جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تکامل برزخی نفوس انسانی در رهیافت وحیانی امری مسلّم و قطعی است، ولی از جنبة بحث فلسفی با اشکال مهم «استحالة حرکت در مجردات» مواجه است. حکمای حکمت مشاء با اقامة براهینی از جمله «برهان قوه و فعل» بر اثبات وجود هیولا در اجسام به‌مثابة جزء جوهری مستقل از صورت و نفی این جزء جوهری در وجود جوهر مجرد به علت بساطت آن، وجود هیولا را مصحح حرکت در جواهر جسمانی و فقدان آن در جواهر مجرد را مانع پذیرش حرکت در آنها می‌دانند؛ ازاین‌رو در تبیین فلسفی تکامل برزخی نفس دچار مشکل شدند و نهایت توجیه فلسفی که در این مسئله ارائه دادند، کلام فارابی است که تکامل نفوس در برزخ را به‌واسطة تعلق نفس به اجرام سماوی می‌داند. ملاصدرا برای جمع بین حرکت و تجرد و پاسخ به استحالة «حرکت در مجردات»، به ساحت جسمانی نفس متمسک می‌شود و وجود قوه و هیولا در ساحت جسمانی نفس را مصحح حرکت جوهر مجرد (نفس) می‌داند، ولی با مفارقت نفس از ساحت جسمانی با اشکال نیازمندی حرکت به هیولا مواجه می‌شود که از این نقطه بحث اضطراب ظاهری کلمات ملاصدرا آغاز می‌گردد و به‌حسب ظاهر حرکت جوهری نفس در حیات برزخی از منظر وی مصحح حرکت را ندارد و این مسئله پس از وی مورد تحقیق اندیشمندان قرار گرفت، ولی به‌درستی راه‌حلی ارائه نشد؛ اما استاد فیاضی با ابطال براهین مثبت هیولا و جواز حرکت در مجردات، به تبیین فلسفی تکامل برزخی پرداخته است. در این مقاله با روش توصیفی ـ انتقادی پس از طرح اجمالی اندیشه‌های مشاء و حکمت متعالیه دربارة تکامل برزخی نفس، اندیشه‌های استاد فیاضی را به تفصیل ارزیابی و پذیرفته است.