پایان عمر از عصمت برخوردارند، امّا ممکن است پیش از نبوت از آنان خطاهایی سربزند. تفاوت‌هایی که استاد سبحانی با استاد صابونی در موضوعِ عصمتِ انبیا دارند، سبب می‌شود مقایسه‌یِ دیدگاهِ این شخصیت‌ها و یا تطبیقِ آن‌ها بر یکدیگر دشوار شود، از این رو، در این نوشتار با طرحِ دعاویِ هر دو طرف، رویکردی نقّادانه اتخاذ شده است و براساسِ مبانیِ کلامیِ تشیع، رویکرد استادصابونی نقد شده است و دیدگاهِ استاد سبحانی به عنوانِ رویکردِ مختار پذیرفته شده است. علاوه بر این، در مواردی نشان داده‌ایم که دیدگاهِ استاد سبحانی بر دیدگاهِ دیگر علمایِ تشیّع نیز مقدم است. روشِ نویسنده در این اثر، تحلیلِ آثارِ مختلفِ استادِ سبحانی و استاد صابونی و استخراجِ دعاویِ مختلفِ آنان از این آثار است. سپس مبانیِ هریک از این دیدگاه‌ها نیز استخراج شده است و با آثارِ دیگر متفکران نیز مقایسه شدند. درپایان پس از این بررسی‌ها نتیجه‌یِ حاصل شده این بود که رویکردِ استاد صابونی با مبانیِ اسلام ناسازگار است و شأن واقع‌نمایی ندارد.